Η πτώση του καθεστώτος των Ασαντ είχε πάρει επί πολλά χρόνια παράταση, όπως και η άνοδος της αντιπολίτευσης. Μέσα από το σφαγείο, όπως συμβαίνει συνήθως στη Μέση Ανατολή, βγήκε νικητής ένας ισλαμιστής, με ρίζες στο Ισλαμικό Κράτος και στην Αλ Κάιντα. Στη θέση του τυράννου ο χαλίφης. Οι εξελίξεις αναμένονται καταιγιστικές.
Ο «τύραννος»
«Στη Μέση Ανατολή οι δικτάτορες ξέρουν πέντε λεπτά νωρίτερα ότι θα ανατραπούν». Η ρήση αυτή του πρώην προέδρου της Τουρκίας Σουλεϊμάν Ντεμιρέλ επιβεβαιώνεται κάθε φορά που στην πιο καυτή πολιτικά περιοχή του πλανήτη ανατρέπεται καθεστώς. Επιβεβαιώθηκε και στην περίπτωση του Μπασάρ αλ Ασαντ, που επί 24 έτη κυβερνούσε με σιδηρά πυγμή τη χώρα, με τα τελευταία 13 εν μέσω ξεσηκωμού εναντίον του και του εμφυλίου που ακολούθησε.
Σε σχέση με τον πατέρα του, τον Χαφέζ αλ Ασαντ, ο Μπασάρ ήταν ουσιαστικά άπειρος και παρά τις υποσχέσεις για μεταρρυθμίσεις που έδινε το 2000, όταν ανέλαβε τα ηνία της χώρας μετά τον θάνατο του πατέρα του, δεν έκανε σχεδόν τίποτα για να βελτιώσει την κατάσταση στη Συρία– ίσα ίσα τα έκανε χειρότερα.
Η βασική συνεισφορά του ήταν να περιορίσει κι άλλο τον ήδη μικρό κύκλο της εξουσίας που κληρονόμησε από τον πατέρα του, αφού αντικατέστησε σε σημαντικό βαθμό τους υψηλόβαθμους αξιωματούχους της χώρας με αλαουίτες, η εθνοθρησκευτική ομάδα –μιας από τις πολλές που συνθέτουν το ψηφιδωτό των κοινοτήτων του πληθυσμού της Συρίας, κατάλοιπο της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας– στην οποία ανήκει η οικογένειά του.
Η εσωτερική ανακατάταξη εντός της δομής εξουσίας του κόμματος Μπάαθ έφερε περαιτέρω αποξένωση από τον λαό της Συρίας τόσο ως προς το εθνοθρησκευτικό κομμάτι όσο και ως προς το πολιτικό. Σε έναν βαθμό ο Μπασάρ απλώς συνέχισε την πορεία του πατέρα του και δημιούργησε μια κάστα από αλαουίτες που ήλεγχαν το κράτος και το κόμμα Μπάαθ, τη σοσιαλιστική τάση του οποίου είχε πριν από δεκαετίες εξαλείψει ο ίδιος ο Χαφέζ αλ Ασαντ, που είχε πάρει την εξουσία από τους πρώην συντρόφους του και ειδικά από τη φράξια του Σαλάχ Τζαντίντ με πραξικόπημα το 1970, δημιουργώντας έτσι εσωτερικούς πολιτικούς εχθρούς και κρίσεις.
Ο Μπασάρ έστρεψε τη μια φατρία απέναντι στην άλλη, τη μια θρησκευτική κοινότητα εναντίον της άλλης, με στόχο να συνεχίσει να αποτελεί ο ίδιος πυλώνα σταθερότητας, ενώ πολλά μέλη της «παλιάς φρουράς» της δομής εξουσίας που έστησε ο Χαφέζ παραιτήθηκαν ή εκκαθαρίστηκαν. Με τα προγράμματα οικονομικής φιλελευθεροποίησης που προσπάθησε να εφαρμόσει στις αρχές της δεκαετίας του 2000 επιδείνωσε τις ανισότητες και συγκέντρωσε την κοινωνικοπολιτική εξουσία της πιστής στην οικογένεια Ασαντ ελίτ, αποξενώνοντας τον συριακό αγροτικό πληθυσμό, την εργατική τάξη των πόλεων, τους επιχειρηματίες, τους βιομηχάνους και τους ανθρώπους από τα άλλοτε παραδοσιακά προπύργια του Μπάαθ.
Η Επανάσταση του Κέδρου στον Λίβανο τον Φεβρουάριο του 2005, που προκλήθηκε από τη δολοφονία του πρωθυπουργού του Λιβάνου Ραφίκ Χαρίρι, ανάγκασε τον Μπασάρ αλ Ασαντ να τερματίσει τη συριακή κατοχή του Λιβάνου. Η εξουσία του τα χρόνια που ακολούθησαν άρχισε να εξαρτάται όλο και περισσότερο από τη στήριξη που του παρείχαν τόσο η Ρωσία όσο και το Ιράν, αφού η απόσταση μεταξύ της ελίτ και του λαού της Συρίας μεγάλωνε συνεχώς.
Η δυναστεία των Ασαντ δημιούργησε μέσα στα περίπου 50 χρόνια απόλυτης εξουσίας της ένα πολύπλοκο σύστημα εικονικών εταιρειών, αξιόπιστων μεσαζόντων και υπεράκτιων λογαριασμών για να ελέγχουν τα βασικά τμήματα της συριακής οικονομίας, συμπεριλαμβανομένων των τηλεπικοινωνιών, των ακινήτων, του πετρελαίου και των τραπεζών. Η προσωπική περιουσία του Μπασάρ αλ Ασαντ υπολογίζεται σε περίπου 1,5 δισ. δολάρια, αλλά αυτό είναι μόνο η κορυφή του παγόβουνου. Με την πάροδο των ετών έχουν διατυπωθεί ισχυρισμοί ότι κατά τη διάρκεια ειρηνικών περιόδων ο Μπασάρ και η στενή ομάδα της οικογένειας των Ασαντ και των φίλων του κατάφεραν να συγκεντρώσουν μια περιουσία που αντιπροσωπεύει περίπου τα τρία τέταρτα ολόκληρης της οικονομίας της Συρίας. Υπάρχουν εκτιμήσεις ότι ο συνολικός πλούτος του καθεστώτος Ασαντ μπορεί να κυμαίνεται μεταξύ 60 και 122 δισ. δολαρίων.
Το Ηνωμένο Βασίλειο έχει παγώσει περιουσιακά στοιχεία του δικτάτορα αξίας εκατομμυρίων δολαρίων, αλλά αυτό ελάχιστα επηρεάζει τον πλούτο του. Με το ξέσπασμα της εξέγερσης το 2011 η γεννημένη στο Λονδίνο σύζυγος του Μπασάρ, η Ασμα αλ Ασαντ, έφυγε από τη χώρα για τη βρετανική πρωτεύουσα με τα παιδιά του ζευγαριού, μαζί με 48,5 δισ. ευρώ που ο σύζυγός της, σύμφωνα με δημοσιεύματα της εποχής, είχε καταφέρει να βγάλει από τη χώρα. Νωρίτερα, τον Απρίλιο του 2017, η ισπανική αστυνομία κατάφερε να κατασχέσει περιουσιακά στοιχεία 740 εκατ. δολαρίων από έναν από τους θείους του Μπασάρ και αδελφό του Χαφέζ, τον Ριφάτ αλ Ασαντ. Την ίδια χρονιά οι Βρετανοί δέσμευσαν πάνω από 124 εκατ. δολάρια που συνδέονταν με το καθεστώς. Τους τελευταίους μήνες οι ελβετικές αρχές δέσμευσαν επίσης 50 εκατ. ελβετικά φράγκα που συνδέονταν με τον ίδιο και τους κορυφαίους αξιωματούχους του.
Τα παραπάνω αποτέλεσαν το έδαφος πάνω στο οποίο πάτησε η εξέγερση εναντίον του Ασαντ το 2011, όταν μεγάλες μάζες, παρακινούμενες από την «αλλαγή» που υποσχόταν για τον αραβικό κόσμο η Αραβική Ανοιξη (αποδείχθηκε φενάκη που τελικά οδήγησε κράτη ολόκληρα όπως η Λιβύη στην πλήρη διάλυση και δημιούργησε πρόσφορο έδαφος για ανακατάταξη των ισορροπιών μεταξύ τοπικών και υπερτοπικών δυνάμεων, ΗΠΑ, Ισραήλ, Ρωσίας, Ιράν, Τουρκίας και Κίνας), ξεκίνησαν να διαμαρτύρονται ενάντια στο καθεστώς. Τον πρώτο καιρό της εξέγερσης κατά του Ασαντ μέρος των διαδηλωτών επιχειρούσε να ασκήσει πίεση στο καθεστώς ώστε να εφαρμόσει τις προαναγγελθείσες πολιτικές και οικονομικές μεταρρυθμίσεις που δεν υλοποιούνταν ποτέ. Ενα άλλο κομμάτι των διαδηλωτών, πιο ριζοσπαστικό, είτε συντηρητικά είτε προοδευτικά, είχε άλλες βλέψεις.
Η σκληρή καταστολή των διαδηλώσεων από τις δυνάμεις του καθεστώτος Ασαντ οδήγησε όλο και περισσότερο κόσμο προς τη ριζοσπαστικοποίηση, αλλά και περίπου 13 εκατομμύρια στην προσφυγιά. Τα επόμενα χρόνια η Αλ Κάιντα, το Ισλαμικό Κράτος (ISIS) αλλά ακόμη και δημοκρατικές δυνάμεις είτε Αράβων είτε Δρούζων είτε Κούρδων πήραν τα όπλα. Ο Ασαντ απάντησε σύμφωνα με την παράδοση του ιδίου αλλά και της οικογένειας με φυλακίσεις (ακόμη και σε φυλακές εξόντωσης όπως η διαβόητη Σεντνάγια), βασανιστήρια, ισοπέδωση ολόκληρων πόλεων, χρήση χημικών όπλων αδιακρίτως –ο έλεγχος των αποθηκών για σαρίν και άλλα όπλα αποτελεί μέγα θέμα μετά την πτώση του καθεστώτος– και πόλεμο κατά του ίδιου του πληθυσμού της χώρας του με τη βοήθεια ρωσικών δυνάμεων και μισθοφόρων, σιιτικών πολιτοφυλακών και Ιρανών στρατιωτικών συμβούλων.
Η ιστορία του εμφύλιου πολέμου της Συρίας είναι συνυφασμένη με τον Μπασάρ αλ Ασαντ, που πέταξε στη Ρωσία για να βρει ασφαλές καταφύγιο. Εδωσε την ευκαιρία σε πολλές χώρες να έχουν ακόμη και σήμερα παρουσία εντός της Συρίας, ενώ έφερε τον κατακερματισμό της σε τέσσερα και σε κάποιες φάσεις του εμφυλίου μέχρι και σε πέντε κομμάτια. Στο έδαφος της Συρίας τα τελευταία χρόνια, ακόμη και μετά την ήττα των τζιχαντιστών του Ισλαμικού Κράτους, έχουν παρουσία η Τουρκία, οι ΗΠΑ και (μετά την πτώση Ασαντ) το Ισραήλ, ενώ σαφέστατα πιο περιορισμένη έχουν πλέον η Ρωσία και το Ιράν.
Ο «χαλίφης»
Μέσα από τα ποτάμια αίματος του εμφύλιου πολέμου, τις μάχες, τα εγκλήματα κατά των Συρίων από τα κυβερνητικά στρατεύματα, τους τζιχαντιστές, τις πολιτοφυλακές, τους βομβαρδισμούς από Τουρκία, Ρωσία, ΗΠΑ και πόσους άλλους, τα οποία έχουν κοστίσει τη ζωή σε τουλάχιστον 617.000 κόσμο σε 13 χρόνια σύγκρουσης, αναδύθηκε ένας νέος ηγέτης. Ο Αχμεντ αλ Σαρά, ο επικεφαλής της ισλαμιστικής ένοπλης οργάνωσης που είχε πάρει – με την ανοχή της Τουρκίας αλλά και όλων των εμπλεκόμενων πλευρών στη σύγκρουση της Συρίας– τον έλεγχο της πόλης Ιντλίμπ, έμελλε με την κατάλληλη δουλειά εδώ και χρόνια να μετατραπεί στον άνθρωπο που ανέτρεψε τελικά το καθεστώς των Ασαντ. Ο νέος ηγέτης της Συρίας επί περίπου δύο δεκαετίες δεν χρησιμοποίησε ούτε μία φορά το κανονικό του όνομα – ήταν και είναι γνωστός ως Αμπού Μοχάμεντ αλ Τζουλάνι.
Ο Τζουλάνι μεγάλωσε σε μια προοδευτική οικογένεια προσφύγων από τα Υψίπεδα του Γκολάν σε μια εύπορη γειτονιά της Δαμασκού. Ο πατέρας του ήταν πολιτικοποιημένος – είχε ταχθεί με τον αραβικό εθνικισμό και ανήκε στη φράξια των νασερικών της Συρίας. Μάλιστα, είχε φυλακιστεί από τους αντινασερικούς του Μπάαθ και αργότερα επί Χαφέζ αλ Ασαντ. Ο Τζουλάνι γεννήθηκε το 1982 στο Ριάντ της Σαουδικής Αραβίας, όπου ζούσε τότε ο πατέρας του, και επέστρεψε στη Συρία το 1989. Στη ριζοσπαστικοποίησή του συνέβαλε η δεύτερη ιντιφάντα των Παλαιστινίων, όπως έχει δηλώσει σε συνέντευξή του, ενώ από τη Συρία έφυγε λίγο πριν από την εισβολή των ΗΠΑ στο Ιράκ.
Πέρασε στο Ιράκ και εντάχθηκε στην εκεί Αλ Κάιντα με το ψευδώνυμο Αμπού Μοχάμεντ αλ Τζουλάνι. Συνελήφθη από τους Αμερικανούς το 2006 και πέρασε από όλες τις φυλακές-κολαστήρια που είχαν στήσει εκεί: Αμπου Γκράιμπ, Καμπ Μπούκα, Καμπ Κρόπερ, Αλ Τατζί. Το 2011 αφέθηκε ελεύθερος, άδραξε την ευκαιρία της εξέγερσης και πέρασε στη Συρία. Εκεί «έστησε» σε συνεργασία με το Ισλαμικό Κράτος το παρακλάδι της Αλ Κάιντα στη Συρία, το Μέτωπο Αλ Νούσρα, γνωστό και ως Τζαμπάτ Αλ Νούσρα, και συνεργάστηκε με το ISIS μέχρι και το 2013.
Οταν ο Τζουλάνι αντιστάθηκε στην προσπάθεια του χαλίφη του ISIS Αμπού Μπακρ αλ Μπαγκντάντι να αφομοιώσει την οργάνωσή του στο Ισλαμικό Κράτος στο Ιράκ και το Λεβάντε (ISIL) ξέσπασε σύγκρουση. Στη συνέχεια ακολούθησαν μετονομασία της Τζαμπάτ Αλ Νούσρα σε Τζαμπάτ Φατέχ Αλ Σαμ και αλλαγή του πλαισίου και των στόχων της οργάνωσης, αφού πλέον οι στόχοι περί επικράτησης του σαλαφισμού και άλλων ακραίων ιδεολογιών-απόψεων περί πολιτικού ισλάμ και σαρία μπήκαν στο ψυγείο και ο Τζουλάνι επικεντρώθηκε στη Συρία και την ανατροπή του Ασαντ.
Το 2017 η Τζαμπάτ Φατέχ Αλ Σαμ έγινε Χαγιάτ Ταχρίρ Αλ Σαμ αφότου «απορρόφησε» άλλες οργανώσεις και ένοπλες ομάδες και κήρυξε πόλεμο κατά του ISIL, της Αλ Κάιντα και άλλων τζιχαντιστικών οργανώσεων στην Ιντλίμπ καταλαμβάνοντας μεγάλο κομμάτι της. Υστερα από αυτό κι ενώ πλέον δεν υπήρχαν στην ατζέντα της οργάνωσης επιθέσεις εναντίον «δυτικών στόχων» η οργάνωση του Τζουλάνι έστησε μια κυβέρνηση στην Ιντλίμπ, επικεφαλής της οποίας είναι ο νέος μεταβατικός πρωθυπουργός της Συρίας Μοχάμεντ αλ Μπασίρ.
Εξαιτίας της δράσης του ο Τζουλάνι βρίσκεται ακόμη στις λίστες με τους επικηρυγμένους τρομοκράτες των ΗΠΑ αντί 10 εκατ. δολαρίων και οι περισσότεροι στοιχηματίζουν ότι θα βγει από αυτές μετά την ανατροπή του Ασαντ.
Διαβάστε επίσης
Οι «επενδυτές» του Ναυαγίου και οι τζιχαντιστές της Συρίας – Αυτή την Κυριακή στο Documento
Σύγκρουση Τσίπρα-Ανδρουλάκη, με φόντο το ρόλο των προοδευτικών δυνάμεων
Κώστας Πηλαδάκης: Η τράπεζα Πειραιώς του κούρευε δάνεια και τώρα τον ψάχνουν για μαύρο χρήμα