Ο σπουδαίος Άγγλος συγγραφέας Τζόναθαν Κόου μιλάει στο Documento για την πολιτική της Θάτσερ, τα κατάλοιπα της αποικιοκρατίας, τους πολιτισμικούς πολέμους και τη λογοτεχνία με αφορμή την επίσκεψή του στην Αθήνα.
Ο Τζόναθαν Κόου εδώ και δεκαετίες καταφέρνει να κρατά ζωηρό το ενδιαφέρον του αναγνωστικού κοινού μέσα από τα βιβλία του στα οποία συνδυάζει τη μυθοπλασία με το ντοκουμέντο. Ο χρονικογράφος της «αγγλικότητας», όπως κατά καιρούς τον έχουν χαρακτηρίσει, στο νέο του βιβλίο με τίτλο «Η απόδειξη της αθωότητάς μου» φωτίζει τη σύγχρονη βρετανική κοινωνία μέσα από μια πλοκή που κινείται ανάμεσα σε διαφορετικές δεκαετίες και αφηγηματικά είδη.
Η ιστορία εξελίσσεται κατά τη σύντομη θητεία της Λιζ Τρας στην πρωθυπουργία του Ηνωμένου Βασιλείου και ξεκινά με τη Φιλ, μια νεαρή γυναίκα που μόλις αποφοίτησε από το Κέιμπριτζ και εργάζεται με σύμβαση μηδενικών ωρών σε μια δουλειά που δεν της αρέσει. Μια μέρα ανακαλύπτει τυχαία το βιβλίο ενός ξεχασμένου συγγραφέα του 1980. Η ταυτόχρονη επίσκεψη ενός φίλου της μητέρας της θα τη φέρει σε επαφή με έναν κόσμο που συνδέεται με ένα συντηρητικό think tank, το οποίο κλίνει προς την άκρα Δεξιά. Ένας φόνος που ζητά εξιχνίαση θα γίνει ο καταλύτης των εξελίξεων. Την Τρίτη 29 Απριλίου (στις 19.00) ο Άγγλος συγγραφέας θα βρεθεί στο Μέγαρο Μουσικής Αθηνών. Μαζί του θα συνομιλήσουν η Άννα Μαραγκάκη, η Σταυρούλα Παπασπύρου, η Βασιλική Πέτσα και η Άλκηστις Τριμπέρη. Λίγες μέρες πριν από την επίσκεψή του στην Ελλάδα απάντησε στις ερωτήσεις μας.
Η Φιλ είναι απόφοιτη του Πανεπιστημίου του Κέιμπριτζ, αλλά εργάζεται με σύμβαση μηδενικών ωρών. Υπάρχουν πολλοί σαν εκείνη στο Ηνωμένο Βασίλειο;
Η δυσχέρεια την οποία βιώνει η Φιλ δεν είναι σχόλιο για τη βρετανική κοινωνία, αλλά η απεικόνιση μιας κατάστασης την οποία ζουν πολλοί νέοι. Από την ηλικία των τεσσάρων έως τα δεκαοκτώ η ζωή τους εστιάζεται στην εκπαίδευση και την εξασφάλιση μιας θέσης στο πανεπιστήμιο. Ακολουθεί ένα διάστημα τριών ετών –που περνάει πολύ γρήγορα– κατά το οποίο η πανεπιστημιακή τους εμπειρία ολοκληρώνεται και πρέπει να αποφασίσουν τι θα κάνουν με την υπόλοιπη ζωή τους, κάτι που δεν έχουν σκεφτεί ούτε για μια στιγμή. Θεωρώ ότι είναι πολύ συχνό φαινόμενο σε κάθε χώρα και όχι μόνο της παρούσας περιόδου.
Φοιτήσατε κι εσείς στο Κέιμπριτζ. Πώς ονειρευόσασταν τότε τον κόσμο και ποιες ήταν οι ματαιώσεις που βίωσε η γενιά σας;
Η περίοδος που πέρασα στο Κέιμπριτζ ήταν πολύ έντονη. Ημουν απασχολημένος με τη δουλειά, τις φιλίες και τις σχέσεις και έτσι δεν σκεφτόμουν καθόλου τι συνέβαινε στον κόσμο ή τι θα συνέβαινε στη ζωή μου μελλοντικά. Μου άρεσε που μεγάλωνα στη Βρετανία τις δεκαετίες του 1960 και του 1970 και ονειρευόμουν ότι η ζωή θα συνεχιζόταν όπως την ήξερα. Ωστόσο, η κυρία Θάτσερ είχε άλλα πλάνα. Μέσα σε λίγα χρόνια μετέτρεψε τη βρετανική κοινωνία, που βασιζόταν στην ιδέα της διασύνδεσης και της συλλογικής ευθύνης, σε ένα σύστημα που εξελισσόταν με γνώμονα τον ατομικισμό και το κίνητρο του κέρδους. Τις ιδέες αυτές υιοθέτησαν και άλλες χώρες κι έτσι ο δυτικός κόσμος ακολούθησε ένα νεοφιλελεύθερο μονοπάτι. Πάντα αυτό το αντιλαμβανόμουν ως τραγωδία, αν και οφείλω να πω ότι πολλοί από τους φίλους μου (ακόμη και εκείνοι που ήταν στην Αριστερά) επωφελήθηκαν από τον θατσερισμό μέσω της κερδοσκοπίας από την ιδιοκτησία, των υψηλά αμειβόμενων θέσεων εργασίας στο Σίτι και άλλων μεθόδων.
Οι χαρακτήρες του βιβλίου παρακολουθούν παλιές ταινίες και τηλεοπτικές σειρές όπως το «Friends». Τι προσπαθούν να βρουν εκεί που λείπει από τη σημερινή ζωή τους;
Λέγεται ότι το «Friends» είναι δημοφιλές στην Gen Z επειδή απεικονίζει έναν κόσμο χωρίς social media και smartphones, αλλά δεν είμαι σίγουρος ότι αυτό είναι το θέμα. Νομίζω ότι απλώς παρουσιάζει μια πραγματικότητα που είναι αρκετά πρόσφατη ώστε να είναι οικεία και επιπλέον τους προσφέρεται με τρόπο που φαίνεται να τους παρηγορεί. Είναι δηλαδή μια πραγματικότητα πακεταρισμένη σε 22λεπτα επεισόδια, χωρίς σοβαρά προβλήματα και αφηγηματικές γραμμές που ρέουν με ικανοποιητικό τρόπο. Προσωπικά νιώθω κάτι αντίστοιχο με τις ασπρόμαυρες βρετανικές κωμωδίες της δεκαετίας του 1950.
Στο μυθιστόρημά σας αναφέρεστε στις επερχόμενες αλλαγές στο βρετανικό Εθνικό Σύστημα Υγείας. Πόσο άλλαξαν τα πράγματα σε αυτόν τον τομέα στη χώρα σας την τελευταία δεκαετία;
Δεν είμαι ειδικός σε ό,τι αφορά την κατάσταση της βρετανικής Εθνικής Υπηρεσίας Υγείας. Ωστόσο, η γενική μου αίσθηση είναι ότι υποχρηματοδοτείται. Με αυτό εννοώ ότι δεν διατίθενται αρκετά κονδύλια για την επιβράβευση του ιατρικού προσωπικού που εργάζεται τόσο σκληρά, ενώ πάρα πολλά διοχετεύονται στη διοικητική κλίμακα που διαρκώς αναπτύσσεται τις τελευταίες δεκαετίες, παρότι δεν φαίνεται να προσφέρει τίποτα χρήσιμο. Είμαι βέβαιος ότι σε πολλούς διαφορετικούς κλάδους μπορεί να βρει κανείς μια παρόμοια ιστορία.
Μου άρεσε πολύ η διαπίστωσή σας σχετικά με την ταύτιση της ανάλαφρης μυθοπλασίας με τη βίαιη ανθρωποκτονία στη βρετανική λογοτεχνία. Πώς εξηγείται;
Ολοι είμαστε εξοικειωμένοι με τον θάνατο και αναζητούμε συνεχώς τρόπους να συμβιβαστούμε με αυτό το τρομερό αναπόφευκτο γεγονός. Η αστυνομική λογοτεχνία μάς βοηθά να το κάνουμε αυτό, βάζοντας τον θάνατο σε ένα αφηγηματικό πλαίσιο στο οποίο μπορούν να διαφανούν πρότυπα και λύσεις, έτσι ώστε το γεγονός του θανάτου να μη φαίνεται πλέον τόσο τυχαίο και άνευ νοήματος.
Σας αρέσει αυτό το είδος;
Ναι, είμαι λάτρης από τότε που άρχισα να διαβάζω για πρώτη φορά. Οι ιστορίες του Σέρλοκ Χολμς ήταν από τις πιο όμορφες εμπειρίες μου από τα πρώτα χρόνια της ανάγνωσης.
Το βιβλίο σας παίρνει σύντομα αυτήν τη στροφή και μετατρέπεται σε μυστήριο «κλειδωμένου δωματίου». Να φανταστώ ότι σας αρέσει και η Άγκαθα Κρίστι;
Η Άγκαθα Κρίστι και ο Κόναν Ντόιλ παραμένουν ίσως οι αγαπημένοι μου συγγραφείς μυστηρίου. Αν και, στην πραγματικότητα, στον Κόναν Ντόιλ δεν με εντυπωσιάζει τόσο η πλοκή (συχνά είναι πολύ αδέξια) όσο η χαρακτηροδομή, ειδικά η θερμή σχέση μεταξύ Χολμς και Γουότσον. Στην Αγκαθα Κρίστι γοητεύομαι από την αντίθεση ανάμεσα στην ευρύχωρη τοποθεσία –αυτά τα γραφικά αγγλικά χωριά που μετά βίας υπάρχουν πια, αν και τα θυμάμαι από την παιδική μου ηλικία– και τα άγρια πάθη και τη βία που κρύβουν.
Μιλάμε γι’ αυτά τα όμορφα τοπία με τις υπέροχες επαύλεις, αρκετές από τις οποίες χτίστηκαν την περίοδο της αποικιοκρατίας. Στο βιβλίο σας αναφέρεστε στην άρνηση ενός μέρους της κοινωνίας να δει τη σύνδεση. Εχει αποδεχτεί η χώρα σας τα μελανά σημεία της ιστορίας της;
Οπως κάθε άλλη κοινωνία, η Βρετανία αυτήν τη στιγμή διχάζεται από πολιτισμικούς πολέμους. Αυτό είναι ένα παράδειγμα. Ισως η μισή χώρα να έχει αποδεχτεί ότι η κληρονομιά μας έχει χτιστεί στα έσοδα της αποικιοκρατίας. Το άλλο μισό αντιστέκεται σθεναρά στην ιδέα και επιμένει ότι κάθε προσπάθεια σύνδεσης ανάμεσα, για παράδειγμα, σε μια μεγάλη εξοχική κατοικία και το δουλεμπόριο είναι «woke» αντίληψη και πρέπει να απορριφθεί. Νομίζω ότι αυτές οι συζητήσεις θα συνεχιστούν για κάποια χρόνια ή ακόμη και δεκαετίες, μέχρι δηλαδή να εξαφανιστεί η γενιά μου και να πάρει τη θέση της μια νέα που θα αποδέχεται πολύ περισσότερο την ιδέα της αποικιακής ενοχής.
Πώς καταφέρνουν ακόμη οι πολίτες μιας δημοκρατικής χώρας να διατηρούν τον σεβασμό τους για το στέμμα;
Η Βρετανία βιώνει πολλές ακραίες αντιφάσεις, οπότε αυτό δεν με εκπλήσσει ιδιαίτερα. Αν γινόταν μια δημοσκόπηση που θα ρωτούσε τον βρετανικό λαό «ποιο θα προτιμούσατε να εγκαταλείψετε, τη δημοκρατία ή τη βασιλική οικογένεια;», νομίζω ότι μπορεί να εκπλησσόμασταν από το αποτέλεσμα. Υποψιάζομαι ότι συναισθηματικοποιούμε τον βαθμό στον οποίο οι άνθρωποι στη Δύση είναι προσκολλημένοι στη δημοκρατία. Αυτό που συμβαίνει στην Αμερική δείχνει ότι μεγάλα τμήματα του πληθυσμού είναι αρκετά πρόθυμα να εγκαταλείψουν τους δημοκρατικούς κανόνες υπέρ μιας εκδοχής αυταρχισμού που θα εγκρίνουν. Το ίδιο θα μπορούσε εύκολα να συμβεί στο Ηνωμένο Βασίλειο ή σε οποιαδήποτε άλλη χώρα. Η δημοκρατία είναι εύθραυστη. Παρεμπιπτόντως, θα πρέπει να αφιερώσω λίγο χρόνο για να συγχαρώ τους Ελληνες που την επινόησαν.
Τι πιστεύετε ότι ωθεί κόσμο να εναποθέτει τις ελπίδες του στον Ντόναλντ Τραμπ;
Η ανισότητα, πάνω απ’ όλα. Οι άνθρωποι βλέπουν τους άλλους να γίνονται ολοένα πλουσιότεροι. Και δεν εννοώ μόνο την αυστηρά οικονομική άποψη που αφορά τα χρήματα, αλλά και από την άποψη του πολιτισμικού κεφαλαίου (αυτό που φέρνει η εκπαίδευση). Ετσι, νιώθουν φθόνο που σύντομα μεταλλάσσεται σε αγανάκτηση και μίσος. Οι παρορμήσεις που κρύβονται πίσω από τον τραμπισμό είναι απολύτως καταστροφικές. Αναφέρομαι στην παρόρμηση της καταστροφής και της διάλυσης, χωρίς όμως την παραμικρή ιδέα σχετικά με το τι θα αντικαταστήσει ό,τι χάνεται.
Πόσο έχει αλλάξει η καθημερινότητα στη χώρα σας μετά το Brexit;
Αρκετά. Εάν έχεις την ευθύνη μιας μικρής επιχείρησης που εξάγει στην υπόλοιπη Ευρώπη ή εισάγει από την Ευρώπη, το μέγεθος της γραφειοκρατίας που πλέον πρέπει να αντιμετωπίσεις είναι απίστευτο. Υποτίθεται ότι το Brexit θα διευκόλυνε αυτές τις διαδικασίες. Ενας πολίτης του Ηνωμένου Βασιλείου όπως εγώ μπορεί πλέον να περνά μόνο 90 ημέρες κάθε εξάμηνο σε μια χώρα της Ευρωπαϊκής Ενωσης. Οι φοιτητές που προέρχονται από ευρωπαϊκές χώρες δεν αισθάνονται πλέον ότι είναι ευπρόσδεκτοι στα βρετανικά πανεπιστήμια. Και ο κατάλογος των προβλημάτων συνεχίζεται. Εχουμε φτάσει σε ένα είδος αδιεξόδου. Η πλειονότητα των Βρετανών αισθάνεται πλέον ότι το Brexit ήταν λάθος, αλλά δεν μπορεί να το παραδεχτεί ή να κάνει κάτι γι’ αυτό. Και θα πρέπει να ψάξετε πολύ για να βρείτε οποιονδήποτε μπορεί πραγματικά να σας πει ότι η ζωή του βελτιώθηκε από το Brexit. Εννοώ πέρα από τις έννοιες της «κυριαρχίας» και της «ελευθερίας», που χρησιμοποιούνται με τόσο αόριστο και αφηρημένο τρόπο ώστε γίνονται εντελώς ανούσιες.
Θα σας ρωτήσω, χρησιμοποιώντας τα λόγια ενός από τους χαρακτήρες του βιβλίου σας. «Πιστεύετε ότι η ελευθερία είναι κάτι για το οποίο πρέπει να παλέψει κανείς; Στο Ηνωμένο Βασίλειο, το έτος 2025»;
Εύκολη η απάντηση. Ναι, φυσικά.
INFO
Το βιβλίο «Η απόδειξη της αθωότητάς μου» του Τζόναθαν Κόου κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Πόλις σε μετάφραση της Αλκηστης Τριμπέρη
