Ο Τζον Κίιν είναι πεζογράφος, ποιητής, καλλιτέχνης και μεταφραστής. Έχει σπουδάσει στο Χάρβαρντ και διδάσκει συγγραφή μυθοπλασίας στο Πανεπιστήμιο Ρούτγκερς του Νιου Τζέρσεϊ. Το πρώτο του βιβλίο με τίτλο «Annotations» (1995) έλαβε θερμή υποδοχή, ενώ πριν από λίγο καιρό βραβεύτηκε με το Εθνικό Βραβείο Ποίησης των ΗΠΑ για τη συλλογή του «Punks: New and selected poems».
Πρόσφατα κυκλοφόρησε στα ελληνικά το βιβλίο του «Αντιαφηγήσεις» (2015) το οποίο αποτελείται από έντεκα χρονολογικά δομημένα διηγήματα και δύο νουβέλες τα οποία εκτυλίσσονται στις ζούγκλες της Βραζιλίας, την επαναστατική Αϊτή και τις εμφυλιακές ΗΠΑ, με αφετηρία την ιστορία του πρώτου μη ιθαγενή κατοίκου που εποίκησε το Μανχάταν στις αρχές του 17ου αιώνα.
Το βιβλίο με το οποίο ο Κίιν έγινε γνωστός πέρα από τα σύνορα της χώρας του είναι ένα παλίμψηστο της συλλογικής μνήμης στην οποία τα άτομα συνθλίβονται υπό το βάρος της ιστορίας. Ο πόλεμος, η αποικιοκρατία, η δουλεία, η υποτέλεια, ο ρατσισμός και η αυτοδιάθεση είναι οι βασικές θεματικές. Ο Κίιν επανεξετάζει με τολμηρή ματιά και πρωτότυπο αφηγηματικό ύφος τα γεγονότα και τους μύθους πάνω στα οποία είναι χτισμένη η ταυτότητα ενός ολόκληρου λαού, ενώ ρίχνει φως σε μη προνομιούχους ήρωες οι οποίοι καλούνται να πάρουν θέση απέναντι στην εξουσία επιλέγοντας ανάμεσα στην εξέγερση και την υποταγή.
Αναζητήσαμε τον συγγραφέα και μιλήσαμε τηλεφωνικά, με αφορμή την κυκλοφορία του βιβλίου του στα ελληνικά. Όπως είπε, η ιδέα ξεκίνησε πριν από περίπου 25 χρόνια όταν, παρακολουθώντας τον τρόπο που οι μελετητές της αμερικανικής ιστορίας συνδέουν την ιστορία του καπιταλισμού με τη δουλεία, ένιωσε την ανάγκη να δημιουργήσει μια συλλογή η οποία θα διατρέχει το παρελθόν των ΗΠΑ. «Στη χώρα μου μεγαλώνουμε με την αντίληψη ότι η Αμερική είναι όλος ο κόσμος. Ξεχνάμε συχνά ότι το παρελθόν μας είναι μέρος της παγκόσμιας συλλογικής μνήμης. Το βιβλίο αυτό ήταν η αφορμή να σκεφτώ πέρα από την έννοια του έθνους και να αναζητήσω σε βάθος χρόνου τη θέση των μαύρων στην ιστορία της χώρας. Με ενδιέφερε μέσα από αυτή την αναζήτηση να κατανοήσω καλύτερα το δίπολο ελευθερίας και ανελευθερίας». Το 2000 όταν βρισκόταν κοντά στην ολοκλήρωση των ιστοριών καταστράφηκε ο υπολογιστής του, έχασε τα 4/5 του κειμένου του και αναγκάστηκε να γράψει εκ νέου τις ιστορίες, αυτή τη φορά με αλλαγές και προσθήκες.
Μιλάμε για τον δυτικό πολιτισμό και για τον τρόπο που δομήθηκε. «Συζητάμε πολύ για τους ανθρώπους που αποκλείστηκαν από την επίσημη ιστορία. Όλοι μας, ανεξαρτήτως χρώματος, εθνικότητας και φύλου έχουμε ίσα δικαιώματα. Αυτό φυσικά συμβαίνει σε θεωρητικό επίπεδο, το συζητάμε σαν κάτι που θα έπρεπε να ισχύει. Η πραγματικότητα είναι πολύ διαφορετική. Κάθε πολιτεία στις ΗΠΑ για παράδειγμα έχει να επιδείξει πολλά περιστατικά που έρχονται εντελώς κόντρα σε αυτό. Δεν μιλάω μόνο για τους μαύρους. Η ανισότητα και ο ρατσισμός είναι συνυφασμένα με την ιστορία των ΗΠΑ – δείτε τι συμβαίνει με τους μετανάστες και τους ιθαγενείς».
Παρότι ο Κίιν περιγράφει την περιθωριοποίηση συγκεκριμένων φυλετικών ομάδων δεν θα χαρακτήριζε κάποιος τις «Αντιαφηγήσεις» ως βιβλίο κοινωνικής διαμαρτυρίας. Όπως εξηγεί «Δεν ήταν σκοπός μου να προτάξω την πολιτική διάσταση των ιστοριών, ήθελα απλώς να γράψω για όσα έζησαν κάποιοι. Η πολιτική είναι μεν εγγενές χαρακτηριστικό της τέχνης, όμως σε αυτό το βιβλίο δεν ήταν προτεραιότητά μου να την αναδείξω».
Τον ρωτάω αν σήμερα η αφροαμερικανική λογοτεχνία κατέχει τον χώρο που της αξίζει. «Όχι, καθόλου. Κάπως έχουν μεταβληθεί τα πράγματα τον τελευταίο καιρό, μετά τον φόνο του Τζορτζ Φλόιντ. Το περιστατικό αυτό αφύπνισε πολύ κόσμο και κάτι άρχισε να αλλάζει και σε άλλες μειονότητες. Το μόνο που παραμένει να δούμε είναι αν οι αλλαγές αυτές θα έχουν διάρκεια» απαντά ο συγγραφέας.
Στις πρώτες σελίδες του βιβλίου χρησιμοποιεί μια φράση του Τζέιμς Μπάλντουιν: «Κι ίσως, τελικά, να μην έχουμε ιδέα τι είναι η ιστορία: Ή αν τρέχουμε να ξεφύγουμε από τον δαίμονα που έχουμε καλέσει». Τον ρωτάω για αυτή και απαντά: «Ποτέ δεν ξέρουμε τι θα βρούμε ψάχνοντας το παρελθόν. Είναι σαν βουτιά σε άγνωστα νερά».
Σχετικά με τον Μπάλντουιν και τον τρόπο που επηρέασε τον ίδιο αλλά και ολόκληρες γενιές αφροαμερικανών συγγραφέων λέει: «Είναι ένας από τους σημαντικότερους αφροαμερικανούς συγγραφείς ή πιο σωστά ένας από τους σημαντικότερους Αμερικανούς συγγραφείς. Ο Μπάλντουιν μίλησε για πολύ δύσκολες καταστάσεις δεκαετίες πριν αυτές γίνουν αντιληπτές σε μεγάλη κλίμακα, είχε έναν πολύ ιδιαίτερο τρόπο να διεισδύει στα πράγματα, έναν πολύ ιδιαίτερο τρόπο να διαβάζει την κοινωνία».
Info
Το βιβλίο «Αντιαφηγήσεις» του Τζον Κίιν κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Loggia σε μετάφραση του Γιώργου Μαραγκού.
