Μια συζήτηση με τον πολιτικό γελοιογράφο και δημιουργό κόμικςγια τις φιλοσοφικές αναζητήσεις του Νίκου Καζαντζάκη και τη σύγχρονη εικονογράφηση.
Μπορεί ένα εμβληματικό λογοτεχνικό έργο να αποδοθεί εύστοχα με τον λόγο και την εικόνα των κόμικς; Με τη φαντασία, την οξυδέρκεια και την καλλιτεχνική ευαισθησία του Soloúp όλα είναι πιθανά. Διάβασα το βιβλίο μέσα σε ένα Σαββατοκύριακο και εντυπωσιάστηκα από τον τρόπο που έχει αποδώσει τις μορφές των βασικών χαρακτήρων (του Ζορμπά, του συγγραφέα, της μαντάμ Ορτάνς) και από το πώς ο δημιουργός φαντάζεται, ανασυνθέτει και αφηγείται τις ιστορίες των ηρώων με μια σύγχρονη γλώσσα. Η μελέτη του Soloúp προέκυψε από την έρευνα πάνω σε εργασίες φιλολόγων, πρακτικά συνεδρίων, κείμενα ακαδημαϊκών. Μελέτησε την προσωπική αλληλογραφία του συγγραφέα και επιχείρησε να ανακαλύψει τι κρύβουν οι αναφορές του σε άλλα πρόσωπα και έργα, όπως του Νίτσε, του Βούδα, του Ομήρου, του Θερβάντες. Αναζήτησε το αρχαίο αγαλματάκι του Δομέτιου στο Αρχαιολογικό Μουσείο των Χανίων, το ακρογιάλι της Στούπας στη Μάνη, τις σκοτεινές τοιχογραφίες του Γκόγια.
Μετά την ανάγνωση του βιβλίου είχα την ευκαιρία να μιλήσω με τον Soloúp γι’ αυτό το σημαντικό έργο. Τον ρώτησα ποια ήταν η επίδραση που του δημιούργησε η πρώτη ανάγνωση του βιβλίου. «Στην εφηβεία και στα πρώτα φοιτητικά μου χρόνια είχα διαβάσει τα περισσότερα από τα έργα του Καζαντζάκη. Τώρα που τον ξαναπλησίασα λόγω του “Ζορμπά” πιο συστηματικά, συνειδητοποίησα πόσο είχαν “γράψει” μέσα μου κάποιες πρωτογενείς για όλους μας υπαρξιακές του σκέψεις. Ετσι η απόδοση του “Ζορμπά” με τη φόρμα των graphic novels υπήρξε καλλιτεχνική και προσωπική πρόκληση» επισημαίνει.
Τέχνη, συρτάκι και κλισέ
Μιλήσαμε για τη «γλώσσα» των graphic novels και τη σύγχρονη εικονογράφηση. «Η σημειολογία της αφήγησης συνδυάζοντας λόγο και εικόνα είναι κάτι που με απασχολεί τόσο σε ακαδημαϊκό επίπεδο όσο και στα βιβλία μου. Στον “Ζορμπά” όχι μόνο δούλεψα έτσι αλλά έδωσα ιδιαίτερη βαρύτητα στη δομή, καθώς χρειάστηκαν οκτώ διαφορετικές επανεγγραφές για να φτάσουμε στο τελικό σενάριο. Οσο για τις εικόνες, γίνεται σωστό πανηγύρι από διακειμενικές αναφορές στη ζωγραφική, τη γλυπτική, τη λογοτεχνία ή στον κινηματογράφο» λέει ο Soloúp, ο οποίος προχώρησε σε επαναφήγηση του έργου και όχι σε απλή μεταφορά ή διασκευή. Και εξηγεί: «Προσωπικά θεωρώ πως οι απλές μεταφορές λογοτεχνικών έργων σε κόμικς αδικούν τα δεύτερα. Εχουν τέτοιο πλούτο, τόσες δυνατότητες τα κόμικς, που με το να μεταφέρεις ένα βιβλίο συμπτύσσοντας ουσιαστικά το έργο στα δυνατότερα σημεία της εξέλιξής του φτιάχνεις εντέλει κάτι λιγότερο δυνατό από το πρωτότυπο. Η επαναφήγηση, τουλάχιστον όπως τη βλέπετε στον “Ζορμπά” αλλά και στο “Αϊβαλί” και στο “21: Η μάχη της πλατείας”, νομίζω πως αποφεύγει την παγίδα».
Μιλήσαμε για τις δυσκολίες να αποτυπωθεί η ποιητική του βιβλίου, οι φιλοσοφικές αναζητήσεις, η μυθολογία του Ζορμπά. «Η οπτική απόδοση των σκέψεων και ιδεών του Καζαντζάκη υπήρξε πράγματι δύσκολη. Επιχείρησα λοιπόν κάποιες οπτικές μεταφορές ή και πολιτισμικές συνδέσεις. Μια τέτοια σύνδεση υπήρξε η αναφορά σε γλυπτά του Ογκίστ Ροντέν για να αποδοθούν οι ερωτικές σκέψεις του συγγραφέα, εκμεταλλευόμενος μια δευτερεύουσα αφήγηση του ίδιου του Καζαντζάκη» προσθέτει.
Το βιβλίο περιέχει μια μικρή αναφορά στη σύγχρονη εποχή και την «τουριστικοποίηση» του κεντρικού ήρωα. Αναρωτιέμαι πώς κατάφερε να αποφύγει την παγίδα των στερεοτύπων γύρω από τον Ζορμπά. Μου δίνει την εξήγηση: «Επικεντρώθηκα στο πρωτότυπο κείμενο και πολύ συνειδητά ξαναείδα την ταινία του Κακογιάννη μετά την έκτη γραφή του σεναρίου. Απέφυγα έτσι τα κλισέ που συνοδεύουν το συρτάκι και την ταύτιση του ήρωα στο πρόσωπο του Αντονι Κουίν».
Φύση, έρωτας και θάνατος
Ο Ζορμπάς ήταν ένας ήρωας-σύμβολο της ελευθερίας, ένας άνθρωπος δίχως θεό και πατρίδα. Προσπαθώ να φανταστώ τις εικόνες που φτιάχνει στο μυαλό του ο δημιουργός καθώς μελετάει το βιβλίο. «Στο graphic novel θα συναντήσετε πολλές μορφές ζώων. Τα τοπία παίρνουν και ανθρώπινες μορφές. Τα ερωτήματα για τον έρωτα και τον θάνατο, τον θεό και τον διάβολο, μα και όλα όσα βρίσκονται στα λόγια του Ζορμπά αλλά και στο μυαλό του Καζαντζάκη οπτικοποιήθηκαν και μέσω τέτοιων συνειρμικών συνδέσεων» επισημαίνει.
Στην εικονογράφηση εκτός από τους κεντρικούς χαρακτήρες κεντρικό ρόλο παίζουν η θάλασσα και το φεγγάρι. Εχει και γι’ αυτό άποψη ο Soloúp: «Η φύση, τα τοπία, τα μάτια των ζώων νομίζω πως αποκτούν στο μυαλό, στις ζωές όλων μας κάποια σημασία. Μια φιλοσοφία αυτού που υπάρχει και πέρα από εμάς και τον πολιτισμό μας. Κάτι που προσεγγίζει το θείο, ανεξάρτητα από το αν και πού πιστεύουμε».
Κλείνοντας τη συζήτηση αναρωτιέμαι ποια φράση του Ζορμπά θα ήταν πιο ωφέλιμη για τους ανθρώπους της εποχής μας. Ρωτάω γι’ αυτό τον δημιουργό του graphic model: «Για όλα αυτά τα ανθρώπινα όσο και για τα αιώνια που μας βασανίζουν ως φθαρτές υπάρξεις, το “ΔΕΝ ΥΠΟΓΡΑΦΩ”».
ΙΝFO
Το graphic novel «Ζοrμπάς – Πράσινη πέτρα ωραιοτάτη» του Soloúp κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Διόπτρα
