Για τρεις βραδιές του Αυγούστου όσοι βρεθούν στην Καβάλα θα βιώσουν μια ιδιαίτερη εμπειρία. Η Αφροδίτη Ερμίδη μιλάει σχετικά με τον σκηνοθέτη Θοδωρή Γκόνη και τον ηθοποιό Άρη Λεμπεσόπουλο.
Στο καρνάγιο, εκεί όπου καλαφατίζουν τα καΐκια, ο ηθοποιός Αρης Λεμπεσόπουλος υπό τη σκηνοθετική καθοδήγηση του Θοδωρή Γκόνη θα ερμηνεύσει έναν θεατρικό μονόλογο υπό τον τίτλο «Οδυσσέας, ο ήρωας της καρτερίας». Η παράσταση εντάσσεται στο πλαίσιο του Φεστιβάλ Φιλίππων, στο τιμόνι του οποίου βρίσκεται εδώ και μια δεκαετία ο Θ. Γκόνης. Φέτος η θεματική του φεστιβάλ (που κλείνει αισίως τα 62 του χρόνια) περιστρέφεται γύρω από την «Οδύσσεια» του Ομήρου, την τέχνη της επιβίωσης, τον καρτερικό Οδυσσέα και τον νόστο.
«Μας απασχολεί πώς κάποιος μπορεί να επιβιώνει, να προχωρά και να συνεχίζει σε αυτήν τη δύσκολη εποχή που διανύουμε» εξηγεί ο κ. Γκόνης μιλώντας στην εφημερίδα. Και πώς έρχεται ο επικός ήρωας εδώ να συνδράμει; «Μελετώντας όλο τον χειμώνα την “Οδύσσεια”, χωρίς καμία υπόνοια ότι θα μπορούσε να γίνει το θέμα του φεστιβάλ, τις απαντήσεις στα ερωτήματα που έθετα στον εαυτό μου για το πώς θα προχωρήσουμε, πώς θα κάνουμε παραγωγές. Ακόμη και όταν έκανα βόλτες με τον σκύλο μου το απόγευμα στην παραλία της Καβάλας και άκουγα τις δυσκολίες των ανθρώπων, τις απαντήσεις που έψαχνα τις έπαιρνα μέσα από την “Οδύσσεια”. Το παράδειγμα μου το έδωσε ένας άνθρωπος που περνά από σαράντα κύματα, που αρνείται τη θεϊκή ιθαγένεια από την Καλυψώ ώστε να γυρίσει στην πατρίδα του, την Πηνελόπη, στον εαυτό του ουσιαστικά».
Η προβολή των βιωματικών εμπειριών στο έπος
Από την άλλη για τον ηθοποιό Άρη Λεμπεσόπουλο το κείμενο της «Οδύσσειας» αποτέλεσε τη δική του πρόκληση που είχε να αντιμετωπίσει σε αυτή την παράσταση. «Η μεγαλύτερη πρόκληση είναι το βάρος του λόγου του ποιητικού έπους. Είναι μεγάλο το φορτίο κι εγώ, σαν μια σκιά, προσπαθώ να αρθρώσω αυτά τα μεγάλα λόγια. Είναι ένα κείμενο που καθαρίζει την ψυχή σου. Oποια ανάμνηση της “Οδύσσειας” και να υπήρχε από το σχολείο είχε σβηστεί από το μυαλό μου. Ηρθε λοιπόν ο Θοδωρής να μου την ξανασυστήσει και να με πληροφορήσει σχετικά με πράγματα που δεν ήξερα. Στα 56 μου χρόνια σχεδόν τίποτε δεν γνώριζα γι’ αυτό το μεγάλο έπος. Από εκείνον άκουσα ότι πρόκειται ουσιαστικά για ένα ταξίδι αυτογνωσίας. Κι εγώ, ενστικτωδώς, όταν άρχισα να την ξαναδιαβάζω –είμαι άνθρωπος του ενστίκτου και όχι της θεωρίας– τo πρώτο πράγμα που μου ήρθε στο μυαλό ήταν το δικό μου μικρό ταξίδι. Μπήκα με αφέλεια σε αυτή την ιστορία. Αυτό που σκέφτηκα είναι μεν ασήμαντο αλλά μοναδικό. Είναι οι αναμνήσεις μου. Σκέφτηκα τον πατέρα μου, εικόνες παιδικές, σκέφτηκα τη θάλασσα, τις απώλειες, τις στιγμές χαράς. Θυμήθηκα τη φωτογραφία του πατέρα μου ανάμεσα σε ναυτικούς. Αυτά που σου προσφέρει ένα μεγάλο κείμενο: ακουμπάει την ψυχή και την καρδιά κάθε ανθρώπου. Είναι ένα ωραίο ταξίδι, δύσκολο και ωραίο».
Ο Οδυσσέας βρίσκεται στο νησί των Φαιάκων και ο αοιδός Δημόδοκος τραγουδά τα παθήματα και τα κατορθώματά του. Παρ’ όλες τις προσπάθειες να αποκρύψει την ταυτότητά του, ακούγοντας να τραγουδούν τη φήμη του και καταλαβαίνοντας ότι τα έργα του είναι δοξασμένα και τέρπουν τους ανθρώπους δεν αντέχει πια να κρύβεται. «Γίνεται τελικά ο ίδιος αφηγητής, αοιδός, ραψωδός και τέλος ο Ομηρος. Δημιουργήσαμε μια σύνθεση κειμένων στην οποία συμπλέκονται αρκετές μεταφράσεις του έπους με δικά μας κείμενα προκειμένου να αφηγηθούμε την ιστορία του Οδυσσέα. Επειδή έτσι κι αλλιώς είναι πολύ μοντέρνο κείμενο, η παράσταση έχει δύο αφηγήσεις: την άμεση που κάνει ο ποιητής και την έμμεση που κάνει ο Οδυσσέας. Είναι η στιγμή που για πρώτη φορά φανερώνεται ο Οδυσσέας.
Δημήτρης Ήμελλος: «Στο θέατρο δεν υπάρχει θεατής αλλά αυτόπτης μάρτυρας» [Συνέντευξη]
Μέχρι τότε λέει ψέματα για την ταυτότητά του αλλά δεν είναι ψεύτης, είναι άνθρωπος της ζωής. Στην “Οδύσσεια” μαθαίνουμε ότι η αλήθεια και το ψέμα δεν είναι απόλυτες έννοιες. Απόλυτη έννοια είναι η ζωή. Αυτό είναι το μεγάλο μάθημα του ποιήματος» εξηγεί ο σκηνοθέτης. Και συνεχίζει: «Στην πραγματικότητα πρόκειται για ένα πολύ χαρούμενο κείμενο με κωμικά στοιχεία που σε κάνουν να γελάς. Ωστόσο την πρώτη φορά που συναντάμε τον Οδυσσέα τον βρίσκουμε να κλαίει στο νησί της Ορτυγίας. Πέφτει πολύ κλάμα. Στους αρχαίους Έλληνες άρεσε πολύ το κλάμα, αλλά το ωραίο, το ευφρόσυνο, όχι το κακομοίρικο».
Ο νόστος, το νόστιμον ήμαρ και το χιώτικο σπίτι
Στα καλαφατιά της Καβάλας λοιπόν, εκεί όπου ακόμη και σήμερα ναυπηγούν και επισκευάζουν καΐκια, εκεί ο Οδυσσέας θα φτιάξει τη δική του σχεδία για να συνεχίσει το επίπονο ταξίδι του. «Είναι ένας μαγευτικός τόπος, το έργο μας θα αναπνεύσει μέσα από τη φύση. Αυτά τα μέρη, τα φυσικά, τροφοδοτούν την ιστορία. Πάντα τα πράγματα αποκτούν άλλη διάσταση στον φυσικό τους χώρο. Εχω ξαναζήσει την εμπειρία το 1999 πάλι με τον Θόδωρο όταν σε ένα πολύ παλιό σπίτι στη Χίο είχαμε ανεβάσει το “Φιντανάκι” του Παντελή Χορν. Ακόμη θυμάμαι εκείνη την παράσταση με συγκίνηση» λέει ο ηθοποιός.
Κεντρική έννοια του φετινού φεστιβάλ αλλά και της συγκεκριμένης παράστασης είναι η πολυπόθητη στιγμή της επιστροφής στην πατρίδα, το νόστιμον ήμαρ, για την οποία ο ήρωας του Ομήρου πάλεψε δέκα ολόκληρα χρόνια με καρτερία. Ο καλλιτεχνικός διευθυντής του Φεστιβάλ Φιλίππων μας δίνει τη δική του προσέγγιση της έννοιας: «Νόστος σημαίνει να επιστρέφει κανείς στον εαυτό του. Η επίσκεψη στη μνήμη είναι ουσιαστικά ο νόστος. Επιστρέφεις, βλέπεις τα πράγματα αλλιώς και το ξάφνιασμα είναι μεγάλο. Γιατί όλα αυτά που είχες ζήσει παλιά ήταν σε άλλα μεγέθη, σε άλλο ύψος, σε άλλο χρώμα. Ησουν αρκετά ανίδεος και άπραγος. Και ο Οδυσσέας στον εαυτό του θέλει να επιστρέψει. Ετσι κι αλλιώς δεν υπήρξε ο Οδυσσέας, υπήρξε μόνο ο Ομηρος, η μεγάλη ποίηση. Ολο το ποίημα ήταν μια αλληγορία».
Θοδωρής Γκόνης: «Δεν μπορεί το εισιτήριο να διαλύσει την τέχνη»
Μιλώντας για τον νόστο έρχεται στο δικό μου μυαλό ο σύγχρονος Οδυσσέας, ο πρόσφυγας, ο οποίος σαλπάρει για τα όνειρά του όχι πλέον με σχεδία αλλά με βάρκα, επιζητώντας –μάταια– την επιστροφή στην πατρίδα. Αλλά και όλοι εμείς, ο καθένας με τη δική του οδύσσεια, το δικό του προσωπικό ταξίδι. Από πού μπορούμε να αντλήσουμε τη δύναμη που χρειάζεται για να συνεχίσουμε την περιδιάβασή μας στον κόσμο; «Από λέξεις, από ανθρώπους» μου απαντά ο Άρης Λεμπεσόπουλος.
INFΟ
19-21/8, Καρνάγιο Καβάλας. Το Φεστιβάλ Φιλίππων ολοκληρώνεται στις 31/8. Tο αναλυτικό πρόγραμμα στη σελίδα του φεστιβάλ στο Facebook