Ο τελευταίος αποχαιρετισμός στον Τζον λε Καρέ

Την Κυριακή 13 Δεκεμβρίου, η οικογένεια του Τζον λε Καρέ επιβεβαίωσε ότι ο πιο επιδραστικός συγγραφέας κατασκοπικών μυθιστορημάτων του 20ού αιώνα πέθανε από πνευμονία στο Royal Cornwall Hospital το Σάββατο το βράδυ. «Όλοι θρηνούμε βαθιά τον θάνατό του» έγραψαν στη δήλωσή τους τα μέλη της οικογένειάς του.

Αν υποθέσουμε πως τον καιρό του Ψυχρού Πολέμου ανάμεσα στα δύο στρατόπεδα, τη Σοβιετική Ένωση και τις Ηνωμένες Πολιτείες, υπήρχε ελάχιστος χώρος για τους ανθρώπους εκείνους που έβλεπαν με σκεπτικιστικό πνεύμα τη διαμάχη για το μοίρασμα του κόσμου, λίγα τετραγωνικά θα κάλυπτε ο Τζον λε Καρέ.

Ο γεννημένος ως Ντέιβιντ Κόρνγουελ στο Πουλ του Ντόρσετ του Ηνωμένου Βασιλείου το 1931 αρχικά σπούδασε γερμανικά στο Πανεπιστήμιο της Βέρνης στην Ελβετία, όπου τον προσέγγισαν για πρώτη φορά οι μυστικές υπηρεσίες της χώρας του, προτού συνεχίσει τις σπουδές του στην Οξφόρδη, τη δεξαμενή της Intelligence Service. Και αφού δίδαξε για δύο χρόνια στο Ίτον, προσλήφθηκε στο υπουργείο Εξωτερικών στην υπηρεσία της αυτής μεγαλειότητας – η πρώτη του μετάθεση ήταν στη βρετανική πρεσβεία της πρωτεύουσας της Δυτικής Γερμανίας, τη Βόννη.

Στη διάρκεια της θητείας του εκεί –εργαζόταν στο τμήμα εγγραφών– γράφει το μυθιστόρημα «Η τελευταία κλήση» (Call for the dead, 1961) και γνωρίζει στον κόσμο τον Τζορτζ Σμάιλι, έναν απίστευτα συνηθισμένο, κοντόχοντρο και χαμηλότονο υψηλά ιστάμενο των βρετανικών μυστικών υπηρεσιών, και τον Τζον λε Καρέ – καθώς δεν μπορούσε λόγω της επαγγελματικής του ιδιότητας να υπογράψει το βιβλίο με το πραγματικό του όνομα υιοθέτησε το ψευδώνυμο που θα γινόταν συνώνυμο της κατασκοπικής μυθιστορίας. Το 1961 στα βιβλιοπωλεία κάνει την εμφάνισή της η δεύτερη περιπέτεια του Σμάιλι, το «A murder of quality», και το 1963 εκδίδει το τρίτο βιβλίο του του Σμάιλι, «Ο κατάσκοπος που γύρισε από το κρύο» (The spy who came in from the cold). Το χειρόγραφο του «Κατασκόπου…», όπως έλεγε ο Λε Καρέ, εγκρίθηκε από τις μυστικές υπηρεσίες, οι άνθρωποι των οποίων βεβαιώθηκαν πως ο υπάλληλός τους δεν χρησιμοποίησε κανέναν στοιχείο από την υπηρεσία και ότι η υπόθεση υπήρξε καθαρό προϊόν της φαντασίας του. Ειρωνεία; Σίγουρα ναι, αν αναλογιστείτε πως ειδικοί και μη περί της κατασκοπείας στοιχημάτιζαν ό,τι πολυτιμότερο είχαν σχετικά με το αντίθετο. Ο Λε Καρέ ξεφορτώθηκε το σκληρό κολάρο του Βρετανού γραφειοκράτη/κατασκόπου όταν το 1964 το όνομά του δόθηκε από τον διπλό πράκτορα Κιμ Φίλμπι στους Σοβιετικούς συναδέλφους του (αυτό το γεγονός αποτέλεσε αργότερα την πηγή της έμπνευσής του για το «Και ο κλήρος έπεσε στον Σμάιλι», Tinker tailor soldier spy, 1974). Και τι αξία έχει πια ένας μυστικός όταν συνάδελφος από την απέναντι πλευρά μπορεί να του απευθύνει τον λόγο γνωρίζοντας όχι μόνο το μικρό του όνομα αλλά και κάθε λεπτομέρεια της προσωπικής του ζωής;

Τη δεκαετία του ’70 ο Σμάιλι συγκρούεται άλλες τρεις φορές με την προσωπική του νέμεση, τον σοβιετικό συνάδελφό του Κάρλα, στα «Και ο κλήρος…», «Ο εντιμότατος μαθητής» (1977) και «Οι άνθρωποι του Σμάιλι» (1979). Οι παλιοί του συνάδελφοι στην Μ15 και την Μ16 άφηναν στην άκρη τον πικρό σκεπτικισμό του Σμάιλι και απλώς υιοθετούσαν συμπεριφορές και φρασεολογία που ο Λε Καρέ επινοούσε για τους ήρωές του. Μπορεί οι ίδιοι να ένιωθαν σαν τον Τζέιμς Μποντ, ωστόσο ο τρόπος που μιλούσαν απέπνεε το βαθύ σαρκαστικό πνεύμα του Σμάιλι και όχι το κενό ειρωνικό του 007.

Και καθώς ο Ψυχρός Πόλεμος πλησίαζε στο τέλος του και όλοι αναρωτιούνταν με τι θα ασχοληθεί στη συνέχεια ο Λε Καρέ, εκείνος, καθόλου παγιδευμένος στην αντιπαράθεση Δύσης/Ανατολής, άνοιξε τους ορίζοντές του στο παγκόσμιο εμπόριο όπλων «The night manager» (1993), στις μαφιόζικες τακτικές των φαρμακευτικών κολοσσών («Ο επίμονος κηπουρός», [The constant gardener], 2001), στον πόλεμο κατά της τρομοκρατίας («Absolute friends», 2004). Το 2017 υπέγραψε το κύκνειο άσμα του και κύκνειο άσμα για τον Τζορτζ Σμάιλι με το «Η κληρονομιά των κατασκόπων» (A legacy of spies). Ο Ψυχρός Πόλεμος επιστρέφει σαν μια θλιβερή υπενθύμιση της Ιστορίας και τα ανοιχτά ψυχικά τραύματα κακοφορμίζουν στη νέα εποχή χωρίς ελπίδα για θεραπεία. Στην κατακλείδα ο ίδιος ο Σμάιλι επιστεγάζει τη διαδρομή του, όπως και τη διαδρομή των συναδέλφων του που τάχα στρατεύθηκαν να σώσουν τον κόσμο, λέγοντας: «Όλα αυτά τότε ήταν για την Αγγλία. Υπήρχε μια εποχή που ήταν. Αλλά για την Αγγλία τίνος; Ποια Αγγλία; Μια Αγγλία μόνη και ξεκομμένη, έναν πολίτη του πουθενά; Εγώ είμαι Ευρωπαίος. Αν είχα μια αποστολή –αν συναισθάνθηκα ποτέ ότι είχα κάποιο χρέος πέρα από τη δουλειά μας με τον εχθρό– ήταν στην Ευρώπη. Αν ήμουν άκαρδος, ήμουν άκαρδος για την Ευρώπη. Αν είχα κάποιο ανέφικτο ιδανικό, ήταν να οδηγήσω την Ευρώπη έξω από το σκοτάδι της, προς μια νέα εποχή λογικής. Και το έχω ακόμα». Η Ευρώπη βέβαια παραμένει «σκοτεινή» ήπειρος και μαζί με τον Λε Καρέ φεύγουν και οι μυθιστορηματικοί ήρωες που θα μπορούσαν να της δώσουν μια γερή κλωτσιά για να βγει στο φως.

INFO

Αρκετά βιβλία του Τζον λε Καρέ κυκλοφορούν στα ελληνικά: οι Εκδόσεις Καστανιώτη έχουν εκδώσει τα: «Η τελευταία κλήση», «Οι άνθρωποι του Σμάιλι», «Ο εντιμότατος μαθητής» και οι Εκδόσεις Bell τα: «Η κληρονομιά των κατασκόπων», «Ένας έντιμος άνθρωπος», «Η μικρή τυμπανίστρια», «Ο κατάσκοπος που γύρισε από το κρύο».