Tαινίες στις οποίες το στερεότυπο του καλοκάγαθου Αϊ-Βασίλη ανατρέπεται.
Προσπαθώντας κανείς να ανακαλέσει μια γερή παρτίδα πόκερ, δεν μπορεί παρά να σταθεί λίγο πριν από το τέλος στον «Χαρτοπαίχτη» του Νόρμαν Τζιούισον. Ο παλιός είναι αλλιώς. Ολα παίζονται στον τέταρτο βαλέ. Αν τον έχει ο Στιβ ΜακΚουίν, θα κάνει καρέ κερδίζοντας οπωσδήποτε τον άλλο (Εντουαρντ Τζ. Ρόμπινσον). Αν είναι στα χέρια του old timer το φλος του, δεν χάνει με τίποτα… Και μετά το μηδέν η περιπλάνηση, η μπλόφα. Στο «Κεντρί» η παρτίδα στήνεται μέσα στο τρένο και τα τέσσερα εννιάρια που κερδίζουν είναι η αρχή ενός ευρύτερου κόλπου. Το αμερικανικό σινεμά και σε συμβολικό επίπεδο «έπαιξε» με την τράπουλα και τους μπαλαντέρ («Η τροτέζα») με μαγικά κόλπα και μυστηριώδεις νίκες.
Πλαστό σύμβολο
Στο νουάρ παρατηρούμε συνεχώς χαρτοπαιξίες, που δεν λείπουν κι από το γουέστερν. Δεν πρόκειται περί ηθικής παρότρυνσης «μη χαρτοπαίζεις γιατί θα καταστραφείς», αλλά για μια ευρύτερη συμβολική παιγνίων, υπολογισμών και στρατηγικών. Και φυσικά, πάνω απ’ όλα, κρύβεται η ταυτότητα, χαμένη ή πλαστή, παραποιημένη ή τροποποιημένη μέσω ηθοποιίας και παραπλάνησης.
Η στολή του Αϊ-Βασίλη δεν σημαίνει τίποτα. Κάποιες φορές μπορεί όχι μόνο να κρύβει κακοποιούς αλλά κάτι και παραπάνω. Κι αυτό το πλεονάζον είναι ίσως ανατριχιαστικό, ψυχοπαθολογικό προϊόν παρερμηνείας και πολλές φορές πλημμυρισμένο με αίματα και σφαγές. Στην καλύτερη περίπτωση ο Αϊ-Βασίλης μπορεί να είναι ένας μεταμφιεσμένος απατεώνας. Ετσι ακριβώς γίνεται στο «Ο Αϊ-Βασίλης είναι λέρα», όπου ο Μπίλι Μπομπ Θόρντον μάς θαμπώνει με τον κόντρα ρόλο του. Η ταινία είχε και συνέχεια.
Ανατριχίλα στις γιορτές
Ωστόσο, οι αμερικανικές b-movie μάς πρόσφεραν φρικιαστικά φιλμ με ματωμένα Χριστούγεννα και μυστηριώδεις δολοφόνους που εισβάλλουν ακόμα και σε παρθεναγωγεία. Κανένας δεν γνωρίζει από τι πρέπει να προστατευτεί, ενώ ακούγονται και γοητευτικές, ανατριχιαστικές μουσικές. Κάποιες φορές καταγράφεται, «εξηγείται» πως οι μακελάρηδες, ως παιδάκια, υπέστησαν τρομερά ψυχολογικά σοκ. Ετσι παρέμειναν πάντα παιδιά, ενώ το ανώριμο μυαλό δίνει εντολές στο κορμί που διψάει για τρυφερότητα. Κι όταν δεν τη βρει εκδικείται, βουτάει στο αίμα. Σ’ αυτό το μοτίβο μάς ήρθε φέτος και ο «Terrifier 3» που γνώρισε ανέλπιστη επιτυχία στην Αμερική αλλά πήγε καλά και στην Ελλάδα. Ο δολοφόνος ντυμένος Αϊ-Βασίλης εκφράζει και το σεξουαλικό του τραύμα. Χάνεται, πεθαίνει, εξαφανίζεται αλλά ξαναζωντανεύει σε κάθε φάση που το συλλογικό ασυνείδητο τον ξαναγεννά.
Στο σπίτι με δώρα
Στον κινηματογράφο «παίζει» πολύ η ιστορία με τους πλαστούς Αϊ-Βασίληδες. Σε ένα από τα φιλμ της πετυχημένης σειράς του Μπεσόν «Ταξί» η συμμορία κλεφτών ήταν ντυμένη Αϊ-Βασίληδες. Στα 1979 ο Ντάριλ Ντιουκ στον «Σιωπηλό δολοφόνο» με τον Ελιοτ Γκουλντ θα εικονοποιήσει ένα εκπληκτικό δαιδαλώδες σενάριο, όπου ο κλέφτης τραπεζών μεταμφιεσμένος σε Αϊ-Βασίλη εμπλέκεται με τον παθόντα ταμία.
Ωστόσο, πάντα η μνήμη σταματάει στον Φρανκενχάιμερ, ο οποίος λίγο προτού πεθάνει γύρισε το νεονουάρ «Ριψοκίνδυνα παιγνίδια». Κι εδώ έχουμε ένα ακόμη δαιδαλώδες σενάριο όπου συμβαίνουν πλαστοπροσωπίες, παγίδες, διπλά παιγνίδια σε μια ληστεία με τους κλέφτες να είναι ντυμένοι Αϊ-Βασίληδες. Στο εντυπωσιακό φινάλε ο Μπεν Αφλεκ πετάει τον κόκκινο σκούφο αλλά γίνεται Αϊ-Βασίλης της θαλπωρής. Επιστρέφοντας στο σπίτι, ως άλλος Οδυσσέας, απ’ όποια οικία κι αν περνάει ρίχνει ένα χοντρό πακέτο δολαρίων που προέρχονται από τη ληστεία. Ετσι εξαγνίζεται πλήρως. Ιστορίες από την άλλη πλευρά της σκοτεινής ψυχής στο φως μιας μετανοούσας αγάπης.
Κι όταν ακούω για Χριστούγεννα θυμάμαι πάντα δύο αρμονικά ανδρικά καλογυμνασμένα κορμιά. Ο Τσαρλς Μπρόνσον και ο Αλέν Ντελόν, μέρα Χριστουγέννων, κλεισμένοι και παγιδευμένοι σ’ ένα τεράστιο χρηματοκιβώτιο χρειάζονται φως, ανάβουν κάτι αυτοσχέδιες χάρτινες δάδες. Ομως το οξυγόνο τελειώνει και ζητείται λύση πριν από το οριστικό «αντίο, φίλε».
Φυσικά από την Ανατολή ο Ναγκίσα Οσιμα πρόλαβε να πει «Καλά Χριστούγεννα, κύριε Λόρενς», έστω από τον πρόχειρο τάφο στην άμμο, όπου εξείχε μόνο το κεφάλι του Ντέιβιντ Μπάουι.
Και πάντα υπάρχει η παραμονή Πρωτοχρονιάς όπου η γιορτινή αγιοβασιλιάτικη πίτα κρύβει ένα πολύτιμο φλουρί, μια λίρα. Μα το χρήμα είναι πάντα βρόμικο (όπως αναφωνεί ο Δημήτρης Χορν). Ετσι ή αλλιώς ως ιδεολογία και στάση ζωής, ως αναμονή και δώρο ο Τζαβέλλας τιτλοφορεί εύστοχα την ταινία του «Η κάλπικη λίρα».
* Ο Αλέξης Ν. Δερμεντζόγλου είναι θεωρητικός και κριτικός κινηματογράφου
