Απόσπασμα από τη συνέντευξη που έδωσε στο SevenArt ο προσωπικός φίλος του Ρόβηρου Μανθούλη, Νίκος Θεοδοσίου, σκηνοθέτης και καλλιτεχνικός διευθυντής της Camera Zizanio του Διεθνούς Φεστιβάλ Κινηματογράφου Ολυμπίας για Παιδιά και Νέους, με αφορμή της ταινίας του για τον Ρ. Μανθούλη «Ο αθέατος σκηνοθέτης» και του αφιερώματος που έγινε στον μεγάλο δημιουργό του σινεμά στο φεστιβάλ το 2011.
«Ο σκηνοθέτης πρέπει να παραμένει αθέατος. Σαν η ταινία να γυρίστηκε μόνη της». Μια φράση που δεν συνοψίζει το σινεμά του δημιουργού που υπηρέτησε ο ίδιος ο Ροβήρος Μανθούλης. Ποια η δική σας γνώμη;
Αυτή η φράση είναι η κατάληξη ενός συλλογισμού για το περιεχόμενο και τη μορφή της καλλιτεχνικής δημιουργίας. Αποκομμένη πιθανόν να δημιουργεί παρεξηγήσεις. Ο Μανθούλης υποστηρίζει ότι η μαγεία της δημιουργίας, που εμπεριέχεται σε κάθε καλλιτεχνικό έργο, πρέπει να περνάει στο υποσυνείδητο του θεατή χωρίς να γίνεται εμφανής η διαδικασία της «μεταφοράς». Μορφή και περιεχόμενο να είναι δεμένες με τέτοιο τρόπο που να μην ξεχωρίζουν οι ραφές. Όπως συμβαίνει με τους αρχαίους ναούς. Θαυμάζουμε τους υπέροχους κίονες αλλά δεν βλέπουμε ότι αποτελούνται από πολλά κομμάτια. Γιατί όταν φαίνονται οι ραφές χάνεται η μαγεία. Αυτό συμβαίνει και με το κινηματογραφικό έργο που είναι φορτωμένο με σκηνοθετικά πυροτεχνήματα. Οι ραφές φαίνονται. Αρχίζουμε να ξεχωρίζουμε τα επιμέρους συστατικά της: σενάριο, φωτογραφία, μουσική, ερμηνεία κλπ. και το ένα να βαραίνει στο άλλο. Και τότε χάνεται η μαγεία. Η σφιχτή διαλεκτική σχέση μορφής και περιεχομένου είναι η ουσία της δημιουργίας κι αυτό κάνει να ξεχωρίζει τον κινηματογράφο του δημιουργού από το προϊόν των μεγάλων στούντιο όπου όλα ρυθμίζονται με έναν δοσομετρητή, με τελικό αποδέκτη την αγορά που οι ίδιοι διαμορφώνουν. Και μόνο μέσα από αυτή τη διαδικασία αναδεικνύεται η ξεχωριστή ταυτότητα του κάθε δημιουργού κι όχι με έξυπνες παρεμβάσεις στη φόρμα. Κι αυτή η παρατήρηση έχει ξεχωριστή σημασία σήμερα, όπου που με τη χρήση της ψηφιακής τεχνολογίας οι σκηνοθέτες έχουν άπειρες, και με ελάχιστο κόστος, δυνατότητες παρέμβασης στη μορφή. Και δυστυχώς μένουν εκεί. Να εντυπωσιάζουν το κοινό. Με τις παρατηρήσεις του Μανθούλη συμφωνώ απόλυτα, κι αυτό ήταν άλλωστε ένα από τα πολλά κίνητρα ώστε να γίνει αυτή η ταινία. Να προωθήσω αυτή τη θέση.
Μέσα από τις 25 σκηνές ταινιών του κ. Μανθούλη, δεν φιλοτεχνείται κι ένα πορτρέτο του ίδιου; Ο σκοπός του ντοκιμαντέρ σας είναι βιογραφικός ή εκπαιδευτικός, σαν ένα μάθημα κινηματογράφου δηλαδή;
Η ταινία μου δεν είναι ένα βιογραφικό ντοκιμαντέρ. Δεν περιέχει κανένα στοιχείο αυτού του είδους. Άλλωστε άλλοι πριν από μένα έχουν κάνει πορτρέτα του. Άσε που έχει μια τόσο πλούσια σε εμπειρίες ζωή που είναι αδύνατο να τη συμπυκνώσεις σε μιας περιορισμένης διάρκειας ταινία. Αυτό θα φανεί καθαρά όταν κυκλοφορήσει, ελπίζω σύντομα, η αυτοβιογραφία του την οποία τώρα ολοκληρώνει. Η σκηνοθετική ταυτότητα του Ροβήρου Μανθούλη (γιατί διαθέτει τώρα κι ένα μεγάλο συγγραφικό έργο) είχε για μένα πολύ μεγαλύτερο ενδιαφέρον. Είναι από τους ελάχιστους Έλληνες σκηνοθέτες που έχουν αναπτύξει μια θεωρητική, κριτική σκέψη πάνω στον κινηματογράφο και ιδίως στο ντοκιμαντέρ συνδυάζοντας τη θεωρία με την πράξη. Αυτό είναι ένα πολύτιμο κεφάλαιο, ειδικά για τους νεώτερους. Κι αυτό είναι εν μέρει μόνο γνωστό μέσα από κάποιες ομιλίες και γραπτά κείμενα δημοσιευμένα εδώ και εκεί. Μέσα από την ταινία μου ήθελα να συμβάλλω στην παραπέρα διάδοση αυτής της συσσωρευμένης και πολύτιμης γνώσης. Ναι, η ταινία μου είναι ένα μάθημα κινηματογράφου. Άλλωστε ο βασικός της κορμός στηρίζεται σε ένα masterclass του Μανθούλη χάρη στο οποίο συνεργαστήκαμε για δυο χρόνια περίπου.
Πείτε μου ένα σημαντικό λόγο, που πρέπει ένας σινεφίλ να δει το ντοκιμαντέρ σας στη διανομή; Και πώς πιστεύετε ότι μπορεί να επιλυθεί το συγκεκριμένο… άλυτο ζήτημα, της διανομής των ντοκιμαντέρ, στη χώρα μας;
Δεν κάνω ταινίες για σινεφίλ. Δεν μπορώ να έχω στο μυαλό μου ένα συγκεκριμένο κοινό όταν φτιάνω μια ταινία. Θα είναι σα να βάζω περιορισμούς, φίλτρα, όρια. Θέλω να είμαι ελεύθερος για να βγάλω αβίαστα αυτό που έχω μέσα μου. Γι’ αυτό δεν με ενδιαφέρει να πείσω κανέναν να δει την ταινία. Όποιος θέλει, θα την δει. Θα μου πεις πώς… Το ζήτημα της διανομής των ντοκιμαντέρ στην Ελλάδα είναι τεράστιο. Δυστυχώς μόνο η τηλεόραση είχε μείνει, κι αυτή κουτσή, δηλαδή η ΕΡΤ. Τώρα με την κατάργηση και της ΕΤ1, το πρώτο θύμα θα είναι το ελληνικό ντοκιμαντέρ. Ίσως να μείνει κάποια ζώνη για το είδος των “μεγάλων ρεπορτάζ”, που στην Ελλάδα της γενικής θολούρας ονομάζουν ντοκιμαντέρ. Πιο πριν διαλύθηκε οικονομικά (αν και απέκτησε γενικό διευθυντή) το Ελληνικό Κέντρο Κινηματογράφου, που χρηματοδοτούσε κάποια ντοκιμαντέρ. Ευτυχώς τα τεχνικά μέσα τώρα είναι φτηνά και μπορούμε να φτιάχνουμε πότε πότε καμιά ταινία με τη βοήθεια φίλων. Για να κρατηθούμε καλλιτεχνικά εν ζωή. Για τη διανομή μόνο εναλλακτικές λύσεις μπορούν να υπάρχουν σήμερα. Κυρίως μέσω ενός παράλληλου δικτύου (μικρές ίσως αίθουσες, σύλλογοι κλπ,). Στη Γερμανία το έχουν καταφέρει. Το διαδίκτυο παραμένει ένα άλυτο ζήτημα. Μπορεί μέσα από αυτό να διακινούνται οι ταινίες αλλά χάνεται η αμεσότητα του δημιουργού με τον θεατή. Έχω ανεβάσει την ταινία μου “Γράμμος, μαγικές εικόνες” στο ίντερνετ. Έχει κάνει γύρω στις 5 χιλιάδες προβολές. Δεν αξίζουν όμως τίποτα μπροστά σε μία προβολή των 30 ατόμων σ’ ένα καφενείο στο Χορτιάτη, ή σε 100 άτομα στη Φλώρινα. Δεν κάνουμε ταινίες για να τις πετάμε στη μούρη των θεατών αλλά για να επικοινωνούμε μαζί τους, να αναπτύσσουμε ένα διάλογο. Ν’ ανέβουμε ένα σκαλί παραπάνω.
Πιστεύετε ό,τι ο Ροβήρος Μανθούλης έχει λάβει τις τιμές, τις διακρίσεις, τις βραβεύσεις που του αξίζουν, για την προσφορά του και το έργο του, από το σημερινό ελληνικό κινηματογραφικό γίγνεσθαι;
Όχι. Μόνο το Νεανικό Πλάνο και το Φεστιβάλ Κινηματογράφου Ολυμπίας για παιδιά και νέους οργάνωσε στον κινηματογράφο Φιλίπ ένα σοβαρό αφιέρωμα στον Μανθούλη, με ταινίες που προβάλλονταν για πρώτη φορά στην Ελλάδα. Μόνο το Νεανικό Πλάνο εξέδωσε το μοναδικό βιβλίο για το κινηματογραφικό του έργο «Ροβήρος Μανθούλη, Μια ζωή ταινίες». Μόνο η τηλεόραση της Βουλής κι όχι η ΕΡΤ της οποίας διετέλεσε διευθυντής, έκανε ένα μεγάλο αφιέρωμα με την προβολή των περισσότερων ταινιών του. Από κει και μετά, το χάος. Αποσπασματικές προβολές και κάποιες τιμητικές εκδηλώσεις εδώ κι εκεί. Αλλά ο Μανθούλης δεν πιστεύω ότι ζητά τιμές. Είναι ακόμα ζωντανός, ενεργός και δημιουργικός. Έχει ιδέες. Αν θέλανε να τον τιμήσουν θα έπρεπε να τον καλέσουν να σκηνοθετήσει ταινίες. Αυτό είναι το παράπονό του. Δεν θα έρθει να παρακαλέσει κανέναν. Να τον καλέσουν.