Με αφετηρία την αρχαία σπίθα και το διαχρονικό αντιπολεμικό πνεύμα που βρίσκεται στον πυρήνα του έργου, ο σκηνοθέτης και οι ηθοποιοί της παράστασης του ΘΟΚ… ψηλαφούν τους «Πέρσες».
Αυτούς που έπλασε ο Αισχύλος, αυτούς που γνώρισαν μέσα από τον ρόλο τους, αυτούς που υπάρχουν ακόμη και σήμερα. Η αλαζονεία της βασίλισσας Ατοσσας, το ειρηνοποιό πνεύμα του Δαρείου, ο αινιγματικός Ξέρξης και ο αυτόπτης μάρτυρας Αγγελιαφόρος αναζητούν τη δική τους κάθαρση ανάμεσα σε πολεμικά τύμπανα και ιαχές.
Καρυοφυλλιά Καραμπέτη/Ατοσσα
«Βασίλισσα της ύβρεως»
Η Ατοσσα είναι κόρη, σύζυγος και μητέρα βασιλιά. Βασίλισσα η ίδια, εθισμένη στην πολυτέλεια και τη χλιδή. Ο πλούτος της είναι κερδισμένος στις μάχες, ποτισμένος με αίμα. Ο πόλεμος δεν είναι γι’ αυτήν παρά μια μηχανή κέρδους. Οι υπόδουλοι λαοί θα πληρώνουν για πάντα αβάσταχτους φόρους.
Η βασίλισσα μπαίνει στη σκηνή. Ο γιος της λείπει σε εκστρατεία. Το πρώτο πράγμα που την ακούμε να λέει είναι ότι τρέμει μήπως αυτός ο μέγας πλούτος γκρεμιστεί σαν σκόνη στη γη. Η βασίλισσα είναι βέβαια και μητέρα. Ανησυχεί για την τύχη του γιου της. Τα όνειρά της είναι εφιαλτικά. Γι’ αυτό και σπεύδει να δηλώσει απερίφραστα πως αν δεν νικήσει ο γιος της, δεν έχει να λογοδοτήσει στην πατρίδα του. Θα συνεχίσει να είναι βασιλιάς. Οπως επιβάλλεται σε μια απόλυτη, ανεξέλεγκτη εξουσία.
Ερχεται ένας Αγγελιαφόρος. Οι φόβοι της βγαίνουν αληθινοί. Μεγάλη καταστροφή. Απίστευτες οι εικόνες του θανάτου. Αμέτρητοι οι νεκροί. Ο γιος της όμως είναι ζωντανός. Η βασίλισσα θριαμβολογεί. Το γέλιο της, ύβρις για τους νεκρούς. Η βασίλισσα-μητέρα είναι μάνα μόνο του γιου της. Ούτε λέξη για τις άλλες μανάδες που έχασαν τα παιδιά τους, για τις νεαρές γυναίκες που έχασαν τους άντρες τους. Η ύστατη στιγμή φρίκης γι’ αυτήν είναι όταν μαθαίνει ότι ο γιος της έσκισε τα ρούχα του και τράπηκε σε άτακτη φυγή.
Αργότερα η βασίλισσα μιλάει με το πνεύμα του νεκρού συζύγου της. Σε μια στιγμή απόλυτης, μεταφυσικής αλήθειας. Κι όμως εκείνη θέλει μόνο να δικαιολογήσει τον γιο της. Δεν φταίει αυτός. Οι κακές παρέες τον παρέσυραν. Το θηλυκό alter ego του άντρα μονάρχη δεν ξέρει την έννοια των λέξεων ευθύνη, τιμωρία, δικαιοσύνη. Το πνεύμα θα επιστρέψει στο σκοτάδι του θανάτου. Εχει πει πολλά για την ύβριν, για τη σύνεση, για την αξία που έχει η χαρά της κάθε μέρας, γιατί τα πλούτη δεν ωφελούν καθόλου τους νεκρούς. Μα η βασίλισσα, ύστερα απ’ όλ’ αυτά, το μόνο που θα πει είναι ότι πιο πολύ απ’ όλα τα δεινά τους την καίει ν’ ακούει για τα κουρέλια του γιου της, την έσχατη ατίμωσή του. Η φρίκη του πολέμου, ο θρήνος, οι χαμένες ζωές νεκρών και ζωντανών έχουν γι’ αυτήν λιγότερη σημασία.
Η βασίλισσα θα πάει στο παλάτι να φέρει μια ολοκαίνουργια, λαμπρή στολή για να υποδεχτεί τον γιο της. Ετσι δεν κάνουν άλλωστε όλες οι «βασίλισσες» αυτού του κόσμου; Τότε και τώρα, πάντα και παντού;
Νίκος Ψαρράς/Δαρείος
«Αξίζει να πολεμάς;»
Το πνεύμα του Δαρείου φτάνει για να δώσει λύση μετά την καταστροφή. Δεν εμφανίζεται όπως τον γνωρίζουμε από την ιστορία. Ο Δαρείος ήταν πολεμοχαρής αρχηγός. Η εμπειρία του θανάτου και του άλλου κόσμου δείχνει να τον έχει μαλακώσει. Ο Αισχύλος βάζει στο στόμα του λόγια που θα έλεγε ένας Αθηναίος. Εμφανίζεται ως ειρηνοποιός που ζητάει από τον γιο του «να πάψει να προσβάλλει τους θεούς». Αυτή την πλευρά του πατέρα-βασιλιά, του πνεύματος που θέλει οι απόγονοί του να είναι ήσυχοι παρουσιάζει ο Αισχύλος. Σε ένα έργο που πάλλεται από πολεμικά τύμπανα, από καταστροφές, από αίμα, υπάρχει μια μορφή που θα φέρει τη λύση και τη λύτρωση.
Αξίζει να σκεφτεί κανείς ότι η ύπαρξή μας μέσα στο σύμπαν είναι μόνο μια μικρή λάμψη, μια στιγμούλα. Είναι κρίμα να σφαζόμαστε για το πού βρίσκονται τα όρια της κάθε χώρας. Να υπάρχει επεκτατική πολιτική, να μεγαλώνουν τα μίλια, να φουντώνουν οι μάχες για το φυσικό αέριο, το πετρέλαιο και τις πηγές ενέργειας. Είναι λάθος να κλέβεις ιστορίες άλλων λαών. Να βαφτίζεσαι, για παράδειγμα, Μακεδόνας και να ζητάς να αναγνωριστεί η γλώσσα σου ως μακεδονική, ενώ είναι σλαβική. Πάντα υπάρχει ένα ζιζάνιο που μας προβληματίζει. Ολοι έχουμε πρόσφατη και την ιστορία της Συρίας. Αναρωτιέμαι. Αξίζει; Αξίζει να πολεμάς; Αξίζει να σκοτώνονται παιδιά και να πνίγονται στο Αιγαίο αναζητώντας καλύτερη ζωή; Νομίζω ότι όχι. Είναι σημαντικό να εξετάζουμε παραδείγματα όπως είναι οι Πέρσες. Να διδασκόμαστε από την ιστορία για να μην κάνουμε τα ίδια λάθη. Λαός που ξεχνά το παρελθόν του δεν έχει μέλλον.
Αντώνης Μυριαγκός/Ξέρξης
«Ο πόλεμος μέσα μας»
Οι Πέρσες είναι η πρώτη σωζόμενη τραγωδία και ενδεχομένως το πρώτο αντιπολεμικό έργο. Διαβάζοντας τον Ξέρξη, μου δημιουργείται η αίσθηση μιας αινιγματικής φιγούρας πίσω από τη «βαθιά τραγικότητα» που φέρει.
Ο Ξέρξης επιστρέφει. Λένε ότι είναι αλαζόνας. Θέλησε να ζέψει τον Ελλήσποντο. Αφάνισε μια ολόκληρη χώρα αντρών.
Ο Αρης Μπινιάρης δημιούργησε ένα μουσικό τοπίο με έντονους κραδασμούς. Νομίζω ότι αυτή ήταν και η συνεκτική ύλη για να δέσουν στο μυαλό μου όλα τα στοιχεία μεταξύ τους. Επρεπε να αφεθώ στον χτύπο της καρδιάς! Σε αυτή την αρχέγονη δόνηση της μουσικής για να οδηγηθώ και να ανακαλύψω τη δική μου σχέση με τον Ξέρξη.
Οι αντιστοιχίες του έργου με τον σύγχρονο κόσμο είναι πολλές. Πάντοτε θα συναντάμε κράτη με επεκτατικές πολιτικές και ηγέτες χτυπημένους από τη μανία της εξουσίας. Ισως γιατί ο πόλεμος δεν βρίσκεται εκεί έξω… Αλλά μέσα μας!
Χάρης Χαραλάμπους/Αγγελιαφόρος
«Υπέρ δημοκρατίας αγών»
Πόλεμοι κατακτητικοί, πόλεμοι εμφύλιοι, πόλεμοι θρησκευτικοί. Και σήμερα ακόμη. Το γεγονός αυτό δυστυχώς καθιστά τους «Πέρσες» τραγικά σύγχρονο και επίκαιρο κείμενο. Η αλαζονεία των ισχυρών της γης συνεχίζει και σήμερα να τους οδηγεί νομοτελειακά από την άνοδο στην πτώση. Αυτό είναι και το μήνυμα-προειδοποίηση που μεταφέρει ο Αγγελιαφόρος στους Πέρσες. Δεν είναι ένας απλός επιζών στρατιώτης. Ο Αγγελιαφόρος μιλάει με την πεποίθηση της ιστορικής, της εμπειρικής γνώσης και της αυτοψίας. Μέσα από την περιγραφή των γεγονότων καλεί κάθε πολίτη να αναλογιστεί τα δεινά των πολέμων. Κάθε πολίτη, κάθε εποχής. Ο ιερός παιάνας των Ελλήνων και απαρχή της συντριβής του περσικού στόλου στη ναυμαχία της Σαλαμίνας καταλήγει με τη φράση «νυν υπέρ πάντων αγών». Ο «υπέρ πάντων αγών», όπως μπορούμε πολύ εύκολα να συμπεράνουμε από το έργο, περιελάμβανε και τη δημοκρατία. Αυτό το ιερό αγαθό μάς καλεί ο Αισχύλος να υπερασπιστούμε και σήμερα και να μην επιτρέψουμε στους εκάστοτε κυβερνώντες να μεταλλάσσουν τη δημοκρατία και την ισονομία σε κάτι δεσποτικό.
Ο Αγγελιοφόρος είναι επιφορτισμένος με το βαρύ καθήκον να λέει πάντα όλη την αλήθεια. Και αυτό κάνει. Σε όλες τις εποχές, σε όλα τα σημεία της γης όπου εξακολουθεί να επαναλαμβάνεται μέχρι και σήμερα η ναυμαχία της Σαλαμίνας. Οσο ακόμη υπάρχουν πόλεμοι, όσο θρηνούν οι λαοί ακόμη τους νεκρούς τους, όσο τα καραβάνια των ξεριζωμένων περιπλανώνται επί γης.
Αρης Μπινιάρης / Σκηνοθεσία, μουσική δραματουργία
«Αξίζει να πολεμήσουμε»
Με συγκινεί βαθιά το αρχέτυπο του πολεμιστή που μάχεται και προασπίζει τον ζωτικό του χώρο απέναντι σε μια δύναμη που μανιακά εισβάλλει για να καταστρέψει. Στο έργο «Πέρσες» του Αισχύλου οι Ελληνες στη Σαλαμίνα έπραξαν ακριβώς αυτό: στάθηκαν και προάσπισαν τα πάτρια εδάφη. Και νίκησαν γιατί ήταν ελεύθεροι. Αν αντιμετωπίσουμε το έργο σαν αντικατοπτρισμό ενός ψυχικού πεδίου, τότε τα γεγονότα συμβολίζουν ψυχικές διεργασίες που αντιμάχονται μεταξύ τους: από τη μία οι αδηφάγες δυνάμεις της επιβολής και του ελέγχου και από την άλλη οι δυνάμεις της σύνθεσης που ενισχύουν την ελεύθερη βούληση των ανθρώπων. Σε αυτή, λοιπόν, την περίπτωση η σύγκρουση είναι αναπόφευκτη, αν θέλουμε να συνεχίσουμε να υπάρχουμε ως ελεύθεροι άνθρωποι και όχι ως σκλάβοι που υπέκυψαν. Κι αυτό που τελικά αξίζει δεν είναι η νίκη ή ήττα, αλλά η απόφασή μας να σταθούμε και να πολεμήσουμε.
Ιnfo
Το έργο παρουσιάζεται από τον Θεατρικό Οργανισμό Κύπρου (ΘΟΚ)
Σκηνοθεσία – μουσική δραματουργία: Αρης Μπινιάρης
Παίζουν: Καρυοφυλλιά Καραμπέτη, Χάρης Χαραλάμπους, Νίκος Ψαρράς, Αντώνης Μυριαγκός
Πρόγραμμα περιοδείας: https://www.thoc.org.cy/