Ο Ρούνι Ρούνι το ύπουλο κακό γουρούνι στην ανατολική Μεσόγειο

Ο Ευγένιος Τριβιζάς στο παραμύθι του «Τα τρία μικρά λυκάκια» μιλάει για τα τρία λυκάκια και το κακό γουρουνάκι, το οποίο είναι αντιδραστικό και κακό, ενώ τα τρία μικρά είναι φοβικά αλλά εξίσου αντιδραστικά. Συνεπώς η σχέση τους διακρίνεται από δυσπιστία και καχυποψία, ενώ κάθε τους συνάντηση είναι εχθρική και συγκρουσιακή, οδηγώντας σε μια νέα, δυσμενέστερη, έως την ολική καταστροφή. Ο Τριβιζάς έξυπνα απελευθερώνει τον αναγνώστη από τις στερεοτυπικές αντιλήψεις αντιστρέφοντας τους ρόλους, παρουσιάζοντας τα λυκάκια ως θύματα ενώ ο θύτης είναι το «ύπουλο κακό γουρούνι». Στις διεθνείς σχέσεις υπάρχει μια ολόκληρη θεωρητική βιβλιογραφία γύρω από το θέμα της λανθασμένης αντίληψης και των πολιτικών επιλογών. Χαρακτηριστικό είναι το πόνημα του Ρόμπερτ Τζέρβις «Perception and misperception in international politics» (1976, αναδημοσιεύτηκε πρόσφατα). Η βασική τοποθέτηση του Τζέρβις, όπως και του Τριβιζά, είναι ότι οι αποφάσεις συχνά λαμβάνονται βάσει λανθασμένων εκτιμήσεων όχι μόνο του περιβάλλοντος αλλά και των άλλων. Στην παιδική ιστορία η εκτίμηση ότι ο Ρούνι Ρούνι είναι ένα ύπουλο κακό γουρούνι προδιαθέτει εξαρχής τα λυκάκια όχι μόνο να αντιδράσουν κατάλληλα, αλλά και να αφομοιώσουν τη λογική αυτή. Ετσι αφήνονται σε έναν αμυντικό ανταγωνισμό με τον Ρούνι Ρούνι, οδεύοντας προς την τρέλα της αλληλοκαταστροφής (βλ. θεωρία της αμοιβαίας καταστροφής – MAD). Στις διεθνείς σχέσεις υπάρχουν πάμπολλες περιπτώσεις και περίοδοι κατά τις οποίες αυτή η αλληλεπίδραση και οι λανθασμένες εκτιμήσεις έχουν οδηγήσει σε δυσμενή σενάρια και αποτελέσματα, ιδιαίτερα σε περιόδους κρίσης όταν ο εθνικισμός αναζωπυρώνεται.

Η ανατολική Μεσόγειος διαχρονικά είναι μια περιοχή ευάλωτη σε αυτή την παθογένεια, ενώ οι τελευταίοι δύο αιώνες με τις γεωπολιτικές σφαίρες επιρροής μας έχουν δώσει πολλά ιστορικά παραδείγματα. Αυτή την περίοδο βρισκόμαστε σε μια έξαρση εθνικισμού ασυνήθιστη ακόμη και για την περιοχή, διότι το φαινόμενο της γεωπολιτικής ανακατάταξης βρίσκεται στο προσκήνιο. Η εμπόλεμη κατάσταση στην Ουκρανία έχει ανοίξει τον ασκό του Αιόλου, με βαθιές γεωπολιτικές επιπτώσεις περιφερειακά και παγκόσμια. Μια ολοκληρωτική ήττα της Ρωσίας ή της Ουκρανίας αλλάζει ριζικά τα δεδομένα για άλλη μια φορά στη μετα-Γιάλτα εποχή. Παρομοίως, μια άτυπη ισοπαλία θα επιβράβευε την επιθετικότητα και τον εθνικισμό της Ρωσίας.

Ακόμη και μια θεμιτή ουκρανική νίκη θα οδηγούσε σε αναθεωρητικές τάσεις, διότι η ρωσική ήττα θα δημιουργήσει ένα κενό επιρροής, το οποίο θα πρέπει να καλυφθεί από άλλους παίκτες της περιοχής, ενώ το πάθημα της Ρωσίας πρέπει να γίνει μάθημα προς αποφυγή. Η αν. Μεσόγειος είναι στο επίκεντρο των σύγχρονων γεωπολιτικών συγκρούσεων (Καύκασος, Αρκτική, Ερυθρά Θάλασσα), με την Τουρκία ιδιαίτερα φοβική, ευάλωτη και επικίνδυνη. Η κινητικότητά της (βλ. Συρία, Κόλπος και Καύκασος) αποτελεί συνέπεια αυτής της ρευστότητας, στην προσπάθειά της να επιβιώσει και να επωφεληθεί από τις τεκτονικές αλλαγές στην περιοχή. Ο κίνδυνος βέβαια είναι ότι, όπως στην ιστορία του Τριβιζά αλλά και στην τοποθέτηση του Τζέρβις, οι επιλογές όλων των εμπλεκόμενων παικτών σε ένα τέτοιο παιχνίδι οδηγούν σε όλο και πιο δυσμενείς αλληλοτροφοδοτούμενες επιλογές προς την καταστροφή. Τους τελευταίους μήνες ιδιαίτερα σε Αιγαίο και αν. Μεσόγειο έχουμε μια συνεχή επιθετική ρητορική, η οποία δεν οδηγεί σε κάποιο αίσιο τέλος, ειδικά με τον ορίζοντα των εκλογών σε Ελλάδα, Τουρκία και Κύπρο. Δηλώσεις τύπου «θα έρθω βράδυ» μας παραπέμπουν στον Τριβιζά, όπου ό,τι κι αν έκαναν τα τρία λυκάκια, το σπίτι τους ήταν ανίσχυρο μπροστά στο θυμωμένο γουρούνι. Ενώ το γουρούνι δεν μπορούσε να υποτάξει τα λυκάκια παρά τη φαινομενική του ισχύ, παραμένοντας απομονωμένο και ηττημένο. Στον Τριβιζά και στις διεθνείς σχέσεις η αποκλιμάκωση έρχεται μόνο μετά τη σύγκρουση. Η κρίση στην Ουκρανία και η επερχόμενη αλλαγή του γεωπολιτικού και ενεργειακού χάρτη ανεβάζουν την ανασφάλεια στην περιοχή, κάνοντας Αιγαίο και αν. Μεσόγειο να μοιάζουν με την ιστορία με το ύπουλο κακό γουρούνι και τα τρία λυκάκια.