Η ίδρυση και η λειτουργία των περιφερειακών πανεπιστημίων πυροδότησε την ανάπτυξη σε όλες τις περιφέρειες της χώρας και συντέλεσε άμεσα στη συγκράτηση και προσέλκυση υψηλού επιπέδου ανθρώπινου δυναμικού με την αναβάθμιση της ποιότητας των παρεχόμενων υπηρεσιών υγείας, την ανάπτυξη καινοτόμων ερευνητικών και αναπτυξιακών δράσεων στους επιστημονικούς τομείς που θεραπεύει, την αξιοποίηση των νέων τεχνολογιών σε επιστημονικά πεδία αιχμής, την αποτελεσματική ενσωμάτωση των τεχνολογιών πληροφορικής και επικοινωνιών, καθώς και την προστασία και ανάδειξη του πολιτιστικού και πολιτισμικού δυναμικού.
Τα τελευταία χρόνια η οικονομική στήριξη των πανεπιστημίων έχει περιοριστεί σταδιακά με συνεχείς περικοπές, ώστε οι ετήσιοι προϋπολογισμοί είναι εξαρχής ελλειμματικοί. Τα πανεπιστήμια σήμερα αδυνατούν να καλύψουν βασικές ανελαστικές ανάγκες τους σε ενέργεια (ηλεκτρικό και θέρμανση), αναλώσιμα υλικά εργαστηρίων, συντήρηση του επιστημονικού εξοπλισμού κ.ά. Την ίδια περίοδο το προσωπικό και ιδιαίτερα το διοικητικό έχει φτάσει στη χαμηλότερη δυνατή αναλογία ως προς τον αριθμό καθηγητών και φοιτητών, αποκλίνοντας κατά πολύ από τον μέσο ευρωπαϊκό όρο. Ταυτόχρονα, με την εφαρμογή της ελάχιστης βάσης εισαγωγής (ΕΒΕ) μειώνεται σταθερά ο αριθμός των επιτυχόντων κυρίως στα νέα τμήματα των περιφερειακών πανεπιστημίων και υποθηκεύεται το μέλλον αυτών σε συνδυασμό με τις διατάξεις του νέου νόμου για τα ΑΕΙ περί καταργήσεων και συγχωνεύσεων. Ουσιαστικά δημιουργεί ευκαιρίες ανάπτυξης των ιδιωτικών κολεγίων με ένα δυνητικό αριθμό 20.000-25.000 υποψήφιων σπουδαστών κάθε χρόνο, ώστε αυτά να αναπτύξουν ανταγωνιστικά τμήματα έναντι εκείνων των δημόσιων πανεπιστημίων.
Τα ιστορικά αλλά ευαίσθητα θεμέλια του ελληνικού δημόσιου πανεπιστημίου έπειτα από τόσους οικονομικούς και πολιτικούς τριγμούς φαίνεται ότι αντέχουν, αλλά ωστόσο υπάρχει ανάγκη να ενισχυθούν με νέες δομές. Στο πλαίσιο της νέας προγραμματικής περιόδου κάθε περιφέρειας για τα πανεπιστήμια τα τμήματα, νέα και παλαιότερα, θα πρέπει να αποκτήσουν την απαραίτητη ακαδημαϊκή δυναμική, αφού βέβαια ενισχυθούν με επιστημονικό προσωπικό και συμπληρωματικές υποδομές. Η τριτοβάθμια εκπαίδευση, μετά την παρατεταμένη οικονομική κρίση και τις επιπτώσεις που επέφερε στη δομή και τη λειτουργία της, θα πρέπει να αποκτήσει ενιαία χαρακτηριστικά ενός ολοκληρωμένου και βιώσιμου οικοσυστήματος με διεπιστημονικό προσανατολισμό.
Τα περιφερειακά πανεπιστήμια διαθέτουν σήμερα το κατάλληλο και εξειδικευμένο ανθρώπινο δυναμικό για την ενίσχυση της έρευνας και την αξιοποίηση των αποτελεσμάτων της σε όλους τους τομείς της περιφερειακής παραγωγής, καθώς και την υποστήριξη της τοπικής παραγωγικής βάσης στον πρωτογενή και δευτερογενή τομέα. Συνακόλουθα, ο τριτογενής τομέας της περιφέρειας ενισχύεται σημαντικά μέσω της αναβάθμισης της παραγωγικής βάσης και της προηγμένης τεχνογνωσίας που τα ιδρύματα μπορούν να προσφέρουν στην υποστήριξη της έρευνας (βασικής, εφαρμοσμένης και βιομηχανικής) και της παραγωγής καινοτόμων προϊόντων και υπηρεσιών.
Στο παραπάνω πλαίσιο, διαμορφώνονται και οι στόχοι των πανεπιστημίων σε περιφερειακό επίπεδο, οι οποίοι αναφέρονται στη νέα προγραμματική περίοδο 2020-27 και στις συνεργασίες με επιστημονικά και τεχνολογικά πάρκα και πανεπιστημιακά ερευνητικά κέντρα για την ενίσχυση της καινοτομίας και της νεανικής επιχειρηματικότητας.
Τέλος, κεντρικής σημασίας για την έξοδο από την κρίση αποτελεί ο μετασχηματισμός του αναπτυξιακού μοντέλου της χώρας με τη δημιουργία βιώσιμων προοπτικών. Στον πυρήνα αυτής της ανάπτυξης βρίσκονται η γνώση και η καινοτομία που προκύπτουν από την επιστημονική έρευνα και την αξιοποίηση των ερευνητικών αποτελεσμάτων. Η ενίσχυση και η δημιουργία ερευνητικών δομών με κριτήρια τη βιωσιμότητα, τη διεπιστημονικότητα και την προοπτική καινοτομίας μπορούν να αποβούν μοχλοί ανάπτυξης των περιφερειών της χώρας. Ωστόσο στο Εθνικό Σχέδιο Ανάκαμψης και Ανθεκτικότητας «Ελλάδα 2.0» θα περιμέναμε έναν πιο ξεκάθαρο σχεδιασμό για την ποιοτική και ποσοτική αναβάθμιση της έρευνας. Ωστόσο τα ανωτέρω στοιχεία επιτρέπουν τον ισχυρισμό ότι σύμφωνα με καθιερωμένους δείκτες βιβλιομετρικών στοιχείων, τα περιφερειακά πανεπιστήμια, ως μοναδικά ανώτατα εκπαιδευτικά ιδρύματα στις περιφέρειες, συνεχίζουν την παράδοση της ισχυρής παρουσίας στην έρευνα και την επιστημονική δραστηριότητα.
Ο Τριαντάφυλλος Αλμπάνης είναι πρύτανης Πανεπιστημίου Ιωαννίνων
