Είδαμε το ντοκιμαντέρ του Netflix «Σημείο καμπής: Η βόμβα και ο Ψυχρός Πόλεμος» που αποκαλύπτει τις συνέπειες της πυρηνικής εξοπλιστικής κούρσας και της παράνοιας ΗΠΑ, ΕΣΣΔ.
Στην αιχμή της επικαιρότητας η αμερικανική πλατφόρμα Netflix εναρμονίζεται με τα βραβεία Οσκαρ και τον μεγάλο φετινό νικητή «Οπενχάιμερ», προκαλώντας αίσθηση με το νέο ντοκιμαντέρ «Σημείο καμπής: Η βόμβα και ο Ψυχρός Πόλεμος». Η ιστορική καταγραφή με σπάνιο αρχειακό υλικό και συνεντεύξεις ανθρώπων που γνωρίζουν ή έζησαν τα γεγονότα εκείνης της εποχής, σε σκηνοθεσία του Μπράιαν Ναπενμπέργκερ, δεν χαρίζεται στους Αμερικανούς και στη στάση τους από τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο μέχρι σήμερα.
Αν και ο κίνδυνος της μεροληψίας λίγο ή πολύ ποτέ δεν αποτρέπεται, ειδικά όσο πλησιάζουμε στον σημερινό πόλεμο στην Ουκρανία, το «Σημείο καμπής» στέκεται κριτικά απέναντι στις κυβερνήσεις των ΗΠΑ υπενθυμίζοντας ή αποκαλύπτοντας σημεία και τέρατα. Πώς γλιτώσαμε μέχρι σήμερα σαν από θαύμα τον πυρηνικό όλεθρο και πώς ο Ψυχρός Πόλεμος, που πυροδοτήθηκε από την κούρσα των πυρηνικών εξοπλισμών, δεν τελείωσε με την πτώση του Τείχους του Βερολίνου –όπως είναι η επίσημη εκδοχή– αλλά συνεχίζεται μέχρι σήμερα. «Αρκεί να ανοίξεις μια εφημερίδα» λέει ένας από τους συμμετέχοντες στο ντοκιμαντέρ «και θα το διαπιστώσεις».
Ενας ήλιος τρομερός
«Ο Ψυχρός Πόλεμος είναι ο πρώτος στην Ιστορία που ενείχε την πιθανότητα να καταλήξει στην Αποκάλυψη» αναφέρεται στο πρώτο από τα εννέα ωριαία επεισόδια του ντοκιμαντέρ. Και ότι «αν φτάσαμε πολύ κοντά πολλές φορές και γλιτώσαμε, δεν είναι επειδή ήμασταν έξυπνοι, αλλά τυχεροί». Παρακολουθώντας τη σειρά, που αποτελείται από εννέα ωριαία επεισόδια, ο θεατής νιώθει όλο και πιο άβολα, ακόμη και για θέματα που θεωρεί γνωστά. Αποτελεί όμως πραγματικό σοκ η διαπίστωση ότι ποτέ κανείς από τον αμερικανικό στρατό δεν ενδιαφέρθηκε να προστατέψει τους πολίτες που ζούσαν σε περιοχές όμορες με τον τόπο δοκιμής της πρώτης ατομικής βόμβας (δοκιμή «Τρίνιτι», 16 Ιουλίου 1945) ως μέρους του προγράμματος «Μανχάταν». Μισό εκατομμύριο άνθρωποι ζούσαν στο Νέο Μεξικό και το Τέξας σε ακτίνα 240 χλμ. από την εστία της έκρηξης στην έρημο. Μόλις 65 χλμ. μακριά δέκα κορίτσια 13 ετών που βρίσκονταν σε κατασκήνωση είδαν «να ανατέλλει ένας ήλιος τρομερός». Και μετά μια λευκή στάχτη που έμοιαζε με χιόνι αλλά ήταν ζεστή. Είναι συνταρακτικό το γεγονός ότι μόνο ένα από αυτά τα κορίτσια έφτασε μέχρι τα τριάντα του χρόνια. Κανείς, επίσης, δεν μπορεί να μείνει ψύχραιμος παρακολουθώντας πώς η ανοίκεια πολεμική μηχανή επέλεξε τις πόλεις της Ιαπωνίας που θα γίνονταν τα πρώτα πυρηνικά θύματα. Το Κιότο απορρίφθηκε διότι θεωρήθηκε πολιτικός στόχος ως κέντρο της ιαπωνικής διανόησης, σε αντίθεση με τη Χιροσίμα που διέθετε στρατιωτική βάση. Παραμένει αμφίβολο έως σήμερα, σύμφωνα με το ντοκιμαντέρ, εάν ο πρόεδρος Χάρι Τρούμαν κατάλαβε ότι επρόκειτο για κανονική πόλη με 350.000 αθώους πολίτες. Μέσα σε μια ώρα από τη ρίψη της βόμβας είχαν καεί ή εξαϋλωθεί 70.000 άνθρωποι.
Κανείς δεν άκουσε τις ψυχραιμότερες φωνές που έλεγαν ότι η τραγωδία της Χιροσίμα και του Ναγκασάκι θα μπορούσε να είχε αποφευχθεί. Η προπαγάνδα είχε κάνει πολύ καλά τη δουλειά της με τη δαιμονοποίηση των Ιαπώνων και τη ρατσιστική αντιμετώπισή τους ως «υποείδους» και «υπανθρώπων». Ολο το παιχνίδι παίχτηκε για να μην προλάβει η Σοβιετική Ενωση να μπει στον πόλεμο με τους Ιάπωνες και να διεκδικήσει εδάφη, όπως έκανε μετά τη νίκη κατά της ναζιστικής Γερμανίας.
Θίασος τεράτων
Παρά το σοκ που προκάλεσε το διπλό πυρηνικό έγκλημα κατά της ανθρωπότητας, η κούρσα των πυρηνικών εξοπλισμών συνεχίζεται με λύσσα. Η ΕΣΣΔ μπαίνει στο παιχνίδι νωρίτερα από όσο υπολόγιζαν οι Αμερικανοί, ενώ ο πρόεδρος Ντουάιτ Αϊζενχάουερ και οι στρατιωτικοί επιτελείς επεξεργάζονται τρομακτικά πολεμικά σχέδια για να πλήξουν τη Σοβιετική Ενωση και την Κίνα με θερμοπυρηνικά όπλα (βόμβες υδρογόνου), όπως διηγείται ο Ντάνιελ Ελσμπεργκ, πρώην πεζοναύτης και μετέπειτα στρατιωτικός αναλυτής. Οπως εκτιμάται, τα θύματα σε ένα τέτοιο ενδεχόμενο θα ήταν 600.000.000 άνθρωποι, δηλαδή το 1/5 του παγκόσμιου πληθυσμού στις αρχές της δεκαετίας του 1950.
Η CIA επεκτείνεται και δυναμώνει, δεν γνωρίζει πλέον κανένα όριο και η αντικομμουνιστική προπαγάνδα πείθει τους Αμερικανούς ότι η ΕΣΣΔ διαθέτει 4.000 πυρηνικές κεφαλές αντί για… τέσσερις. Η άλλη πλευρά, με τον Στάλιν και τον διαβόητο αρχηγό των μυστικών υπηρεσιών της Σοβιετικής Ενωσης Λαβρέντι Μπέρια, δεν κάνει ούτε βήμα πίσω στην παροξυσμική πυρηνική κούρσα. Και κανείς δεν είναι σε θέση να πει πλέον με σιγουριά πώς έχουμε επιβιώσει μέχρι σήμερα.
Κένεντι, Κάστρο και «The day after»
Ιδιαίτερο ενδιαφέρον έχουν οι αναφορές για τον ολοένα πιο παρεμβατικό ρόλο της CIA στην ανατροπή μη αρεστών κυβερνήσεων, όπως του Ιράν και της Γουατεμάλας, για να εξυπηρετηθούν ίδια συμφέροντα, πάντα υπό το πρόσχημα της κομμουνιστικής απειλής. Η σειρά αφιερώνει ένα ολόκληρο επεισόδιο στην κρίση της Κούβας και φέρνει στο φως την άγνωστη επιστολή του Φιντέλ Κάστρο που παροτρύνει τη Μόσχα να χτυπήσει πρώτη τις ΗΠΑ. Περιγράφεται με ανατριχιαστικές λεπτομέρειες πώς αποφεύχθηκε ένα νέο πυρηνικό ολοκαύτωμα, με τον πρόεδρο Τζον Φ. Κένεντι να κάνει πίσω παρά τις αντίθετες εισηγήσεις των θερμοκέφαλων της CIA και του Πενταγώνου. Χαρακτηριστικές είναι και οι αναφορές για την πτώση του Τείχους του Βερολίνου και τον ρόλο του Βλαντίμιρ Πούτιν, ο οποίος εμφανίζεται ως πράκτορας απεσταλμένος της KGB τη βραδιά της πτώσης. Αλλά η ταινία «Τhe day after» (1983) που σκηνοθέτησε ο Νίκολας Μέγερ για την τηλεόραση και περιγράφει τις συνέπειες ενός πυρηνικού ολοκαυτώματος στη ζωή των κατοίκων μιας μικρής πόλης στο Κάνσας και η βαθιά εντύπωση που προκάλεσε στον Ρόναλντ Ρίγκαν είναι από τα πιο ενδιαφέροντα σημεία της σειράς. Είναι απίστευτο πώς μια ταινία σόκαρε και επηρέασε τον πρόεδρο των ΗΠΑ προτού συναντηθεί για πρώτη φορά με τον ηγέτη της άλλης υπερδύναμης Μιχαήλ Γκορμπατσόφ στη Γενεύη, το 1985, και ξεκινήσουν συνομιλίες για τη λήξη του Ψυχρού Πολέμου. Και βεβαίως προτού συμβεί το πυρηνικό ατύχημα του Τσερνόμπιλ ένα χρόνο μετά, που έκοψε την ανάσα του πλανήτη με τις ολέθριες συνέπειές του.
Ο πάπας πράκτορας της CIA
Η περεστρόικα και η γκλάσνοστ, η δραματική αλλαγή του ανατολικού μπλοκ και ο κοινωνικός ξεσηκωμός σε Βερολίνο, Πράγα, Βαρσοβία και βαλτικές χώρες γίνονται επίσης θέμα του ντοκιμαντέρ. Αξίζει να σημειωθεί η ευθεία συσχέτιση της εκλογής του πάπα Ιωάννη Β΄ με το ντόμινο της κατάρρευσης του κομμουνιστικού καθεστώτος στις χώρες αυτές. Ο πάπας Ιωάννης Παύλος Β΄ έγινε προκαθήμενος της Ρωμαιοκαθολικής Εκκλησίας το 1978, ο πρώτος πάπας σλαβικής καταγωγής έπειτα από 450 χρόνια κατά τη διάρκεια των οποίων η έδρα καταλαμβανόταν από Ιταλούς καρδινάλιους. Ο Πολωνός πάπας υπήρξε φυσικά πολέμιος του κομμουνισμού, αλλά προκαλεί εντύπωση η επισήμανση της σειράς ότι λίγο μετά την εκλογή του ιδρύεται στην Πολωνία η «Αλληλεγγύη» του Λεχ Βαλέσα, η οποία αποδεικνύεται καταλύτης για το ντόμινο της κατάρρευσης του ανατολικού μπλοκ και του Τείχους του Βερολίνου. Τα στιγμιότυπα της επίσκεψης του πάπα στην κομμουνιστική Πολωνία του Γιαρουζέλσκι συνοδεύονται από ξεκάθαρες αναφορές για τον σκοτεινό ρόλο της CIA και του πάπα, οι οποίοι παρουσιάζονται ως βασικοί χρηματοδότες των εξεγερμένων του Γκντανσκ.
Πιο χαρακτηριστική είναι η αναφορά που υπογραμμίζει ότι ο πάπας ήταν ο καλύτερος πράκτορας εξαιτίας της άριστης πληροφόρησης που είχαν οι ιερείς από τα εκατομμύρια των πιστών στις καθολικές εκκλησίες.
INF0
Το ντοκιμαντέρ «Σημείο καμπής: Η βόμβα και ο Ψυχρός Πόλεμος» προβάλλεται εδώ και μερικές μέρες στο Netflix