Ένα όνομα, ένας μύθος. Ο Χρήστος Δ. Λαμπράκης κυριαρχούσε για πολλές δεκαετίες στο πολιτικό προσκήνιο και το παρασκήνιο. Πλευρές της εποχής, της προσωπικότητας του εκδότη-θρύλου και των ανθρώπων που τον έζησαν παρουσιάζει το βιβλίο της Ελευθερίας Κόλλια «Στα χρόνια του Χρήστου Λαμπράκη», που κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Πατάκη. Οι μαρτυρίες και το αρχειακό υλικό που συγκέντρωσε η συγγραφέας προσφέρουν αρκετά στοιχεία, φωτεινά κυρίως αλλά και σκόρπια σκοτεινά, στους αναγνώστες για το ποιος είναι ο Χρ. Λαμπράκης.
Αποτέλεσε τον οδηγό –είναι άλλωστε η πρώτη κεφαλαιώδης εργασία και έρευνα για τον ΔΟΛ και τον αδιαφιλονίκητο ηγέτη του– για να γραφτεί το ακόλουθο σημείωμα το οποίο απαντά εν πολλοίς στο ερώτημα που μου είχε απευθύνει συνάδελφος τον καιρό της ουσιαστικής πτώχευσης του ΔΟΛ γιατί ως εργαζόμενοι δεν προχωρούμε σε ένα συνεργατικό σχήμα εφημερίδας – η λιτή απάντηση ότι δεν το επιτρέπει ο χαρακτήρας, το DNA του ΔΟΛ, δεν ήταν αρκετή.
Με όραμα την εκσυγχρονιστική Ελλάδα
Ο Χρ. Λαμπράκης βρέθηκε σε ηλικία μόλις 23 ετών στο τιμόνι του εκδοτικού «Συγκροτήματος». Είχε αποβιώσει ξαφνικά ο πατέρας του Δημήτρης, στενός φίλος του Ελευθερίου Βενιζέλου και εκ των βασικών συνομιλητών της ελίτ της χώρας, ο οποίος είχε ιδρύσει το Ελεύθερον Βήμα στις αρχές του 1922. Ανατράφηκε σε αστικό περιβάλλον, κοσμοπολίτικο και εξωστρεφές. Το ευρύτατο δίκτυο ανταποκριτών που είχε αναπτύξει το Ελεύθερον Βήμα σε Παρίσι, Λονδίνο και Ρώμη φέρνει τα ευρωπαϊκά κοινά μέσω του ελληνικού Τύπου στα σαλόνια.
Ο Χρ. Λαμπράκης, με τις γαλλόφωνες γκουβερνάντες που βρέθηκε τα κατοχικά χρόνια στη Σμύρνη, στον Λίβανο, στο Τελ Αβίβ, στα άρθρα του έθετε στόχους, αρχές και οράματα. Καμία αναφορά σε κόμματα, ωστόσο απέδιδε τις αρχές της δημοκρατικής, κοσμοπολίτικης και εκσυγχρονιστικής πλευράς της αστικής κοινωνίας. Σε γενικές γραμμές ο Χρ. Λαμπράκης εξέφραζε και προωθούσε τους στόχους του αστικού εκσυγχρονισμού, της κοσμοπολίτικης ελίτ που ήθελε τη διασύνδεση με την Ευρώπη.
Στις 25 Αυγούστου 1957, όταν ανέλαβε τα ηνία του «Συγκροτήματος», έγραψε ενυπόγραφα στο Βήμα για τον πατέρα του, δίνοντας και δείγμα των κατευθύνσεων που θα ακολουθήσει, καθώς τιτλοφορείται «Με την ιδίαν πίστιν, με την ιδίαν αφοσίωσιν»: «…ουδέποτε επέτρεψεν εις τον εαυτόν του να γίνη ουραγός των εφήμερων ρευμάτων της Κοινής Γνώμης. Υπήρξε οδηγός της, μια συμπύκνωσις πολιτικών και πνευματικών χαρισμάτων που του επέτρεπε να βλέπη μακρύτερα από πολλούς άλλους της γενεάς του και να χαράσση εγκαίρως τας ορθάς κατευθύνσεις» (οι υπογραμμίσεις του υπογράφοντος).
Λίγους μήνες αργότερα, τον Μάρτιο του 1958, με σειρά άρθρων υπό τον τίτλο «Προς νέους εθνικούς προσανατολισμούς…» ο Χρ. Λαμπράκης παρεμβαίνει προτείνοντας στρατηγική για τη χώρα και την κοινωνία. Είναι η εποχή που ο εξηλεκτρισμός του Καραμανλή και οι ιδιωτικές ξένες επενδύσεις είναι στην ημερήσια διάταξη μαζί με το Κυπριακό, τις ογκώδεις διαδηλώσεις και το σκίρτημα της Αριστεράς.
Σε αυτό το πολιτικό-διπλωματικό πλαίσιο ο Χρ. Λαμπράκης προτείνει την «ισοτιμία» και την «αρχή της αμοιβαιότητας» για τις αμερικανικές βάσεις και το Κυπριακό. Επιλέγει τον φιλοατλαντισμό αλλά με γεωπολιτικά «ανταλλάγματα» αντί της «τυφλής υπακοής» και της «στείρας άρνησης», όπως γράφει η Ελευθερία Κόλλια. Μετά την Ιουλιανή εξέγερση παρεμβατικά ήταν και τα άρθρα του το 1966 με τίτλο «Η ώρα της ειρηνικής επανάστασης», θέτοντας το προφανές, εκφράζοντας τη συνείδηση της τάξης του, ζήτημα υπεράσπισης της έννομης τάξης και της δημοκρατίας, καταγγέλλοντας τον νεαρό βασιλέα. Πάλι έβλεπε το δάσος κι όχι το δέντρο, εκτιμώντας ότι η Ένωση Κέντρου ήταν η μοναδική δικλίδα ασφαλείας για τη δημοκρατία και αφιέρωνε άλλη μια φορά χώρο στην –απογοητευμένη– νεολαία και διέβλεπε τάση αποπολιτικοποίησης.
Οι Εποχές του ΔΟΛ
Τον Μάιο του 1963, το «Συγκρότημα» καταθέτει το περιοδικό Εποχές, που «συγκεντρώνει την αφρόκρεμα της φιλελεύθερης προοδευτικής διανόησης. Σχεδόν μία δεκαετία πριν η αριστερή διανόηση έχει κυκλοφορήσει την εμβληματική Επιθεώρηση Τέχνης και η φιλελεύθερη πλευρά της Ιστορίας δεν θα την άφηνε να «μονοπωλεί» τον χώρο. Είναι η εποχή του αναγκαίου «εκσυγχρονισμού» και του «κοινού βηματισμού» με την αναπτυγμένη Ευρώπη, τα οποία πνίγονται από τα βαρίδια του εσωτερικού πολιτικού σκηνικού, το Παλάτι και τον στρατό, τον συντηρητισμό και την «κολοβή» δημοκρατία. Το κοσμοπολίτικο και εκσυγχρονιστικό τμήμα της αστικής τάξης ήταν ανήσυχο και έβλεπε στο μέλλον, στις νέες τάσεις και στην αξιοποίησή τους. Κυριότερος εκφραστής του διαχρονικά στον χώρο του Τύπου ήταν ο Χρ. Λαμπράκης. Όπως γράφει η Ελευθ. Κόλλια, «οι Εποχές παρουσιάζονται έτοιμες να διεξαγάγουν “αγώνα πνευματικό και ψυχικό”, με εστίαση στη σύνθεση του παρελθόντος, παρόντος και μέλλοντος. Πάντα με εξωστρεφή προσανατολισμό, οι εθνικές ιδιαιτερότητες υπηρετούνται αποτελεσματικά στο διεθνές περιβάλλον».
Μανιφέστο αστικού εκσυγχρονισμού διαπνέει και το σημείωμα του εκδότη στην αλληλογραφία του με το αμερικανικό (αντικομμουνιστικό) Congress for Cultural Freedom με θέμα μια συνεργασία που δεν ευδοκίμησε. Μιλάει για απουσία «πολιτισμικής διαπαιδαγώγησης», για να καταγράψει το μεταπολεμικό τοπίο προβάλλοντας την ενεργό συμμετοχή «στη ζωή του κράτους και της κοινωνίας» ολοένα περισσότερων πολιτών ως αποτέλεσμα κοινωνικής κινητικότητας (αύξηση φοιτητών, εξασθένηση αγροτικών πληθυσμών, ανάπτυξη μεγαλουπόλεων). Η αφύπνιση της πολιτικής και κοινωνικής συνείδησης ήταν και αποτέλεσμα της δράσης της «άκρας Αριστεράς» και αντιλαμβανόμαστε ότι έπρεπε να καναλιζαριστεί.
Συμπεραίνει λοιπόν ότι η παραδοσιακή προπολεμικά ελίτ «δεν εκσυγχρονίζει το κράτος και τις κοινωνικές δομές» και καταλήγει: «να διαμορφώσουμε μια νέα πολιτισμική ελίτ». Γράφτηκε την εποχή που η μεταρρύθμιση Παπανούτσου προσέκρουσε στο συντηρητικό τείχος και θάφτηκε η αναπαραγωγή της εν λόγω ελίτ με όρους εκσυγχρονισμού.
Το ιδεολογικό όραμα του Χρ. Λαμπράκη θα αποκτήσει υλική υπόσταση μεταπολιτευτικά στη δημιουργία της πολιτικής λέσχης «Δημοκρατική Ενημέρωση». Όπως αναφέρει ο δημοσιογράφος Αθανάσιος Παπανδρόπουλος, σκοποί της είναι «η εκπόνηση ενός μεταρρυθμιστικού προγράμματος που να αποσκοπεί στην ομαλή και επιτυχή ενσωμάτωση της χώρας στην τότε ευρωπαϊκή οικογένεια». Ο εκσυγχρονισμός συμβαδίζει με τον ευρωπαϊσμό και τον κοσμοπολιτισμό.
Πολιτικός και παρεμβατικός
Ενώ σύμφωνα με μαρτυρίες έχει εμπλακεί στην υπόθεση ανατροπής του Μακαρίου με τον Σαμψών, ο Χρ. Λαμπράκης εμφανίζεται σαν να κρατάει το τιμόνι της φιλελεύθερης διανόησης. Αποτιμούσε τον αστέρα της μεταπολιτευτικής περιόδου, Ανδρέα Παπανδρέου ως λαϊκιστή. Πρωτοστάτησε μεταξύ των εκδοτών στο βρώμικο ’89, καθώς είχε πάντα τα ηνία της ΕΙΗΕΑ, και ευτύχησε το 1996 να έχει δύο –την ίδια στιγμή– υποψήφιους πρωθυπουργούς κάτω από τη σκέπη του «Συγκροτήματος»: τον Κώστα Σημίτη και τον Μιλτιάδη Έβερτ.
Όταν λόγω της πολιτικής οικειότητας και φιλίας επιχείρησε να περάσει δικές του απαιτήσεις στην κυβερνητική ατζέντα, οι σχέσεις Σημίτη – Λαμπράκη ψυχράθηκαν. Ως καλός πολιτικός σκάουτερ όμως είχε διαβλέψει το άστρο του Ευάγγελου Βενιζέλου. Με αυτό ως φόντο μπορεί κανείς να αποτιμήσει το περιβόητο πρωτοσέλιδο του Βήματος το 2007 αμέσως μετά τις αποτυχημένες για το ΠΑΣΟΚ εκλογές: «Θέμα ηγεσία στο ΠαΣοΚ – Εμμεση παραίτηση του κ. Γ. Παπανδρέου». Με τον Σταύρο Ψυχάρη να κρατάει το τιμόνι προς τον ατλαντισμό (πόλεμος σε Ιράκ και Γιουγκοσλαβία), στις 29 Ιανουαρίου 2006 ο ΔΟΛ φιλοξενεί στη ναυαρχίδα του συνέντευξη με τον πυροκροτητή της Αποστασίας, τον τέως βασιλιά, ενώ βελτιώνονται και οι σχέσεις με την οικογένεια Μητσοτάκη. Αποσπασματικά δεν φαίνονται ως στροφή του «Συγκροτήματος», καθώς ο Λαμπράκης είχε καθοριστική συμβολή στην εκδίωξη μέσω του δημοψηφίσματος, ωστόσο διακρίνει κάποιος την εύλογη επιθυμία να βρίσκεται σε ισχυρή θέση το τμήμα αυτό της κοινωνικής ομάδας της ελίτ που εκφράζει στο μιντιακό τοπίο ο ΔΟΛ, απόρροια ενός σοφτ αντικομμουνισμού.
Διαβάζοντας τις σελίδες του βιβλίου της Ελευθ. Κόλλια, αναδεικνύεται ακόμη και σήμερα αυτή η ανάγκη από τα σημαίνοντα πρόσωπα που διετέλεσαν στελέχη του (Πρετεντέρης, Καρτάλης, Μεμής, Καψής κ.ά.) απέναντι σε όποιον τόλμησε να θέσει εν κινδύνω την ευρωπαϊκή πορεία της χώρας. Αυτό ήταν το DNA του ΔΟΛ.
Το βιβλίο
Η Ελευθ. Κόλλια μας συστήνει τον κόσμο του ΔΟΛ. Γέννημα-θρέμμα και η ίδια του «Συγκροτήματος», γνωρίζει τα κατατόπια. Από τον όγκο του βιβλίου συμπεραίνεται καταρχήν ότι πρόκειται για έργο αναφοράς. Από το ύφος του αντιλαμβανόμαστε ότι διατρέχει μια ιστορική περίοδο με χειρουργική διάθεση σε πρόσωπα, φυσιογνωμίες, καταστάσεις, σταθμούς. Τοποθετεί την ιστορία του ΔΟΛ μέσα στο ιστορικό πλαίσιο της κάθε εποχής και εύλογα αντιλαμβάνεται κανείς ότι το «Συγκρότημα» έχει –αν όχι πρωταγωνιστικό– ενεργό ρόλο –αν όχι στη διαμόρφωσή της– επηρεάζοντάς τη.
Έτσι, ανεξάρτητα για όσους ζήσαμε (όπως και ο υπογράφων που πέρασε σχεδόν δύο δεκαετίες εργασιακού βίου στη Χρήστου Λαδά και στη Μιχαλακοπούλου) το κλίμα του Βήματος και του ΔΟΛ, που καταλαβαίνουμε, συνοψίζουμε και υπαινισσόμαστε τι συνέβαινε, ο αναγνώστης μπορεί να περιηγηθεί στη σύγχρονη Ιστορία μέσα από την παράθεση και τη διαπλοκή ιστοριών από την ιστορική διαδρομή του «Συγκροτήματος».
Σίγουρα υπάρχουν πλευρές, γεγονότα ή πρόσωπα που χρειάζονται περισσότερη επεξεργασία ή που λείπουν αλλά μέσα σε έναν τεράστιο όγκο είναι αντικειμενικό κάτι να μένει πίσω προς χάριν της δομής και της συνέχειας του κεντρικού άξονα του βιβλίου, που είναι ο Χρ. Δ. Λαμπράκης και η εποχή του. Η Ελευθερία Κόλλια αντιμετωπίζει ερευνητικά και δημοσιογραφικά το υλικό της, δίνει τον λόγο στα πρόσωπα για να αφηγηθούν την ιστορία, κρατώντας λεπτές ισορροπίες στη σύνθεση της μεγάλης εικόνας.
Info
Ελευθερία Κόλλια
«Στα χρόνια του Χρήστου Λαμπράκη. Μαρτυρίες και αφηγήσεις για τον Δημοσιογραφικό Οργανισμό Λαμπράκη 1957-2017»
Εκδόσεις Πατάκη
ISBN 978-618-07-0357-3
Σελίδες 768
Τιμή €33
