Από τους «κοπρίτες» των Σταγιατών μέχρι τους αγώνες στη Βολιβία και τη Γαλλία
«Ας ιδιωτικοποιηθούν τα πάντα, ας ιδιωτικοποιηθούν η θάλασσα και ο ουρανός, ας ιδιωτικοποιηθούν το νερό και ο αέρας, ας ιδιωτικοποιηθεί το όνειρο, ειδικά στην περίπτωση που γίνεται την ημέρα και με τα μάτια ανοιχτά» έγραφε ο νομπελίστας Ζοζέ Σαραμάγκου. Τα λόγια του αποδείχτηκαν προφητικά. Αυτό ακριβώς προσπαθούν να κάνουν οι νεοφιλελεύθερες κυβερνήσεις, με χαρακτηριστικό παράδειγμα το πολυνομοσχέδιο για το νερό που ψηφίστηκε πριν από λίγες μέρες στη Βουλή από την κυβέρνηση Μητσοτάκη.
Δεκάδες ντοκιμαντέρ που γυρίστηκαν σε διάφορα μέρη του κόσμου έχουν αναδείξει εδώ και πολλά χρόνια τα προβλήματα από την ιδιωτικοποίηση του νερού. Εχουν ξεσκεπάσει τις απόπειρες μεγάλων εταιρειών και επενδυτών να ελέγξουν τη διανομή του και να αποκομίσουν υπέρογκα κέρδη και οφέλη – ειδικά στις περιοχές όπου υπάρχει έλλειψη. Εχουν όμως παράλληλα φωτίσει τους μαχητικούς αγώνες που διεξάγονται σε ολόκληρο τον κόσμο, από τη μακρινή Βολιβία μέχρι τη Γαλλία και τις «δικές» μας Σταγιάτες του Πηλίου.
Ο… πόλεμος του νερού δυστυχώς δεν είναι σενάριο από το μακρινό μέλλον. Ο Γιώργος Αυγερόπουλος έχει ασχοληθεί εδώ και πολλά χρόνια με το θέμα της ιδιωτικοποίησης του νερού σε χώρες της Λατινικής Αμερικής και της Ευρώπης, στα δύο ντοκιμαντέρ του «Πωλείται ζωή» (2009) και «Μέχρι την τελευταία σταγόνα» (2017).
Οι «Σταγώνες» (2014) είναι ένα εξαιρετικά κατατοπιστικό ντοκιμαντέρ της Νέλλης Ψαρρού για τον κίνδυνο της ιδιωτικοποίησης του νερού στην Ελλάδα. Η «λοξή» ματιά του ντοκιμαντέρ φωτίζει γεγονότα και καταστάσεις που παρέμεναν αόρατες και αφανείς. Ο φακός δεν εστιάζει στην άμεση πώληση των πηγών και των δικτύων της διαχείρισης του νερού αλλά στην απόπειρα έμμεσης ιδιωτικοποίησης των υδάτων. Μεταφέρει εμπειρίες από πέντε περιοχές (Θεσσαλονίκη, Αποπηγάδι Χανίων, ανατολική Χαλκιδική, Ασωπός και Βόλος) και έχει ταξιδέψει σε φεστιβάλ και εκδηλώσεις σχεδόν σε όλη την Ελλάδα.
Αντιστάθηκε ένα μικρό χωριό
Το πιο χαρακτηριστικό παράδειγμα αγώνα για το νερό στην Ελλάδα έλαβε χώρα σε ένα μικρό χωριό του Πηλίου. Οι κάτοικοι των Σταγιατών πάλεψαν ενάντια στην ιδιωτικοποίηση του νερού και αντιστάθηκαν στην καταστολή και την απόπειρα φίμωσης του αγώνα τους. Το «Οι κοπρίτες (των Σταγιατών) / Ελεύθεροι άνθρωποι – Ελεύθερα νερά» (2020) είναι ένα ντοκιμαντέρ του Βασίλη Βήττα αφιερωμένο στις κινητοποιήσεις των κατοίκων και αποτυπώνει πόσα μπορεί να καταφέρει ένα τσούρμο «κοπριτών». Η μάχη για το νερό στην περιοχή είναι μια ιστορία που διαρκεί αρκετά χρόνια. Ο πόλεμος του δημάρχου Βόλου Αχιλλέα Μπέου και η παρουσία του για «επιθεώρηση» στην περιοχή αποτελούν μόνο τη μία όψη του θέματος. Οι δημόσιοι χώροι, η λαϊκή συνέλευση του χωριού, οι σχέσεις αλληλεγγύης και αυτοδιαχείρισης αλλά και η «εμφιαλωμένη» αγορά του Βόλου που ανθεί συμπληρώνουν το παζλ της στόχευσης που έχει επικρατήσει για την περιοχή.
Το μίνι ντοκιμαντέρ «Κάτι τρέχει με το νερό» (2016) φωτίζει το νήμα των ιδιωτικών συμφερόντων, των διπλωματικών δεσμεύσεων και της επιχειρηματικής επιρροής που κρύβεται πίσω από τις απόπειρες ιδιωτικοποίησης των δημόσιων υπηρεσιών στην Ελλάδα. Εστιάζει στην υπόθεση της διανομής νερού στη Θεσσαλονίκη και στο ταμείο ιδιωτικοποιήσεων στην Ελλάδα (ΤΑΙΠΕΔ). Γυρίστηκε από τον σκηνοθέτη Λίο Ντέιβιντ Χάιντ (Leo David Hyde) και ξεκινάει με τη φωνή του Σταύρου Σταυρίδη –εκλιπόντος πρώην προέδρου του ΤΑΙΠΕΔ–, ο οποίος αναφέρει: «Η ιδιωτικοποίηση είναι ευλογία Θεού». Η ταινία γυρίστηκε με τη συμβολή του PSI (Public Service International) και της Παγκόσμιας Ομοσπονδίας Εργαζομένων στις Δημόσιες Υπηρεσίες.
Ο αγώνας για να παραμείνει το νερό δημόσιο και διαθέσιμο σε όλους αγαθό συνδέεται με την ομορφιά και τη δύναμή του. Το ντοκιμαντέρ «Υδάτινος ορίζοντας» (2011) αφιερώνει πενήντα μαγευτικά λεπτά στο νερό. Στα ποτάμια, στις λίμνες, στους υγροτόπους, τους καταρράκτες, στις πηγές και στα παραποτάμια δάση. Το ντοκιμαντέρ του Βαγγέλη Ευθυμίου αποτελεί περιήγηση στον κύκλο του νερού, στις χρήσεις του στο παρελθόν και το παρόν, στους κινδύνους που το απειλούν και στο μέλλον.
Ματιές στον κόσμο
Η προσπάθεια ιδιωτικοποίησης του νερού προφανώς δεν είναι εφεύρεση της ελληνικής κυβέρνησης. Το γαλλικό ντοκιμαντέρ του Ζερόμ Φρίτελ (Jerome Fritel), δημοσιογράφου και σκηνοθέτη, με τίτλο «Τα αφεντικά του νερού» (2019), αναλύει τους λόγους που ένα τόσο πολύτιμο αγαθό έχει μετατραπεί σε χρηματοοικονομικό προϊόν και βρίσκεται στο επίκεντρο ενός «πολέμου» που διεξάγεται σε αρκετά μέτωπα. Πλέον το αποκαλούν «μπλε χρυσό» και η ζήτησή του έχει εκτοξευτεί στα ύψη. Μέχρι το 2050 τουλάχιστον ένας στους τέσσερις ανθρώπους θα ζει σε χώρα που στερείται αποθέματα νερού. Αυτή η συνθήκη θα δημιουργήσει τις προϋποθέσεις για μια νέα «αγορά». Η Goldman Sachs, η HSBC, η UBS, η Allianz, η Deutsche Bank, η BNP, τράπεζες, επενδυτικά ταμεία και εταιρείες επενδύσεων σπεύδουν να επενδύσουν δισεκατομμύρια ευρώ σε οτιδήποτε σχετίζεται με το νερό. Νέες σχέσεις ισχύος δημιουργούνται και η ελεύθερη πρόσβαση στο πολύτιμο αγαθό απειλείται.
Ομως οι νεοφιλελεύθερες πολιτικές γεννούν κινήματα και αντιστάσεις σε κάθε γωνιά του πλανήτη. Ο μεγάλος αγώνας στη Βολιβία κατάφερε να ακυρώσει την ιδιωτικοποίηση των υδάτινων πόρων το 2000. Εμεινε στην ιστορία ως «πόλεμος του νερού» και αποτελεί το θέμα του ντοκιμαντέρ «La guerra del agua». Η ιδιωτικοποίηση είχε αποτέλεσμα να τριπλασιαστεί η τιμή του νερού και ένα μεγάλο ποσοστό του ήδη εξαθλιωμένου πληθυσμού να στερηθεί την πρόσβαση σε αυτό. Οι κάτοικοι έστησαν δεξαμενές για να συλλέξουν το νερό της βροχής και στη συνέχεια να το φιλτράρουν για να καταστεί πόσιμο. Η συλλογή και επεξεργασία βρόχινου νερού κηρύχθηκαν… παράνομες και στρατιές μισθοφόρων εταιρειών security ανέλαβαν να γκρεμίσουν τις δεξαμενές. Η κίνηση αυτή οδήγησε σε έναν συνεχή και επίμονο αγώνα ο οποίος τελικά ακύρωσε την ιδιωτικοποίηση.
Η βιομηχανία του εμφιαλωμένου
Ο «πόλεμος για το νερό» όμως διεξάγεται σε πολλά διαφορετικά σημεία του πλανήτη. Το ντοκιμαντέρ «Troubled water» (2019) του Ντάνιελ Ρούτνικ (Daniel Ruetenik) ερευνά τη βιομηχανία του εμφιαλωμένου νερού και μας ταξιδεύει σε διαφορετικά μέρη του κόσμου. Στο πρώτο μέρος εστιάζει στις ΗΠΑ και στον αγώνα ενάντια σε μεγάλη εταιρεία που αποπειράθηκε να αξιοποιήσει εμπορικά τις πηγές. Στο δεύτερο μέρος η δράση μεταφέρεται στη Νιγηρία –όπου υπάρχει έλλειψη νερού– και στην απόπειρα εταιρειών να εκμεταλλευτούν την κατάσταση για να αποκομίσουν κέρδος.
Με αντίστοιχη θεματική το βραβευμένο ντοκιμαντέρ «Water on the table» (2010) της Λιζ Μάρσαλ (Liz Marshall) διερευνά τις αιτίες και τις επιπτώσεις της «κρίσης του νερού». Η ταινία θέτει το ερώτημα: το νερό είναι εμπόρευμα όπως τα παπούτσια γυμναστικής και η Coca-Cola; Μήπως είναι ανθρώπινο δικαίωμα όπως ο αέρας; Επιπλέον φωτίζει τη δράση της ακτιβίστριας και ιδρύτριας του Κινήματος Blue Planet Project Μοντ Μπάρλοου (Maude Barlow) και τους αγώνες που έδωσε στον Καναδά και στις ΗΠΑ ως ανώτερη σύμβουλος του ΟΗΕ για το νερό.
Αντίστοιχες ιστορίες που κινούνται μεταξύ Αμερικής, Ασίας και Αφρικής παρουσιάζει το «Flow: For love of water» (2008) με μαρτυρίες και συνεντεύξεις από ακτιβιστές, αγρότες και κοινότητες ανθρώπων που αγωνίζονται. Το ντοκιμαντέρ ερευνά τα προβλήματα που προκύπτουν από τις ιδιωτικοποιήσεις, τα φράγματα, τα ζητήματα υγιεινής και την έλλειψη πρόσβασης σε καθαρό νερό λόγω οικονομικών ή πολιτικών παραγόντων. Μια ιστορία που γεννήθηκε από την επιθυμία της σκηνοθέτριας Ιρίνα Σαλίνα (Irena Salina) να καταστήσει ορατό στο ευρύ κοινό το πρόβλημα και τις βαθύτερες αιτίες του.
Το ντοκιμαντέρ της Μεγκ Σβιτζγκάμπλ (Meg Switzgable) «In our water» (1982) αναφέρεται στο ζήτημα της μόλυνσης του νερού. Η ιστορία επικεντρώνεται σε μια οικογένεια στο Νιου Τζέρσεϊ η οποία συνειδητοποιεί ότι το νερό που χρησιμοποιεί στο σπίτι της έχει μολυνθεί από μια κοντινή χωματερή. Οι προσπάθειές τους να επιλύσουν το πρόβλημα με τοπικούς και πολιτικούς παράγοντες πέφτουν στο κενό. Μια ιστορία χειραφέτησης και συνειδητοποίησης για το τι ακριβώς συμβαίνει στα υπόγεια ύδατα.
Για το τέλος δεν μπορούμε να μην αναφέρουμε το αριστουργηματικό «Μαργαριταρένιο κουμπί» (2015) του Πατρίσιο Γκουσμάν. Δεν πρόκειται για ερευνητικό ντοκιμαντέρ ή για ιστορία κοινωνικών αγώνων. Ο σκηνοθέτης χρησιμοποιεί το νερό –ομολογουμένως με σχεδόν μαγικό τρόπο– για να μιλήσει για την ιστορία της Χιλής. Το νερό είναι το μεγαλύτερο σύνορο της Χιλής και κρύβει το μυστικό δύο κουμπιών που βρέθηκαν στο βάθος του ωκεανού. Μέσα του βρίσκονται παγιδευμένες οι φωνές των ντόπιων ιθαγενών από περασμένους αιώνες, των ναυτικών που κατέφτασαν από την Αγγλία και των πολιτικών κρατουμένων των σύγχρονων καθεστώτων.
