Μια συζήτηση με τον σκηνοθέτη και τους ηθοποιούς της παράστασης «Το νούμερο 31328», εμπνευσμένης από το εμβληματικό έργο του Ηλία Βενέζη.
Ο συγγραφέας Ηλίας Βενέζης, νέο αγόρι δεκαοκτώ χρονών τότε, ξεκίνησε με τα πόδια ένα μεγάλο ταξίδι στα βάθη της Τουρκίας, χωρίς παπούτσια, φαγητό και νερό. Αυτό το βίωμα μεταφέρει με ποιητικό αλλά και σκληρό τρόπο στο βιβλίο «Το νούμερο 31328». Συνάντησα τον σκηνοθέτη Βασίλη Μαυρογεωργίου και τους ηθοποιούς της παράστασης στο Θέατρο του Νέου Κόσμου και μοιραστήκαμε σκέψεις και ιστορίες από το βιβλίο αλλά και προσωπικά βιώματα. Το συλλογικό τραύμα της Μικρασιατικής Καταστροφής δεν έχει κλείσει. Αρκετοί από τους ηθοποιούς μεταφέρουν αφηγήσεις από το οικογενειακό τους περιβάλλον. Ο προπάππους του Ευθύμη Χαλκίδη κρατούσε ημερολόγιο από τα τάγματα εργασίας στα οποία βρισκόταν εκείνη την εποχή, ενώ η Ρηνιώ Κυριαζή επισκέφτηκε πρόσφατα το σπίτι των γιαγιάδων της στην Πέργαμο. Ο αδερφός της μητέρας του Σωτήρη Τσακομίδη πνίγηκε σε μια βάρκα που πήγαινε από τη Χίο στο Τσεσμέ κατά τη διάρκεια της Κατοχής. Το ίδιο ακριβώς συμβαίνει και σήμερα, μόνο που οι άνθρωποι που μπαίνουν στις βάρκες ακολουθούν την αντίστροφη διαδρομή.
Μιλήσαμε για τη σκληρότητα του έργου του Ηλία Βενέζη αλλά και για τη χαραμάδα φωτός που ανοίγει σε συνθήκες φρίκης. «Ηρθα αντιμέτωπος με δύσκολα συναισθήματα την πρώτη φορά που διάβασα το βιβλίο. Με σόκαρε και ας το ανακάλυψα σε μεγάλη ηλικία. Το έργο τοποθετεί τον αναγνώστη σε μια εφιαλτική συνθήκη, παίζοντας με τα ανθρώπινα όρια. Οταν η ζωή χάνει εντελώς την αξία της τι είναι αυτό που μένει; Η επιβίωση. Στη συνέχεια ανακάλυψα και την ποίηση του κειμένου, την ανθρώπινη ανάγκη για επικοινωνία, τη συντροφικότητα, την αλληλεγγύη, την αγάπη. Ο ήρωας συνάντησε συντρόφους Ελληνες και Τούρκους και έτσι γνώρισε την ανθρωπιά. Εμαθε πώς ανθίζει η ομορφιά μέσα στην απόλυτη βαρβαρότητα. Στο βάθος αυτού του σκληρού κόσμου υπάρχει τεράστιο φως. Μόνο όταν ο άνθρωπος φτάνει κοντά στο τίποτε συνειδητοποιεί την αξία της ζωής» λέει αρχικά ο σκηνοθέτης της παράστασης Βασίλης Μαυρογεωργίου.
Ο παραλογισμός του πολέμου τότε και σήμερα
Μοιραζόμαστε ιστορίες του βιβλίου που ακόμη σοκάρουν, ταρακουνούν και γεννούν ερωτήματα. Σε μια από τις σκηνές του έργου οι ήρωες παλεύουν για την επιβίωση και τυχαία κοιτούν να ανθίζουν γύρω τους λουλούδια. Αναρωτιούνται σε τι χρησιμεύουν και ποια είναι η αξία τους. «Η φρίκη μάς στερεί την ικανότητα να θαυμάζουμε, να αναγνωρίζουμε την ομορφιά της φύσης. Είναι συγκλονιστικό να βλέπεις τον αγώνα ενός ανθρώπου να παραμένει άνθρωπος μέσα στη φρίκη» προσθέτει.
Σκέφτομαι ότι το έργο αναφέρεται στο 1922 και στις πορείες θανάτου εκείνης της εποχής, όμως αγγίζει διαχρονικά το θέμα της προσφυγιάς και του πολέμου. «Το νόημα περιορίζεται στον ιστορικό χρόνο του βιβλίου. Η πραγματικότητα δυστυχώς βρίθει από τέτοιες παράλογες καταστάσεις από τη Συρία και την Ουκρανία μέχρι τη Γάζα. Το κείμενο είναι γραμμένο σε μια ακραία συνθήκη και ορίζει πιο καθαρά την έννοια του ανθρώπινου. Ο Βενέζης σβήνει οποιαδήποτε πρόθεση ποίησης, αλλά τελικά μέσω της ποίησης υπερβαίνει το τραύμα του. Προσπαθεί να συγχωρέσει όχι τον εχθρό του, αλλά τον ίδιο τον άνθρωπο, θέλει να μπορέσει να χωρέσει στις λέξεις του τον άνθρωπο που δεν πιστεύει πια στον εαυτό του» λέει ο Σωτήρης Τσακομίδης και ο Βασίλης Μαυρογεωργίου συμπληρώνει: «Η ποίηση γεννιέται έτσι στο μυαλό ενός ανθρώπου που δεν είναι ποιητής».
Μεγαλειώδης ανθρώπινη υπέρβαση
Η παράσταση χτίζει σταδιακά μια συλλογική αφήγηση, όπου οι ηθοποιοί ερμηνεύουν όλους τους ρόλους, τα συναισθήματα εναλλάσσονται απότομα και ο ένας συμπληρώνει τον άλλο. Η Ρηνιώ Κυριαζή θεωρεί ότι αυτή η σκηνοθετική προσέγγιση δημιουργεί πολυφωνία γιατί θέτει στο επίκεντρο τον ίδιο τον άνθρωπο.
«Το προσωπικό κομμάτι δεν βαραίνει την αφήγηση, γιατί ο σκοπός δεν είναι να λυπηθούμε τον κεντρικό ήρωα, αλλά να τον πολλαπλασιάσουμε. Η καταστροφή του 1922 γράφει ακόμη πολύ έντονα μέσα μας. Η σκληρότητα με την οποία συντελέστηκε εξακολουθεί να συγκινεί. Αυτό που με συγκλονίζει προσωπικά είναι πώς ένας άνθρωπος που έχει περάσει από αυτό το βίωμα δεν φανατίζεται ενάντια σε αυτόν που έχει κατονομαστεί επίσημα ως εχθρός. Αναγνωρίζει τις ευθύνες της Ελλάδας και το δίκιο του Τούρκου εκεί που πρέπει. Βλέπει ότι ακόμη και ο εχθρός μπορεί να είναι ανθρώπινος. Και αναρωτιέμαι: γιατί εμείς δεν μπορούμε να δούμε τα πράγματα από απόσταση, ενώ ο συγγραφέας που τα έζησε από κοντά κατάφερε να το κάνει; Θεωρώ πως είναι μεγαλειώδες» λέει η ηθοποιός και προσθέτει: «Το έργο ξεφεύγει από το εθνοκεντρικό και εστιάζει στο ανθρώπινο. Ηταν πρόθεση του Βενέζη, όπως και του Στρατή Μυριβήλη, του Αργύρη Επταλιώτη και άλλων να σκεφτεί πώς θα προχωρούσε μετά την καταστροφή».
Η Αριάδνη Καβαλιέρου θεωρεί ότι το πιο σημαντικό μήνυμα του έργου είναι η συνθήκη της τυχαιότητας που θα έπρεπε να αλλάξει τον τρόπο που αντιμετωπίζουμε τις πιο ευάλωτες ομάδες σήμερα. «Στον πόλεμο κατακερματίζεται εντελώς η ανθρώπινη ζωή. Είναι αδιανόητο να σκέφτεται κανείς ότι έζησε κατά τύχη, ότι γύρισε κατά τύχη στο σπίτι του. Κατηγοριοποιούμε και σήμερα τους ανθρώπους ταξικά, φυλετικά, σαν να μην έχουν ψυχή, σαν να είναι άνθρωποι δεύτερης κατηγορίας. Ολοι μπορεί να γίνουμε κάποια στιγμή μετανάστες. Θα έπρεπε να βλέπουμε σαν κοινωνία λίγο πιο συλλογικά τα πράγματα και με μεγαλύτερη ευθύνη» τονίζει.
Ο Ευθύμης Χαλκίδης κλείνει την κουβέντα με αυτήν τη φράση: «Υπάρχει μια ωκεάνια αγάπη για ζωή στο βιβλίο. Είναι σκληρό, όμως σε κάνει να αισθάνεσαι πιο δυνατός. Ενώ είναι σκοτεινό, σε βοηθάει να χαίρεσαι τη ζωή».
INF0
Από 11/12, Δευτέρα και Τρίτη, 21.15, Θέατρο του Νέου Κόσμου