Ο ένας κόμπος μετά τον άλλο (πολιτικός, οικονομικός, θρησκευτικός) περιπλέκουν όλο και περισσότερο το χρυσοποίκιλτο (λόγω της διαδρομής του από επίσημα σαλόνια εξουσίας, εκκλησιαστικής και κοσμικής) κουβάρι των σχέσεων εκκλησίας – κράτους μετά το προσύμφωνο Τσίπρα – Ιερώνυμου. Τίποτε δεν είναι όπως φαίνεται.
Και, κυρίως, όλα εξελίσσονται διαφορετικά από ό,τι αρχικώς υπολόγιζαν πρωταγωνιστές και δευτεραγωνιστές, σε ένα μνημονιακό πεδίο όπου αλληλεπιδρούν η προοπτική της συνταγματικής αναθεώρησης, η διαχείριση της περιουσίας της Εκκλησίας της Ελλάδος και η μισθοδοσία του εφημεριακού κλήρου.
Το Documento αποκαλύπτει πτυχές από το παρασκήνιο της υπόθεσης που ακουμπούν τόσο το Μαξίμου όσο και την Πειραιώς ως προς τις επαφές με τον αρχιεπίσκοπο, ενώ δίνουν νέα διάσταση και στη στάση μητροπολιτών οι οποίοι, είτε είναι «δελφίνοι» είτε «ιερωνυμικοί» είτε ανήκουν σε άλλα… ιερά στρατόπεδα, έμπλεξαν τις γραμμές τους… Και η σύγκρουση τείνει να λάβει πλέον και πολιτικές διαστάσεις.
«Γαλάζια» παρατράγουδα
Πάντως οι αλυσιδωτές αντιδράσεις συμπαρέσυραν σε άτσαλες κινήσεις κυρίως το «γαλάζιο» επιτελείο. Οι ζυμώσεις της εκκλησίας έγιναν με ηγετικά στελέχη του ΣΥΡΙΖΑ ώστε να τεθούν οι τελικές πινελιές της (προ)συμφωνίας. Ομως και η ΝΔ γνώριζε τα βασικά σημεία των συζητήσεων με την κυβέρνηση – και όχι μόνο διά των φίλα προσκείμενων σε αυτήν εκκλησιαστικών κύκλων. Σύμφωνα με πληροφορίες, ο Κυριάκος Μητσοτάκης είχε ενημερωθεί από την Αρχιεπισκοπή λίγες ημέρες πριν από την έκδοση του κοινού ανακοινωθέντος Τσίπρα – Ιερώνυμου (6.11.2018)… Κατά τις πληροφορίες, ο πρόεδρος της ΝΔ ενημερώθηκε στις 26 Οκτωβρίου για την προοπτική από τη μια να συσταθεί από κοινού από το ελληνικό δημόσιο και την Εκκλησία της Ελλάδος ταμείο αξιοποίησης εκκλησιαστικής περιουσίας και από την άλλη να περάσει στην εκκλησία η όλη ευθύνη (περιλαμβανομένης της μισθοδοσίας) για τον κλήρο, με δικλίδες ασφαλείας για τα δικαιώματά του.
Η ενημέρωση προσδιορίζεται μία ημέρα μετά την επίσκεψη ηγετικού επιτελείου της κυβέρνησης στο αρχιεπισκοπικό μέγαρο για τη ρύθμιση των τελευταίων εκκρεμοτήτων σχετικά με το προσύμφωνο. Κατά τον Σκάι, συμμετείχαν ο υπουργός Επικρατείας Δημήτρης Τζανακόπουλος, ο υπουργός Εσωτερικών Αλέξης Χαρίτσης, ο αναπληρωτής υπουργός Εξωτερικών Γιώργος Κατρούγκαλος ως συνταγματολόγος και ο υπουργός Δικαιοσύνης Μιχάλης Καλογήρου, ενώ από την άλλη πλευρά λένε ότι μετείχαν, εκτός του αρχιεπισκόπου, ο διοικητής του Αγίου Ορους Κωστής Δήμτσας και ο πρωτοσύγκελος της Αρχιεπισκοπής Συμεών.
Έτσι εξηγείται, σύμφωνα με εκτιμήσεις, ότι αρχικά η ΝΔ έλεγε πως η κυβέρνηση ήρθε στα δικά της νερά, κορυφαία στελέχη της (όπως ο βουλευτής της ΝΔ Κωνσταντίνος Τασούλας) θύμιζαν ότι επί κυβέρνησης Αντώνη Σαμαρά υπήρξε νομοθετική ρύθμιση για δημιουργία ταμείου αξιοποίησης για την περιουσία της Αρχιεπισκοπής Αθηνών. Στη συνέχεια ήρθε η ανατροπή του «γαλάζιου» σκηνικού.
Στην οργίλη αντίδραση του Οικουμενικού Πατριαρχείου είχε προστεθεί και εκείνη της Εκκλησίας της Κρήτης. Η ΝΔ αντιλήφθηκε ότι έπρεπε να στρίψει διά του αρραβώνος, έχοντας στον νου παράλληλα ότι με περίπου 9.500 ιερείς να αντιδρούν και με τα περί την κυβερνητική φιλολογία για νέες θέσεις στο δημόσιο διαμορφωνόταν πεδίο δόξης λαμπρό για προεκλογική μάχη…
Πάντως η Πειραιώς διατείνεται ότι δεν γνώριζε τίποτε προ του ανακοινωθέντος Τσίπρα – Αρχιεπισκόπου. Μόλις την περασμένη Πέμπτη, σε ανακοίνωσή της με επίκεντρο τη συνάντηση του Κυρ. Μητσοτάκη με το προεδρείο του Ιερού Συνδέσμου των Κληρικών Ελλάδος, η Πειραιώς σημείωνε ότι «η Νέα Δημοκρατία δεν είχε την παραμικρή προηγούμενη ενημέρωση ούτε από την κυβέρνηση ούτε από την Αρχιεπισκοπή πριν από τις σχετικές ανακοινώσεις». Βέβαια, η διατύπωση της ανακοίνωσης είναι τέτοια που αφήνει περιθώρια ευελιξίας στο τι ήξεραν και τι δεν ήξεραν στη ΝΔ. Ο Κυρ. Μητσοτάκης εστίασε στην «κολοκυθιά» τού αν είναι ή δεν είναι δημόσιοι υπάλληλοι οι κληρικοί («επικοινωνιακό κόλπο Τσίπρα» είπε) και επέλεξε να υψώσει τείχος απέναντι στον αρχιεπίσκοπο, λέγοντας ότι «η ηγεσία της Εκκλησίας της Ελλάδας τελικά χρησιμοποιήθηκε από τον κ. Τσίπρα στα προεκλογικά του παιχνίδια».
Ο ακήρυχτος πόλεμος
Από τη στιγμή αυτή και μετά δόθηκε το πράσινο φως για να εκδηλωθεί χωρίς προσχήματα ένας ακήρυχτος πόλεμος με κομματικό χρώμα που υποτίθεται πως όλες οι πλευρές επεδίωκαν να μη βγει στο προσκήνιο. Εκλήφθηκε ως βαριά μομφή προς τον αρχιεπίσκοπο.
Ο μητροπολίτης Αλεξανδρουπόλεως Άνθιμος ανέλαβε να δώσει ηχηρή απάντηση και εξαπέλυσε πυρά κατά του προέδρου της ΝΔ. «Δεν πιστεύουμε το όψιμο ενδιαφέρον κάποιων και τώρα ξαφνικά τους έπιασε πόνος για τους κληρικούς. Όψιμο και το ενδιαφέρον του κ. Μητσοτάκη, ο οποίος παλιότερα μιλούσε για χωρισμό κράτους – εκκλησίας, για πληρωμή του κλήρου με άλλο τρόπο, τα θυμόμαστε όλα αυτά, δεν έχουμε Αλτσχάιμερ» είπε σε συνέντευξή του στην ΕΡΤ3. Και αναρωτήθηκε: «Γιατί αυτή η παλινωδία από τον κ. Μητσοτάκη;».
Ο Αλεξανδρουπόλεως είναι εκ των μητροπολιτών που μαζί με τον Ιωαννίνων Μάξιμο, τον Πατρών Χρυσόστομο και τον μητροπολίτη Νέας Ιωνίας και Φιλαδελφείας Γαβριήλ βρέθηκαν από νωρίς να στηρίζουν τον Ιερώνυμο και να εμπιστεύονται τις προσπάθειές του.
Στην αντίπερα όχθη, με οξεία κριτική τόσο ως προς το περιεχόμενο όσο και ως προς τον τρόπο διαπραγμάτευσης της ηγεσίας της εκκλησίας με την πολιτεία βρέθηκαν οι μητροπολίτες Μεσσηνίας Χρυσόστομος, Δημητριάδος Ιγνάτιος, Φθιώτιδος Νικόλαος κ.ά. Αυτοί πρωτοστάτησαν μεταξύ υπέρμαχων και πολέμιων της συμφωνίας και οι διαξιφισμοί μοιάζει να έχουν και διαστάσεις… μέλλοντος, μια και αιωρείται στην ηλεκτρισμένη ατμόσφαιρα η δύναμη της επιθυμίας για τη διεκδίκηση του αρχιεπισκοπικού θρόνου, όταν έρθει η ώρα. Δοθείσης ευκαιρίας, οικοδομούν ηγετικό προφίλ…
Οι κατ’ εξακολούθηση «σκληροί» στις αντιλήψεις ιεράρχες μητροπολίτες Πειραιώς Σεραφείμ, Θεσσαλονίκης Άνθιμος, Μονεμβασίας και Σπάρτης Ευστάθιος ανέβασαν τους τόνους επί του περιεχομένου της συμφωνίας. Είναι ενδεικτικό ότι ο μητροπολίτης Πειραιώς μιλώντας στον ΑΝΤ1 έκανε λόγο για συμφωνία με την οποία μεθοδεύεται η περιθωριοποίηση της εκκλησίας. «Αυτή είναι η στόχευση. Αυτό λοιπόν είναι ιδιωτικοποίηση της εκκλησίας» είπε.
Μετριοπαθώς συντάχθηκαν με τη γραμμή του αρχιεπισκόπου, και με δεδομένο ότι θα υπάρξουν διασφαλίσεις για τους κληρικούς, οι μητροπολίτης Κηφισιάς Κύριλλος, Διδυμοτείχου – Ορεστιάδας και Σουφλίου Δαμασκηνός, Λαγκαδά, Λητής και Ρεντίνης Ιωάννης, Ηλείας Γερμανός κ.ά.
Η ζυγαριά γέρνει προς τους μητροπολίτες που εστιάζουν στον τρόπο της διαπραγμάτευσης ασκώντας κριτική στη μέθοδο των συζητήσεων (εν κρυπτώ, χωρίς ενημέρωση του κλήρου κ.ά.) και εκφράζουν την ανάγκη να διασφαλιστούν τα δικαιώματα της εκκλησίας και των κληρικών. Η καταλαγή έχει γίνει ζητούμενο…
Παπαδοπατέρες και σικέ διαπραγματευτές…
Λίγο πριν από τη σύγκληση της συνόδου της Ιεραρχίας η σύγκρουση είχε αρχίσει να ξεφεύγει, με σκληρές δηλώσεις εκατέρωθεν. Η πιο σκληρή αντιπαράθεση εξελίχθηκε μεταξύ του μητροπολίτη Ιωαννίνων Μάξιμου και του μητροπολίτη Μεσσηνίας Χρυσόστομου, καθηγητή της Θεολογικής Σχολής που συνήθως διατηρεί ψύχραιμη φωνή. «Εάν φύγουμε από το δημόσιο, πάει, πέταξε το πουλί» είχε δηλώσει στο «Πρώτο Θέμα» ο Μεσσηνίας. Μίλησε για «σικέ» συμφωνία, όντας βέβαιος όμως ότι οι «στρατιώτες της εκκλησίας» θα αντισταθούν με κηρύγματα στο χριστεπώνυμο πλήρωμα. Του ανταπάντησε ιδιαίτερα δηκτικά ο Ιωαννίνων, θέτοντας στο στόχαστρο και τον Δημητριάδος Ιγνάτιο, ο οποίος είχε χαρακτηρίσει την έξοδο των κληρικών από το δημόσιο ως τη μεγαλύτερη και βιαιότερη αλλαγή εργασιακών σχέσεων στην ιστορία του ελληνικού κράτους: «Είχαμε μια φορά και έναν καιρό τους εργατοπατέρες, τώρα ανακαλύψαμε και δεσποτάδες παπαδοπατέρες και εννοώ τον Αγιο Δημητριάδος, τον Αγιο Μεσσηνίας, που βγήκαν και έκαναν επανάσταση ότι θέλουμε να καταστρέψουμε τις εργασιακές σχέσεις των κληρικών και ότι αυτοί τάχα τους αγαπούν πιο πολύ από εμάς» είπε μιλώντας στο Α΄ Πρόγραμμα της ΕΡΑ.
Όλοι ξεσκονίζουν τοποθετήσεις παλαιές αλλά και πρόσφατες, που προέρχονται από μητροπολίτες, για να χρησιμοποιηθούν ως επιχειρήματα ένθεν και ένθεν. Η πλευρά της ηγεσίας της εκκλησίας έχει βρεθεί μεταξύ διασταυρούμενων πυρών. Ηδη κάποιοι αναφέρουν τον μητροπολίτη Σπάρτης Ευστάθιο, ο οποίος τον Απρίλιο του 2015 είχε τεθεί επικεφαλής στην επιτροπή διαλόγου εκκλησίας – πολιτείας που είχε ασχοληθεί με «το εφημεριακό θέμα», τη «λειτουργία των εκκλησιαστικών σχολών» και «την αξιοποίηση της ελάχιστης εναπομείνασας εκκλησιαστικής περιουσίας». Μάλιστα μόλις τον περασμένο Σεπτέμβριο μιλώντας στη μεσσηνιακή «Ελευθερία» έλεγε με νόημα ότι «αν κόψουν τη μισθοδοσία των επισκόπων, δεν μας νοιάζει αυτό. Δεν πειράζει, ένα κομμάτι ψωμί θα το εξασφαλίσουμε εμείς. Μην κόψουν τη μισθοδοσία των ιερέων, των ιερέων που έχουν οικογένειες, που έχουν παιδιά. Τότε δεν θα μπορούμε να σταθούμε, θα μας φάει και η κατακραυγή ότι δεν κάναμε και εμείς τίποτε σαν επίσκοποι…».
Πατριαρχείο και κληρικοί
Κομβικό ρόλο για την τροπή που πήρε η υπόθεση έπαιξαν δυο παράμετροι τις οποίες, σύμφωνα με παροικούντες την Ιερουσαλήμ, δεν είχαν συνυπολογίσει οι αρχιτέκτονες της συμφωνίας Τσίπρα – Ιερώνυμου: η οξεία παρέμβαση του Οικουμενικού Πατριαρχείου και η έντονη αντίδραση του απλού κλήρου μέσω του Ιερού Συνδέσμου κληρικών.
Το δίπολο αυτό… αποδιοργάνωσε την τακτική της Εκκλησίας, αναδεικνύοντας και αντιθέσεις μεταξύ μητροπολιτών (προσπερνώντας και αλλοτινές ομαδοποιήσεις), ενώ προκάλεσε εσωτερικές δίνες στο ηγετικό επιτελείο του ΣΥΡΙΖΑ και αμηχανία στην αξιωματική αντιπολίτευση, με τα «μπρος πίσω» στις θέσεις της ΝΔ να ενισχύονται και από τη… Δεξιά του Κυρίου.
Την εκτόνωση επιδιώκουν πλέον όλοι, παρά την όξυνση των τελευταίων ημερών. Στην Αρχιεπισκοπή Αθηνών μετά την αντίδραση του Φαναρίου πολύ θα ήθελαν να μη συγκληθεί καν η Ιεραρχία. Κατανόησαν ότι έτσι θα συντηρούνταν κάτι που έπαιρνε ανεξέλεγκτες διαστάσεις. Για πρώτη φορά το Πατριαρχείο δημοσιοποιεί ευθέως τις αντιρρήσεις του για θεσμικό ζήτημα και κρατά ψηλούς τόνους. Σύμφωνα με εκτιμήσεις, βρήκε την ευκαιρία να στείλει μηνύματα στον αρχιεπίσκοπο Ιερώνυμο για την εφαρμογή δεσμεύσεων μεταξύ Εκκλησίας της Ελλάδος και Οικουμενικού Πατριαρχείου στη βάση της πράξης του 1928 (θέματα που αφορούν τις νέες χώρες, λειτουργικά και άλλα ζητήματα). Ήταν μια ηχηρή αντίδραση για να δείξει την ενόχλησή του…
Την ίδια ώρα δόθηκε η προειδοποίηση του κατώτερου κλήρου ότι δεν θα μείνει με σταυρωμένα χέρια στην περίπτωση που η μισθοδοσία βγει από το δημόσιο και διαγραφούν οι ιερείς από την Ενιαία Αρχή Πληρωμών. Κανείς εκ των μητροπολιτών δεν θα μπορούσε να έρθει αντιμέτωπος με τους ιερείς της περιοχής του… Όλα αυτά θορύβησαν και το Μαξίμου, που βρέθηκε σε συμπληγάδες μεταξύ Φαναρίου και απλού κλήρου. Δεν ήταν προετοιμασμένο να αντιμετωπίσει αυτές τις αντιδράσεις, σε αντίθεση με το ζήτημα της σύγκρουσης με τον ανώτερο κλήρο, με συντηρητικούς ιεράρχες ή και με τη ΝΔ…