Ο Μίκης και τα τραγούδια του που πρόκειται να ζήσουν χιλιετίες και να σπείρουν τις νέες εξεγέρσεις.
Κάποιες φορές είναι ο σάλος των γεγονότων του κόσμου (καθώς έλεγε κι εκείνος ο Έγελος) που γίνεται μουσική, είναι η απαρηγόρητη οδύνη, η ανεκπλήρωτη χαρά, η βαθιά ηθική εξέγερση που φτιάχνουν τα σπουδαία τραγούδια, τα τραγούδια δίχως προσδιορισμούς.
Με τα δικά του τραγούδια ο Θεοδωράκης δεν έφερε πίσω τους αδικοσκοτωμένους, δεν σταμάτησε τις επερχόμενες δικτατορίες, δεν σύντριψε τους δήμιους που μεταπήδησαν από τα τανκς στον Καραμανλή, δεν επούλωσε τα ανεξάλειπτα τραύματα των βασανισμένων· ανασύσταινε ωστόσο τη μνήμη μιας κοινότητας που δεν ήθελε να χάσει την ανθρωπιά της, μιας κοινότητας που δεν ήθελε να ξεχάσει, μιας κοινότητας που θέλησε να ανατείλει κάποτε ως αυγή μιας άλλης ιστορίας.
Ακόμη και όταν ο Θεοδωράκης ξέχασε –ή έχασε– εκείνη την κοινότητα, τα τραγούδια έμειναν ανεξίτηλα ριζωμένα στον σάλο της αδικαίωτης Ιστορίας που τα γέννησε, στις οιμωγές των τυραννισμένων, στο φρόνημα των ηττημένων, στον νόστο των παραιτημένων, στο παράπονο ενός πολύ γέρου Ακροναυπλιώτη που είχε κατεβεί μ’ εμάς, τα παιδιά, στην πορεία για τον Τεμπονέρα και τον θρηνούσε με τον «Σωτήρη Πέτρουλα». Κι ας βρισκόταν αλλού πια ο βουλευτής Επικρατείας. Οι Ερινύες που είχε τραγουδήσει ήταν πάντοτε εκεί που έπρεπε, ακόμη και όταν ο Μουσικός νόμιζε ότι ο ρυθμός του θα έμενε ωραιότερος δίχως εκείνες.
Τα τραγούδια του Θεοδωράκη διαρκούν δεκαετίες, διαρκούν χιλιετίες. Είναι τραγούδια σκλάβων που δεν έχουν χάσει τη συνείδησή τους και την πίκρα τους, είναι τύψεις κομματικών που «πριν αλέκτορα φωνήσαι»…, είναι ζωές αγωνιστών και αγωνιστριών που δεν λησμόνησαν, αλλά και ζωές αγωνιστών και αγωνιστριών που λησμόνησαν και πένθησαν αλλιώς αυτήν τη λησμονιά.
Τα τραγούδια του Θεοδωράκη είναι η πιο ειλικρινής, η πιο ανεξάλειπτη, η πιο ιστορική στιγμή του δημιουργού τους, είναι η διαρκής κάθαρση από τις παλινωδίες του αμφιλεγόμενου πολιτικού των υστερότερων χρόνων. Τα τραγούδια του Θεοδωράκη είναι μνημεία μιας καλλιτεχνικής συνείδησης που πέρασε ως Αντίσταση την Ικαρία, τη Μακρόνησο, την Μπουμπουλίνας, τις φυλακές Αβέρωφ, τη Ζάτουνα, τον Ωρωπό. Είναι το υφάδι της Ιστορίας στο νήμα της μουσικής. Είναι το φόρεμα της Ερινύας που δεν εξευμενίστηκε από τα ψεύτικα, τα αλαζονικά ξόρκια των διακανονισμών ισχύος. Είναι μια απόδειξη πως η Μούσα μπορεί και να τραγουδά τη φωνή των ανθρώπων, είναι το βαθύτερο χνάρι ενός Μουσικού κατάφορτου μνήμης και αναμνημόνευσης που δεν θα σβήσει καμία ήττα, καμία μεταστροφή, κανένας θάνατος.
Το κοιμητήριο τεράστιο και παγωμένο, χωρίς ορίζοντα.¹
Μες στον φάλτσο λυγμό του γέρου το εσαεί νεανικό τραγούδι του είναι και λίκνο του νέου αγώνα. Σπόροι που σκορπίζουν στους ανέμους της ιστορίας των ανθρώπων για να ανθίσουν –ίσως κάποτε– μέσα σε ριζικά καινούργιες μουσικές ως μακρινή προσδοκία που ακόμη θερμαίνει κάποια χείλη.
Για μένα ο Μίκης Θεοδωράκης είναι ο Σωτήρης Πέτρουλας με τη φωνή κάποιου Ακροναυπλιώτη το 1991.
Είναι τα πλήθη της ιστορίας, αρχαίας και νέας.
Ακόμη και ερήμην του.
1 Στίχος του Μποντλέρ
Ο Νίκος Σκοπλάκης είναι ιστορικός – μεταφραστής.