Ο Πέτρος Μάρκαρης απολαμβάνει ιδιαιτέρως τις μετακινήσεις με τον Ηλεκτρικό. Συγκεκριμένα κανένα άλλο μέσο συγκοινωνίας στην Αθήνα δεν του δίνει τόση ευχαρίστηση όσο μια διαδρομή με το τρένο. Όπως γράφει, το δρομολόγιο του Ηλεκτρικού, που ξεκινάει από τον Πειραιά και καταλήγει στην Κηφισιά, δεν είναι μόνο ο πιο σύντομος δρόμος που διασχίζει την πόλη (χρειάζεται περίπου μια ώρα από το ένα σημείο στο άλλο) αλλά και ο καλύτερος τρόπος να κατανοήσει κάποιος την κοινωνική διαστρωμάτωσή της.
Με αυτή την κεντρική ιδέα κατά νου έγραψε ένα βιβλίο για αναγνώστες εκτός Ελλάδας το οποίο για πρώτη φορά κυκλοφόρησε στα γερμανικά το 2010 από τις εκδόσεις Hanser. Ο Σάμης Γαβριηλίδης τότε είχε την ιδέα το βιβλίο να κυκλοφορήσει και στα ελληνικά, παρότι ο Μάρκαρης δίσταζε σκεπτόμενος πως ίσως να μην ήταν αρκετά ελκυστικό για το ελληνικό κοινό. Στην πραγματικότητα συμβαίνει ακριβώς το αντίθετο. Η «Αθήνα της μιας διαδρομής», που κυκλοφόρησε τότε από τις εκδόσεις Γαβριηλίδη και πριν από λίγο καιρό από τον εκδοτικό οίκο Κείμενα του Φοίβου Βλάχου, είναι ένα βιβλίο που δεν μπορείς να αφήσεις από τα χέρια σου. Ένα βιβλίο που αποδίδει τη σύγχρονη ταυτότητα της πόλης μέσα από το παρελθόν, την ανθρωπογεωγραφία, τις συνήθειες, τα κουσούρια και τις ομορφιές της.
Σε αυτό μαθαίνουμε πως η αρχική πρόταση για τη δημιουργία του σιδηροδρόμου που θα ένωνε τον Πειραιά με το Θησείο (οι άλλοι σταθμοί άνοιξαν σταδιακά) έγινε το 1835, ενώ ο πρώτος σιδηρόδρομος λειτούργησε τριάντα τέσσερα χρόνια μετά. Τα πρώτα βαγόνια ήταν ξύλινα και έτσι παρέμειναν μέχρι τα τέλη της δεκαετίας του 1960, ενώ στη συνέχεια αντικαταστάθηκαν από μεταλλικά. Με κοινό σημείο αφήγησης τη γραμμή και τους σταθμούς του Ηλεκτρικού ο Μάρκαρης διασχίζει όλη την πόλη, από τα κακόφημα στενά της Τρούμπας, όταν ακόμη ο Πειραιάς ήταν λιμάνι με την κλασική έννοια, μέχρι την κλειστή κοινωνία της Κηφισιάς και τις νεόπλουτες γειτονιές της Εκάλης.
Οι καπεταναίοι ζούσαν στον «καλό» Πειραιά, ενώ οι απλοί ναυτικοί και οι μηχανικοί έφτιαχναν σπίτια στο Νέο Φάληρο, την περιοχή-δορυφόρο του μεγάλου λιμανιού. Το Μικρολίμανο ήταν συνώνυμο με την ψαροταβέρνα του μεσημεριού, αυτής που σέρβιρε τσιπούρες πελαγίσιες, σφυρίδες και φαγκριά, ενώ οι μεροκαματιάρηδες τσιμπολογούσαν στις Τζιτζιφιές ταπεινά ψάρια όπως η μαρίδα, η αθερίνα και ο γαύρος.
«Ισως το πιο ενδιαφέρον στοιχείο εκείνης της εποχής να ήταν ο “πολιτισμός της φτώχειας” που είχαν αναπτύξει οι Έλληνες, κυρίως όμως οι κάτοικοι των υποβαθμισμένων συνοικιών. Αυτό φαινόταν από τις εκφράσεις που χρησιμοποιούσαν, κυρίως όταν είχαν διενέξεις μεταξύ τους. Σε ποια γλώσσα μπορείς να μεταφράσεις εκείνο το “εγώ είμαι κύριος” που έλεγαν κάθε τόσο; Μπορείς να το μεταφράσεις ως “εγώ είμαι εντάξει άνθρωπος”, αλλά δεν είναι το ίδιο, γιατί το “είμαι κύριος” έχει μια ταξική ανωτερότητα, που το “εντάξει άνθρωπος” δεν την έχει» γράφει ο Μάρκαρης.
Ο συγγραφέας είναι εξαιρετικά παρατηρητικός και εντυπωσιάζει με τις λεπτομερείς περιγραφές του για τις ταβέρνες του Μοσχάτου με τις εσωτερικές αυλές, τον απρόσωπο Ταύρο, το «τόξο της διασκέδασης» των Πετραλώνων, τους εργολάβους που πλούτισαν κλέβοντας στα υλικά, όταν την περίοδο της αντιπαροχής έχτιζαν οικοδομές στις λαϊκές συνοικίες.
Όσα περιγράφει ο Πέτρος Μάρκαρης είναι τόσο βαθιά βιωμένα ώστε διαβάζοντας έχεις την αίσθηση ότι περνούν από μπροστά σου εικόνες από την Καλλιθέα (με τους δικηγόρους, τους μικρομεσαίους επιχειρηματίες και τους καθηγητές), το Θησείο (με τα νεοκλασικά που διέσωσε και αναστήλωσε η Μελίνα Μερκούρη όταν ήταν υπουργός Πολιτισμού), τη Μιχαήλ Βόδα με τις ακακίες και τις παλιές πολυκατοικίες, την κίνηση της Κεντρικής Αγοράς και την Αθηνάς πολύ προτού καταλήξει ένα απέραντο τουριστάδικο για brunch, το Μαρούσι με τα «εξοχικά» σπίτια να κάνουν αντίθεση με τα μεγαθήρια στους μεγάλους δρόμους. Κάθε σελίδα λειτουργεί σαν υπενθύμιση όλων εκείνων που σε κάνουν να θυμώνεις αλλά και να αγαπάς βαθιά αυτή την τόσο άνιση, ενίοτε απάνθρωπη αλλά και τόσο γοητευτική πόλη.
INFO
Το βιβλίο «Η Αθήνα της μιας διαδρομής» του Πέτρου Μάρκαρη κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Κείμενα
