Εδώ και δύο δεκαετίες, περίπου, έχει γεννηθεί ένα παγκόσμιο κίνημα που παλεύει για την περιβαλλοντική δικαιοσύνη, δηλαδή για την άρση των περιβαλλοντικών αδικιών.
Αυτές οι αδικίες προκύπτουν κυρίως λόγω της ανισοκατανομής των περιβαλλοντικών βαρών. Για παράδειγμα, οι πλούσιες χώρες υπερκαταναλώνουν και επιτείνουν το πρόβλημα της κλιματικής κρίσης, ενώ οι φτωχές είναι αυτές που υπομένουν τα περισσότερα περιβαλλοντικά βάρη, αφού παραμένουν ανοχύρωτες μπροστά στις ξηρασίες, τις πλημμύρες και τις άλλες συνέπειες της κλιματικής αλλαγής.
Οι περιβαλλοντικές αδικίες όμως δεν σταματούν στο διεθνές επίπεδο. Είναι πραγματικότητα ότι, και στο εσωτερικό της κάθε χώρας γίνονται περιβαλλοντικές διακρίσεις και περιβαλλοντικές αδικίες. Στις ΗΠΑ, οι έγχρωμοι διαμαρτύρονται ότι πέφτουν ευκολότερα και συχνότερα θύματα του περιβαλλοντικού ρατσισμού, αφού οι κοινότητές τους είναι περισσότερο εκτεθειμένες στη ρύπανση και τη μόλυνση και περισσότερο ευάλωτες στις περιβαλλοντικές καταστροφές, τους τυφώνες και τις πλημμύρες.
Εκτός όμως από τον περιβαλλοντικό ρατσισμό υπάρχει και ο περιβαλλοντικός ταξισμός, οι περιβαλλοντικές αδικίες που συμβαίνουν, δηλαδή, εις βάρος των ασθενέστερων οικονομικά στρωμάτων. Στις γειτονιές των φτωχών η πολιτεία απουσιάζει. Αυτές οι γειτονιές είναι περισσότερο επιβαρυμένες με ρύπανση και μόλυνση. Συνήθως, είναι κοντά σε εργοστάσια, κι έτσι, εκτίθενται περισσότερο σε ατμοσφαιρικούς ρύπους, είναι περισσότερο πυκνοκατοικημένες, έχουν λιγότερους ελεύθερους χώρους, χώρους άθλησης και παιδικές χαρές. Αυτές οι περιοχές υπάρχουν σε όλη την Ελλάδα.
Μια τέτοια περίπτωση είναι και η Μάνδρα. Πώς φτάσαμε να έχουν χτίσει οι άνθρωποι μέσα στο ρέμα, και μάλιστα να βρίσκεται εκεί και το αμαξοστάσιο του δήμου; Πολύ απλά, γιατί, αν η πολιτεία αδιαφορεί μια φορά για την τέλεση τέτοιων περιβαλλοντικών εγκλημάτων σε άλλες περιοχές, τότε αδιαφορεί εκατό φορές για τις γειτονιές των φτωχών. Εκεί που μένουν οι παρίες της κοινωνίες μπορούν να ξεφυτρώνουν αυθαίρετες χωματερές, να καίγονται λάστιχα, να απουσιάζει το πράσινο, να μπαζώνονται τα ρέματα και να πνίγονται οι άνθρωποι από τις πλημμύρες. Ούτε και χρειάζονται περιβαλλοντικό σχεδιασμό αυτές οι περιοχές. Η επίσημη πολιτεία μπορεί να επικαλεστεί άλλωστε ότι οι κάτοικοι χτίζουν αυθαίρετα, και επομένως εκείνοι έχουν την αρχική ευθύνη, για τα οποία όμως κτίσματα στη συνέχεια τους ζητά χρήματα για νομιμοποίηση. Και όλοι είναι «ευτυχισμένοι» μέχρι που να τους πνίξει το ποτάμι.
Και τότε, είτε φταίει ο θεός (θεομηνία) είτε η μανία της φύσης, σύμφωνα με τα γνωστά δημοσιογραφικά κλισέ. Ποτέ δεν φταίνε οι άνθρωποι. Το πρόβλημα όμως βρίσκεται εκεί, στην αθεράπευτη περιβαλλοντική αγραμματοσύνη μας και στον βαθύ περιβαλλοντικό ρατσισμό που διαπερνά την άσκηση της κρατικής πολιτικής. Οι αποφάσεις της πολιτείας καθορίζουν μια ξεκάθαρη πορεία: είτε προς την κατεύθυνση της περιβαλλοντικής δικαιοσύνης είτε προς την κατεύθυνση της περιβαλλοντικής αδικίας, είτε προς την κοινωνική δικαιοσύνη είτε προς την κοινωνική αδικία, είτε προς την περιβαλλοντική ισότητα είτε προς τον περιβαλλοντικό ρατσισμό και ταξισμό.
Απέναντι σε όλα αυτά, πρέπει να αρχίσει να ακούγεται και η φωνή των φτωχών και των αδικημένων. Γι’ αυτό χρειάζεται να σηκωθεί πιο ψηλά το αίτημα για περιβαλλοντική δικαιοσύνη, σε τοπικό και διεθνές επίπεδο. Πρέπει να αρθούν οι αδικίες που προκαλούνται από την ανισοκατανομή των περιβαλλοντικών βαρών και οι οποίες πλήττουν κυρίως τις φτωχές χώρες, τους κατοίκους φτωχών περιοχών της κάθε χώρας, και ταυτόχρονα υπονομεύουν την ευζωία των μελλοντικών γενεών και των μη ανθρώπινων ζώων. Γιατί δεν πρέπει να ξεχνάμε ότι το περιβαλλοντικό βάρος θα το υποστούν και οι επόμενες ανθρώπινες γενεές και φυσικά το υπομένουν ήδη και τα άλλα ζώα που κατοικούν στον πλανήτη.
Ο Σταύρος Καραγεωργάκης, συγγραφέας του βιβλίου «Περιβαλλοντική φιλοσοφία και περιβαλλοντική εκπαίδευση» (εκδόσεις Ευτοπία, 2016), είναι διδάκτορας ιστορίας και φιλοσοφίας της επιστήμης. Η διατριβή του σχετίζεται με την περιβαλλοντική ηθική. Διδάσκει στη μέση εκπαίδευση.
