Αποσπάσματα από το βιβλίο «Άτλας διεθνών σχέσεων» του Πασκάλ Μπονιφάς που μόλις κυκλοφόρησε στα κεντρικά βιβλιοπωλεία από τις εκδόσεις Πεδίο.
Την προηγούμενη Τρίτη (15 Μαρτίου) κυκλοφόρησε στα κεντρικά βλιοπωλεία το βιβλίο του Πασκάλ Μπονιφάς, διευθυντή του IRIS (www.iris-france.org) και καθηγητή στο Ινστιτούτο Ευρωπαϊκών Σπουδών στο Paris VIII, «Άτλας διεθνών σχέσεων». Ο Γάλλος καθηγητής παρουσιάζει µε εύληπτο τρόπο (η πληθώρα των χαρτών της έκδοσης βοηθά στην πρόσληψη των δεδοµένων) το γεωπολιτικό γίγνεσθαι του κόσµου από το 1945 έως τον καιρό µας. «Είναι βέβαιο πως [το βιβλίο] θα αποτελέσει ένα απαραίτητο εργαλείο για προπτυχιακούς και µεταπτυχιακούς φοιτητές των τµηµάτων που θεραπεύουν τα γνωστικά αντικείµενα των διεθνών σχέσεων […] Αλλά και για τους αναγνώστες εκείνους που τους ενδιαφέρει µια διαφορετική και ουσιαστική προσέγγιση των διεθνών σχέσεων και της διεθνούς πολιτικής» γράφει στο εισαγωγικό κείµενο του βιβλίου ο καθηγητής του Πανεπιστηµίου Αιγαίου Σωτήρης Ντάλης.
Ακολουθούν αποσπάσµατα από τον «Άτλαντα διεθνών σχέσεων» που αφορούν τη θέση της Ρωσίας και της Τουρκίας.
Ο «νέος» Βλαντίµιρ και οι «έγχρωµες» επαναστάσεις
Οταν ο Βλαντίµιρ Πούτιν ήρθε στην εξουσία το 1999 οραµατιζόταν να αναβιώσει τη ρωσική δύναµη. Η εξαφάνιση της Σοβιετικής Ενωσης, που ήταν κατά τη γνώµη του η «µεγαλύτερη στρατηγική καταστροφή του 20ού αιώνα», αντιπροσώπευε στα µάτια του το τέλος της ισορροπίας δυνάµεων και το αµερικανικό όραµα ενός µονοπολικού κόσµου. Αλλά ο ρεαλισµός του τον οδήγησε να µην επιθυµεί την ανασύσταση της Σοβιετικής Ενωσης, δηλώνοντας: «Αυτός που δεν λυπάται για τη Σοβιετική Ενωση δεν έχει καρδιά, αλλά αυτός που θέλει να την επανασυστήσει δεν έχει µυαλό».
Εχοντας στόχο να αποκαταστήσει την αξιοπιστία του κράτους και να ανακτήσει τη διεθνή δύναµη της Ρωσίας, κατέληξε σε συµφωνία µε τους ολιγάρχες η οποία τους εξασφάλιζε τη διατήρηση της περιουσίας τους υπό τον όρο να επενδύσουν µέρος της στη ρωσική οικονοµία και να µην τον αµφισβητήσουν πολιτικά. Περιόρισε τις αρµοδιότητες των περιφερειακών υπηρεσιών ενισχύοντας αυταρχικά τον ρόλο της κεντρικής εξουσίας. Τέλος, δίωξε τους αντιπάλους του χωρίς αυτό να θεωρηθεί καταστολή από τους περισσότερους Ρώσους, οι οποίοι µε την πικρή εµπειρία της προηγούµενης δεκαετίας προτίµησαν ένα αποτελεσµατικό αυταρχικό καθεστώς. […]
Οι «έγχρωµες επαναστάσεις» στη Γεωργία και την Ουκρανία, οι οποίες έφεραν στην εξουσία κυβερνήσεις που επιθυµούσαν την ανεξαρτησία τους από τη Μόσχα, έκαναν τον Βλ. Πούτιν να φοβάται µια νέα επέκταση των δυτικών. Αντέδρασε υποδαυλίζοντας αποσχιστικά κινήµατα στη Γεωργία και σταµατώντας την επιδότηση του φυσικού αερίου προς την Ουκρανία, προκειµένου να το προσαρµόσει στην τιµή της αγοράς. Το 2008 η Γεωργία ήθελε να ανακτήσει τις επαρχίες που είχαν αποσχιστεί αλλά υπέστη σκληρή ήττα από τον ρωσικό στρατό. Ο Πούτιν κατέληξε στο συµπέρασµα ότι ο δυτικός κόσµος ήταν εχθρικός απέναντί του και έκανε πιο επιθετική στροφή, αυξάνοντας τη δυσαρέσκεια της ∆ύσης αλλά και ενισχύοντας την εσωτερική του δηµοτικότητα: τα πατριωτικά αντανακλαστικά σε συνδυασµό µε τη βελτίωση του βιοτικού επιπέδου λειτούργησαν υπέρ του.
Η πρόταση για συµφωνία σύνδεσης µεταξύ ΕΕ και Ουκρανίας ενίσχυσε τη δυσπιστία του απέναντι στη ∆ύση. Η Ρωσία προσάρτησε την Κριµαία και αποκλείστηκε από την G8, ενώ η ∆ύση της επέβαλε κυρώσεις. Λόγω αυτών των εξελίξεων η Μόσχα ήρθε πιο κοντά στο Πεκίνο, γνωρίζοντας όµως τα όρια αυτής της συµµαχίας λόγω της ισορροπίας δυνάµεων που είναι δυσµενής γι’ αυτήν. Ο εµφύλιος πόλεµος στη Συρία επέτρεψε στον Πούτιν να επανεµφανιστεί ισχυρός στη Μέση Ανατολή, ακόµη κι αν η παραµονή του Μπασάρ αλ-Ασαντ στην εξουσία µπορεί να του στοιχίσει. Ωστόσο καταφέρνει να διατηρεί σχέσεις µε όλους τους παίκτες της περιοχής: το Ισραήλ και τους Παλαιστίνιους, το Ιράν και τη Σαουδική Αραβία.
Πάντως η Ρωσία εξακολουθεί να εξαρτάται οικονοµικά από την εξαγωγή πρώτων υλών ενέργειας, η οποία αντιπροσωπεύει το 75% των εσόδων της (έναντι του 95% από εξαγωγή βιοµηχανικών προϊόντων της Κίνας). Εκτός από τις δυτικές κυρώσεις, η µείωση των τιµών των πρώτων υλών έπληξε σοβαρά τη ρωσική οικονοµία. Επιπλέον, η Ρωσία κέρδισε µεν την Κριµαία αλλά έχασε την Ουκρανία, καθώς έστρεψε τον λαό της εναντίον της Μόσχας. Τέλος, συνέβαλε στην αύξηση της δύναµης του ΝΑΤΟ, όταν ο στρατιωτικός προϋπολογισµός της αντιπροσωπεύει µόνο το 10% του αντίστοιχου των ΗΠΑ.
Ο Πούτιν επανεκλέχτηκε τον Μάρτιο του 2018 µε το 75% των ψήφων. Η έλλειψη δηµοτικότητας στη ∆ύση είναι ανάλογη µε την εσωτερική δηµοτικότητά του, αν και η αύξηση των ορίων συνταξιοδότησης έχει προκαλέσει διαµαρτυρίες. Το 2020 ανακοινώθηκε η συνταγµατική µεταρρύθµιση που δίνει τη δυνατότητα στον Βλαντίµιρ Πούτιν να διεκδικήσει επιπλέον θητείες και εποµένως να παραµείνει θεωρητικά στην εξουσία µέχρι το 2036.
Ανάµεσα στην Ευρώπη και την Ασία
Οι ευρωπαϊκές αναβολές ενόψει της αίτησης για ένταξη, το ξέσπασµα του εµφύλιου πολέµου στη Συρία, ο φόβος ότι οι φυγόκεντρες τάσεις που λειτουργούν στην περιοχή θα ενισχύσουν τις προσπάθειες απόσχισης του Κουρδιστάν και το αποτυχηµένο πραξικόπηµα της 16ης Ιουλίου 2016 οδήγησαν το καθεστώς του Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν σε µια αυταρχική στροφή. Οι δηµόσιες ελευθερίες τέθηκαν υπό αµφισβήτηση και η προθυµία για συµβιβασµό µε τους Κούρδους εξανεµίστηκε.
Ενώ παραµένει µέλος του ΝΑΤΟ, η Τουρκία έχει προσεγγίσει τη Ρωσία, παρά τις αρχικά σοβαρές διαφορές τους όσον αφορά τον εµφύλιο πόλεµο στη Συρία – η Αγκυρα θέλει την ανατροπή του Μπασάρ αλ-Aσαντ, συµµάχου της Μόσχας. Η Τουρκία έχει φτάσει µέχρι και να αγοράσει όπλα από τη Μόσχα – σπάνιο φαινόµενο για χώρα της συµµαχίας. Η άρνηση του Μπαράκ Οµπάµα να επέµβει στη Συρία το 2013, η υποστήριξη των Αµερικανών στον αγώνα των Κούρδων της Συρίας κατά του Ισλαµικού Κράτους και οι χλιαρές αµερικανικές αντιδράσεις όσον αφορά την καταδίκη του πραξικοπήµατος του 2016 έχουν ψυχράνει σε µεγάλο βαθµό τις σχέσεις Αγκυρας – Ουάσινγκτον.
Ο αυταρχισµός του Τούρκου προέδρου επικρίθηκε έντονα από τους Ευρωπαίους (ο Ερντογάν επανεκλέχτηκε από τον πρώτο γύρο στις προεδρικές εκλογές τον Ιουνίου του 2018), οι οποίοι όµως πρέπει να λάβουν υπόψη τη χώρα λόγω της προσφυγικής κρίσης. Η Τουρκία υποδέχτηκε 3 εκατοµµύρια πρόσφυγες που εγκατέλειψαν τη Συρία λόγω του εµφύλιου πολέµου, λαµβάνοντας ως αντάλλαγµα χρηµατοδότηση από την ΕΕ για να τους εµποδίζει να περάσουν στην Ευρώπη.
Χώρα τόσο ασιατική όσο και ευρωπαϊκή, η Τουρκία συναντά αντιδράσεις στην ευρωπαϊκή της προοπτική. Από το 2013 το καθεστώς βουλιάζει τη χώρα στην εσωστρέφεια. Παρότι η Τουρκία γνώρισε πραγµατική ανάπτυξη από τις αρχές του αιώνα που της επέτρεψε να τετραπλασιάσει το ΑΕΠ της και να ανέβει από την 25η στη 17η θέση στον κόσµο, βλέπει το µέλλον της αβέβαιο. Αντιµετωπίζει οικονοµικές δυσκολίες, το νόµισµά της έχει κατρακυλήσει και η ανεργία επηρεάζει το 14% του τουρκικού πληθυσµού.
INFO
Το βιβλίο «Άτλας διεθνών σχέσεων» του Πασκάλ Μπονιφάς κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Πεδίο
