Από την ημέρα που η Ευρώπη εισήλθε στον χορό του περιορισμού δικαιωμάτων για να εξυπηρετηθεί η αναντίρρητη ανάγκη αναχαίτισης της πανδημίας αναδύθηκαν δύο ειδών εφαρμοσμένες πολιτικές για την επιβολή κανόνων μετακίνησης.
Η πρώτη στοχεύει στην πειθώ και η δεύτερη στον φόβο. Σε αντίθεση με τις ηγέτιδες χώρες της ΕΕ, Ελλάδα και Κύπρος πρωτοτύπησαν εφαρμόζοντας μια ιδιάζουσα πρακτική που απαιτεί αποστολή SMS. Η μέθοδος αυτή συνοδεύτηκε από δυσανάλογα πρόστιμα σε σχέση με τον βασικό μισθό και κυρίως το επίδομα που λαμβάνουν όσοι εργαζόμενοι εντάχτηκαν σε καθεστώς αναστολής της σύμβασής τους. Παράλληλα, δεν είναι λίγα τα περιστατικά επιβολής προστίμων για αιτίες που δεν έθεταν σε κίνδυνο τη δημόσια υγεία, δεδομένο που παρατηρήθηκε τόσο στη χώρα μας όσο και στη μεγαλόνησο.
Παρά το γεγονός ότι οι επικοινωνιακές καμπάνιες για τη συμμόρφωση των πολιτών στιγματίστηκαν από τις λίστες Πέτσα, οι πολίτες εφάρμοσαν τα μέτρα, κάτι που παραδέχτηκε ο πρωθυπουργός την ημέρα που ανακοίνωσε και λίγο αργότερα ανακάλεσε την αύξηση του προστίμου από τα 300 στα 500 ευρώ. Η εν λόγω παραδοχή απογύμνωσε τα κίνητρα του Κυριάκου Μητσοτάκη. Με φόντο την επανεκκίνηση του λιανεμπορίου και του ανοίγματος της πρωτοβάθμιας εκπαίδευσης, ο πρωθυπουργός κατέστησε σαφές πως η απόπειρα αυστηροποίησης δεν αποσκοπούσε στην πειθάρχηση, αλλά στον κοινωνικό εκφοβισμό, με σκοπό την εκ των προτέρων κατοχύρωση κυβερνητικού άλλοθι για το ενδεχόμενο επιδημικού εκτροχιασμού. Μάλιστα, την εβδομάδα που προηγήθηκε γνωστοποιήθηκαν οι κυβερνητικές προθέσεις για επιβολή «οργουελικής» εφαρμογής με χρονόμετρο αντίστροφης μέτρησης, προκειμένου να τεθούν περαιτέρω δικλίδες στην έξοδο των πολιτών για ψώνια. Με βάση όσα παραθέτουν στο Documento επιστήμονες από Γερμανία, Βρετανία και Γαλλία, όπως επίσης και ένας δημοσιογράφος από την Ιταλία και μία βουλευτής από την Κύπρο για τη φόρμουλα που ακολουθείται στις συγκεκριμένες χώρες, το συμπέρασμα που συνάγεται είναι πως στην Ελλάδα πραγματοποιείται ένα παρατεταμένο βιοπολιτικό πείραμα που συγχρόνως στοχεύει στην καλλιέργεια αίσθησης ελέγχου για επικοινωνιακούς λόγους. Ειδικά, δε, αν συνυπολογίσει κανείς τις δηλώσεις του τέως κυβερνητικού εκπροσώπου για παρατήρηση των στατιστικών που παράγονται από τη φόρμα του 13033 και το νωπό αποτύπωμα της Palantir.
Ελλάδα – Κύπρος βίοι παράλληλοι
Η εικόνα που μεταφέρει από την Κύπρο η βουλευτής της ομάδας πολιτών Ανεξάρτητοι Αννα Θεολόγου ευθυγραμμίζεται με την ελληνική πραγματικότητα. Κατά τα λεγόμενά της, στη μεγαλόνησο υπάρχουν οκτώ επιλογές μετακίνησης που επιλέγουν οι πολίτες στέλνοντας SMS. Το πρόστιμο για παραβίαση των μέτρων είναι 300 ευρώ, με τους μισθούς να κυμαίνονται μεταξύ 850 έως 1.000 ευρώ. Για το αν πειθαρχούν οι πολίτες στα μέτρα, απάντησε πως το τελευταίο διάστημα το lockdown δεν τηρήθηκε. «Οι πολίτες προσπαθούσαν να εκμεταλλευτούν τα κενά του συστήματος, καθώς δεν πιστεύουν πως αυτή η πρακτική αποφέρει αποτελέσματα» υποστηρίζει και αναφέρει το τραγελαφικό παράδειγμα χαλάρωσης των μέτρων με φόντο τα πανηγύρια της Λεμεσού, τα οποία είναι πολύ σημαντικά για την τοπική οικονομία.
«Αυτό ακούμε… Και λέω ακούμε γιατί οι βουλευτές δεν έχουμε ενημέρωση. Η Βουλή έχει απολέσει τα δικαιώματά της, καθώς η διαδικασία της νομοθέτησης γίνεται με υπουργικά διατάγματα ασχέτως αν ο εκάστοτε υπουργός δεν μπορεί να αντικαταστήσει τον νομοθέτη. Δηλαδή, το Κοινοβούλιο. Η εν λόγω πρακτική χαρακτηρίζεται αντισυνταγματική από τον νομικό κόσμο. Και όλα αυτά ενώ δεν έχει ενεργοποιηθεί το σχετικό άρθρο του συντάγματος που επιτρέπει αυτού του είδους την πρακτική σε περίπτωση έκτακτης ανάγκης» στηλιτεύει, κρίνοντας πως αυτή η πολιτική τακτική επηρεάζει την κοινωνική συμπεριφορά, αφού παραβιάζεται η αρχή της εκπροσώπησης. Κατά την άποψή της, τα συλλαλητήρια που πραγματοποιήθηκαν κατά των περιοριστικών μέτρων δεν είχαν συντεταγμένο περιεχόμενο, με τον τόνο να δίνουν ακροδεξιά σχήματα με ψεκασμένα αφηγήματα, ενώ σχετικά με το αν η κυβέρνηση «ποντάρει» στον φόβο ή στην πειθώ μέσω του τρόπου που επιβάλλει κανόνες στις μετακινήσεις, αποκρίθηκε ότι αποσκοπεί στον φόβο και τον έλεγχο διά του προστίμου. «Διότι ο κόσμος αντιλαμβάνεται πλέον τον αποσπασματικό χαρακτήρα των μέτρων, γεγονός που έχει διαγράψει την πιθανότητα να πειστούν οι πολίτες. Για να καταλάβετε τι κλίμα επικρατεί, στα social media οι πολίτες χλευάζουν ανοιχτά πλέον τον πρόεδρο της Δημοκρατίας» καταλήγει.
Ούτε SMS ούτε βεβαίωση στη Γερμανία
Ο Βαγγέλης Χατζόγλου, επιμελητής ιατρός στο Klinikum Bremen Nord με ειδικότητα χειρουργού ορθοπεδικού, περιγράφει τη μέθοδο διαχείρισης των μετακινήσεων που ακολουθείται στη Γερμανία και ειδικότερα στη Βρέμη. Αρχικά, ξεκαθαρίζει ότι οι κύριες αποφάσεις λαμβάνονται έπειτα από διαβουλεύσεις της Ανγκελα Μέρκελ με τους πρωθυπουργούς των 16 κρατιδίων. Συνήθως οι συναντήσεις αυτές διεξάγονται ανά δύο εβδομάδες και κάθε πρωθυπουργός έχει τη διακριτική ευχέρεια να προσαρμόσει τα μέτρα στο κρατίδιό του. «SMS δεν υπάρχουν και δεν υπήρξαν ποτέ σε όλη τη διάρκεια της πανδημίας. Ούτε βεβαίωση συμπληρώνουμε. Επίσης, δεν υπήρξε ολική απαγόρευση κυκλοφορίας. Υπήρξε μόνο σε μικρές περιοχές με πολύ αυξημένο αριθμό κρουσμάτων» σημειώνει και προσθέτει πως «η έξοδος από το σπίτι είναι ελεύθερη. Ακόμη και στις περιοχές με αυξημένο ιικό φορτίο που έκαναν τοπικό lockdown υπήρξε απαγόρευση κυκλοφορίας μόνο κατά τις βραδινές ώρες: από τις 21.00 μέχρι τις 05.00. Ακόμη και όταν η Ανγκελα Μέρκελ έκανε λόγο για σκληρό lockdown, τα μέτρα που λήφθηκαν αφορούσαν την επέκταση της τηλεργασίας και το κλείσιμο των σχολείων. Αυτό που ξεκινά τώρα να εφαρμόζεται κατά τόπους είναι η χρήση FFP ή απλής χειρουργικής μάσκας αντί υφασμάτινων». Εξηγεί ότι τα μαγαζιά είναι κλειστά εκτός από αυτά που σχετίζονται με είδη πρώτης ανάγκης, όπως σουπερμάρκετ, μπακάλικα, βενζινάδικα και τράπεζες. Η εστίαση λειτουργεί μόνο με take away, ενώ τα μεγάλα καταστήματα που εμπορεύονται οικοδομικά υλικά είναι ανοιχτά με τη μέθοδο του click away.
Αναφορικά με το πρόστιμο, στη Βρέμη είναι 50 ευρώ και στην Κάτω Σαξονία ανέρχεται στα 150 ευρώ. Για διοργανωτές εκδηλώσεων που αντίκεινται στα μέτρα (κορονοπάρτι) τα ποσά κυμαίνονται από 250 έως 2.500 ευρώ, ενώ για όσους λαμβάνουν μέρος το ποσό φτάνει στα 200 ευρώ. Στα προαναφερθέντα να συνυπολογιστεί πως ο βασικός μισθός ανέρχεται περίπου στα 1.500 ευρώ μεικτά. Οσον αφορά τους λόγους που οδηγούν τις αρχές στην επιβολή των προστίμων, ο χειρουργός ορθοπεδικός αναφέρει πως οι κύριες αιτίες είναι η μη χρήση μάσκας στα μέσα μεταφοράς και κάποιους ανοικτούς χώρους όπου προκαλείται συνωστισμός λόγω αυξημένης κίνησης πολιτών. Σε σχέση με το αν παρατηρούνται αντιδράσεις για την επιβολή των περιοριστικών μέτρων, απαντά αρνητικά με εξαίρεση τις κινητοποιήσεις του περασμένου Απριλίου από αρνητές του ιού και ακροδεξιούς, οι οποίες στη συνέχεια ατόνησαν. «Από την άλλη πλευρά, οι συντηρητικοί και νεοφιλελεύθεροι του FDP εξέφρασαν ενστάσεις, προτάσσοντας την ανάγκη επανεκκίνησης της οικονομίας έναντι της αυστηροποίησης των μέτρων. Πάντως, αυτήν την περίοδο δεν υπάρχει κάποια συλλογική αντίδραση» συμπληρώνει.
Συγκρίνοντας τα δεδομένα που επικρατούν στη Γερμανία σε σχέση με τη χώρα μας παρατηρεί πως στην Ελλάδα επιβάλλονται κανόνες μέσω αμφίσημης ενημέρωσης. «Βγαίνει ο ένας λοιμωξιολόγος και λέει κάτι και ακολουθεί ένας άλλος με διαφορετική προσέγγιση. Ετσι, δημιουργείται σύγχυση που οδηγεί τους πολίτες να μην αντιλαμβάνονται την αναγκαιότητα αυτού που κάνουν. Συν τοις άλλοις, οι πολίτες στην Ελλάδα επιβαρύνονται με άχρηστες διαδικασίες όπως τα SMS. Στη Βρέμη βγαίνω από το σπίτι για να ψωνίσω στο σουπερμάρκετ χωρίς SMS. Αν προσπαθήσω να παραβιάσω τα μέτρα, ξέρω ότι η αστυνομία θα με ελέγξει. Γι’ αυτό και προκύπτει το ερώτημα: το SMS σε τι βοηθάει; Κατά τη γνώμη μου, είναι ανούσιο, γραφειοκρατικό και δεν καλλιεργεί τις συνθήκες για να κερδηθεί η εμπιστοσύνη των πολιτών» σχολιάζει και συνεχίζει σε αντίστοιχο ύφος: «Εδώ, ακούς συνέχεια: “Συνιστούμε ή προτείνουμε στους πολίτες”. Στην Ελλάδα, ισχύει το άλλο άκρο. Επιβάλλονται απαγορεύσεις χωρίς συστάσεις και ενημέρωση. Βέβαια, στην Ελλάδα ισχύουν κι άλλα δεδομένα σε σχέση με την αναλογία πληθυσμού και κρεβατιών ΜΕΘ, γεγονός που είναι απόρροια πολιτικών αποφάσεων. Ισως το γεγονός ότι είναι καλά θωρακισμένο το σύστημα υγείας στη Γερμανία να παίζει ρόλο στα μεγαλύτερα περιθώρια ελευθερίας, αλλά –όπως προείπα– κι αυτό αποτέλεσμα επιλογών και πολιτικών είναι. Σε κάθε περίπτωση, οι κυβερνήσεις δεν πρέπει να κινούνται με γνώμονα το αποφασίζομεν και διατάσσομεν».
Το ίδιο σκηνικό και στη Βρετανία
Σύμφωνα με όσα αναφέρει στο Documento ο καθηγητής Εξελικτικής Βιολογίας – Γενωμικής και διευθυντής του εργαστηρίου παλαιοϊολογίας του Πανεπιστημίου της Οξφόρδης Αρης Κατζουράκης, η πρακτική που ακολουθείται για τις μετακινήσεις των πολιτών στη Βρετανία συμβαδίζει εν πολλοίς με αυτήν της Γερμανίας. Συγκεκριμένα, οι πολίτες δεν υποχρεούνται καν να συμπληρώσουν κάποιο έγγραφο που να αιτιολογεί την έξοδό τους από το σπίτι, δεν υφίσταται απαγόρευση κυκλοφορίας από μία ώρα και έπειτα, ενώ χαλαρότερη εν συγκρίσει με την Ελλάδα είναι και η αστυνόμευση. Κατά την κρίση του, η κατάσταση αυτή επιφέρει συνέπειες αναφορικά με την τήρηση των μέτρων. Η χρήση μάσκας είναι υποχρεωτική και σε εξωτερικούς χώρους, με τα πρόστιμα να αυξάνονται στην περίπτωση που παρατηρείται υποτροπή. «Στην πρώτη παράβαση το πρόστιμο είναι 200 λίρες, στη δεύτερη 400 λίρες και για κάθε περαιτέρω παράβαση διπλασιάζεται η τιμή μέχρι να φτάσει στο μέγιστο ποσό των 6.400 λιρών» λέει και προσθέτει πως ο βασικός μισθός στο πρώην κράτος-μέλος της ΕΕ ανέρχεται περίπου σε 1.600 λίρες.
«Στην Ελλάδα η επιτήρηση για την εφαρμογή των μέτρων είναι πιο αυστηρή. Ωστόσο, είναι και πιο μικρή η δυνατότητα του συστήματος υγείας να αντεπεξέλθει στο ενδεχόμενο μεγάλης αύξησης κρουσμάτων. Αυτήν τη στιγμή έχουμε περίπου 400.000 άτομα σε αναπνευστήρες και ημερήσια καταγραφή θανάτων γύρω στους 1.500 τη μέρα. Η χαλαρότητα της επιτήρησης έχει και συνέπειες στην υγεία του πληθυσμού. Στην Ελλάδα το εθνικό σύστημα υγείας δεν θα μπορούσε να αντέξει κάτι τέτοιο και δεν ξέρω αν θα μπορούσε να το αντέξει και η κοινή γνώμη. Με βάση την αντιστοιχία πληθυσμού, αν στην Ελλάδα καταγράφονταν 300 θάνατοι την ημέρα και παράλληλα υπήρχαν 600 διασωληνωμένοι, θα είχε προκληθεί κοινωνική έκρηξη. Στο Ηνωμένο Βασίλειο δεν ακολουθείται ακριβώς το μοντέλο Σουηδίας που τα αφήνουν όλα στη μοίρα τους, αλλά είναι προς αυτή την κατεύθυνση» τονίζει, επικρίνοντας ταυτόχρονα τη σπουδή της ελληνικής κυβέρνησης για χαλάρωση των μέτρων κάθε φορά που βελτιώνονται τα επιδημιολογικά δεδομένα και δη σε αυτήν τη συγκυρία «που το νέο στέλεχος του ιού έχει μπει για τα καλά στην Ελλάδα και που ενδεχομένως θα οδηγήσει σε τρίτο κύμα».
Κλείνοντας, ο κ. Κατζουράκης συνέστησε να μην καταργηθεί η μέθοδος των SMS και να μη χαλαρώσουν τα περιοριστικά μέτρα λόγω της ρευστής κατάστασης που επικρατεί. «Παρότι η πολιτική μου προσέγγιση είναι ελευθεριακή, η κατάργηση των περιοριστικών μέτρων δεν θα λειτουργούσε θετικά» είναι η καταληκτική του φράση.
Χωρίς SMS και στη Γαλλία
Ο Νίκος Γραικός, καθηγητής Ελληνικών στο Παρίσι και μέλος του συντονιστικού του ΣΥΡΙΖΑ Γαλλίας, επισημαίνει πως ούτε στη Γαλλία υφίσταται υποχρέωση αποστολής SMS για τις μετακινήσεις των πολιτών. «Το κοινωνικό κράτος στη Γαλλία έρχεται από πολύ παλιά και οι ασφαλιστικές δικλίδες που υπάρχουν για την προστασία της ελευθερίας των πολιτών λειτουργούν ακόμη και τώρα. Πιθανώς, γι’ αυτό έχει απαγορευτεί η χρήση SMS για τις εξόδους, οι οποίες γίνονται μέσω μιας έντυπης βεβαίωσης. Σε αυτήν τη βεβαίωση υπάρχουν πέντε κατηγορίες βάσει των οποίων δικαιούνται οι πολίτες να μετακινηθούν. Από τη στιγμή που δεν υπάρχει ολοκληρωτικός περιορισμός κυκλοφορίας και αυτή απαγορεύεται έπειτα από τις 18.00, πάλι μέσω βεβαιώσεων υπάρχουν περιθώρια μετακίνησης» λέει και συμπληρώνει πως το πρόστιμο για παραβίαση των μέτρων παραμένει σε λογικά επίπεδα συγκριτικά με τον βασικό μισθό. «Δεν έχουν ξεπεράσει τα 135 ευρώ ενώ ο κατώτατος μισθός είναι περίπου 1.200 ευρώ. Υπάρχει στα γαλλικά μία πολύ χαρακτηριστική φράση: “Trop de loi tue la loi”. Τουτέστιν, η πολλή νομολογία σκοτώνει τον νόμο. Οπότε, αν τα πρόστιμα είναι πολύ αυστηρά, θεωρούνται γελοία και ο κόσμος δεν τα σέβεται» διαπιστώνει, εκτιμώντας πως στην Ελλάδα το κράτος διαδραματίζει ρόλο χωροφύλακα εν αντιθέσει με τη Γαλλία, όπου ο κρατικός μηχανισμός παραμένει στην υπηρεσία των πολιτών.
Υπογραμμίζει πως η Αριστερά ποτέ δεν αμφισβήτησε την ανάγκη περιοριστικών μέτρων στη Γαλλία, αλλά τον ρόλο που διαδραματίζουν. «Κυκλοφόρησε αφίσα του Κομμουνιστικού Κόμματος με σύνθημα: “Με μάσκα, αλλά χωρίς φίμωτρο”. Το θέμα δεν είναι η μη εφαρμογή των περιοριστικών μέτρων, αλλά το πού στοχεύουν. Αν στοχεύουν να βάλουν φίμωτρο στην κοινωνία, διαφωνούμε. Αν, όμως, προστατεύεται το κοινωνικό σύνολο από τις υγειονομικές, ψυχικές και οικονομικές συνέπειες, τότε είμαστε υπέρ των μέτρων» αποσαφήνισε. Επιπλέον, ο κ. Γραικός υποστηρίζει ότι η εφαρμογή των αποφάσεων που άπτονται της διαχείρισης της πανδημίας θα ήταν πιο αποτελεσματική αν είχε προηγηθεί δημοκρατική συζήτηση στη Γαλλία, καθότι θα είχε επέλθει κοινωνική συναίνεση. «Τα μέτρα που λαμβάνονται από την πολιτική ηγεσία μαζί με την επιτροπή των ειδικών δίνουν την εντύπωση πως έχουν τιμωρητικό χαρακτήρα. Κι αυτό γιατί υπάρχει και στη Γαλλία αυταρχική εκτροπή του πολιτεύματος. Εχουμε ένα κράτος έκτακτης υγειονομικής ανάγκης που πορεύεται με αποφάσεις που πάρθηκαν με προεδρικά διατάγματα ή υπουργικές αποφάσεις για περιορισμούς ελευθεριών. Ως εκ τούτου, έχουμε τον φόβο ότι με το πρόσχημα της πανδημίας θα προκύψει περιορισμός δημοκρατικών ελευθεριών, κάτι που ζήσαμε με πρόφαση την αντιτρομοκρατική μάχη» συμπεραίνει.
Με βεβαιώσεις η κυκλοφορία στην Ιταλία
Την πρακτική που ακολουθείται στην Ιταλία παραθέτει συνοπτικά ο ανταποκριτής του Alpha και της «Εφημερίδας των Συντακτών» Θεόδωρος Ανδρεάδης-Συγγελάκης. «Ποια μέθοδο ακολουθεί η ιταλική κυβέρνηση για την επιβολή κανόνων στις μετακινήσεις των πολιτών;» ρωτήσαμε τον συνάδελφο, ο οποίος απάντησε πως η κυκλοφορία δεν γίνεται με SMS, αλλά με υπεύθυνη δήλωση που φέρει μαζί του ο πολίτης και την υποδεικνύει στα αστυνομικά όργανα εφόσον του ζητηθεί. Τα πρόστιμα κυμαίνονται από 400 έως 1.000 ευρώ, ενώ ο βασικός μισθός είναι περίπου στα 1.200 ευρώ. Κατά τη γνώμη του, η ιταλική κοινωνία έχει πειθαρχήσει «σε έναν βαθμό» στα μέτρα, τα οποία –σύμφωνα πάντα με τα λεγόμενά του– συνδυάζουν την πειθώ αλλά και την καλλιέργεια του φόβου. «Είναι κάπου στο ενδιάμεσο» κρίνει.
Αννα Θεολόγου
Βουλευτής της ομάδας πολιτών Ανεξάρτητοι στην Κύπρο
«Ο κόσμος αντιλαμβάνεται πλέον τον αποσπασματικό χαρακτήρα των μέτρων, γεγονός που έχει διαγράψει την πιθανότητα να πειστούν οι πολίτες»
Βαγγέλης Χατζόγλου
Επιμελητής ιατρός στο Klinikum Bremen Nord
«Το SMS σε τι βοηθάει; Κατά τη γνώμη μου είναι ανούσιο, γραφειοκρατικό και δεν καλλιεργεί τις συνθήκες για να κερδηθεί η εμπιστοσύνη των πολιτών».
Αρης Κατζουράκης
Καθηγητής Εξελικτικής Βιολογίας – Γενωμικής στο Πανεπιστήμιο της Οξφόρδης
«Η χαλαρότητα της επιτήρησης έχει και συνέπειες στην υγεία του πληθυσμού. Στην Ελλάδα το Εθνικό Σύστημα Υγείας δεν θα μπορούσε να αντέξει κάτι τέτοιο»
Νίκος Γραικός
Καθηγητής Ελληνικών στο Παρίσι και μέλος του Συντονιστικού του ΣΥΡΙΖΑ Γαλλίας
«Το θέμα δεν είναι η μη εφαρμογή των περιοριστικών μέτρων, αλλά το πού στοχεύουν. Αν στοχεύουν να βάλουν φίμωτρο στην κοινωνία, διαφωνούμε»
Θεόδωρος Ανδρεάδης-Συγγελάκης
Ανταποκριτής του Alpha και της «Εφημερίδας των Συντακτών» στην Ιταλία
«Η ιταλική κοινωνία έχει πειθαρχήσει σε ένα βαθμό στα μέτρα, τα οποία συνδυάζουν την πειθώ και την καλλιέργεια του φόβου.
Είναι κάπου στο ενδιάμεσο»