Ο Ιωάννης Παύλος Β΄ επισκέφτηκε σαν σήμερα την πατρίδα του Πολωνία, αψηφώντας τον Μπρέζνιεφ και συμβάλλοντας στην ίδρυση της Αλληλεγγύης και τελικά στη διάλυση της ΕΣΣΔ
Είναι 1979 και η ένταση του Ψυχρού Πολέμου κορυφώνεται άλλη μια φορά, με τη Σοβιετική Ενωση από τη μια και τη Δύση από την άλλη να ανεβάζουν συνεχώς όλο το προηγούμενο διάστημα την ένταση με απειλές και κινήσεις στρατηγικής. Η Πολωνία ετοιμάζεται να «εκραγεί» και η ΕΣΣΔ τα επόμενα χρόνια μπαίνει σε μια περίοδο αβεβαιότητας με τις ευλογίες των ηγετών της Δύσης αλλά και της… Καθολικής Εκκλησίας.
Στα τέλη της δεκαετίας του 1970 η πολιτική του «κατευνασμού» (détente) που είχε εισαγάγει στην εξωτερική πολιτική των ΗΠΑ ο Χένρι Κίσιντζερ απέναντι στην ΕΣΣΔ έχει φτάσει στα όριά της και η κατάσταση στο Αφγανιστάν βράζει μετά τα αιτήματα της κυβέρνησης Αμίν για αποστολή σοβιετικών στρατευμάτων ώστε να καταπνιγεί η… αντεπανάσταση των –όπως αποδείχτηκε αργότερα– υποστηριζόμενων από τις ΗΠΑ μουτζαχεντίν.
Τα υπόγεια δίκτυα
Στη Λαϊκή Δημοκρατία της Πολωνίας αλλά και σε άλλες σοβιετικές δημοκρατίες επικρατεί σχετική δυσαρέσκεια για τη Μόσχα, κυρίως εξαιτίας της οικονομικής πολιτικής που ασκήθηκε στις αρχές τις δεκαετίας του 1970 (εκτίναξε τον εξωτερικό δανεισμό και το χρέος και έφερε αυξήσεις στις τιμές). Στην Πολωνία από το 1973 και μετά λειτουργούν διάφορα υπόγεια παράνομα δίκτυα εθνικιστών, δεξιών, φιλελεύθερων και άλλων πολιτικών δυνάμεων που οργανώνουν την «αντίσταση» στο «καθεστώς». Κεντρικό ρόλο σε αυτά, όπως έγινε γνωστό αργότερα, διαδραμάτιζε ο αρχιεπίσκοπος της Κρακοβίας και καρδινάλιος από το 1964 Κάρολ Γιόζεφ Βοϊτίλα.
Ο Βοϊτίλα έμελλε να παίξει όμως κεντρικό ρόλο όχι μόνο στα υπόγεια δίκτυα αλλά και στο… τέλος του Ψυχρού Πολέμου ως πάπας Ιωάννης Παύλος Β΄ που εκλέχθηκε το 1978.
Ως ο πρώτος Πολωνός πάπας στην Ιστορία και ο πρώτος μη Ιταλός τα τελευταία 400 χρόνια, ο Βοϊτίλα ενσωμάτωνε όλο τον αντικομμουνιστικό συντηρητισμό του πολωνικού κλήρου και την παράδοση του εθνικιστικού – εθνικού αισθήματος της Πολωνίας ενάντια στη διπλή κατοχή της χώρας από τη ναζιστική Γερμανία και την ΕΣΣΔ στην αρχή του Β΄ Παγκόσμιου Πολέμου και στο σύμφωνο Μολότοφ – Ρίμπεντροπ.
Η καθοριστική στιγμή στην πορεία του πάπα Ιωάννη Παύλου Β΄ αλλά και στην ιστορία της Πολωνίας και της ΕΣΣΔ δεν είναι άλλη από την επίσημη επίσκεψη του Βοϊτίλα στην πατρίδα του, σαν σήμερα, στις 2 Ιουνίου 1979. Η διάρκειας εννιά ημερών επίσκεψη θεωρείται ιστορική και καθοριστική για τις εξελίξεις στην Πολωνία αλλά και την Ευρώπη εξαιτίας όσων προηγήθηκαν, όσων συνέβησαν κατά τη διάρκειά της αλλά και όσων πυροδότησε.
Το ότι στην ουσία η επίσκεψη αυτή είχε απαγορευτεί από τον ίδιο τον Λεονίντ Μπρέζνιεφ, τότε γενικό γραμματέα της Κεντρικής Επιτροπής του Κομμουνιστικού Κόμματος της Σοβιετικής Ενωσης, ο οποίος είχε προειδοποιήσει τον πάπα να μην ανακατεύεται στα εσωτερικά της Πολωνίας, αλλά και ότι στηρίχτηκε από όλο τον «ελεύθερο κόσμο» ως πράξη αμφισβήτησης της… πνευματικής εξουσίας του «καθεστώτος» στους καθολικούς πιστούς της Πολωνίας καταδεικνύουν ξεκάθαρα τη σημασία που δόθηκε σε αυτήν προτού ακόμη πραγματοποιηθεί.
Εκατομμύρια πιστοί
Το ότι ο ίδιος ο πάπας την παρουσίασε ως προσκύνημα στον τόπο του, ότι μάζεψε πάνω από 3 εκατ. πιστούς στην πλατεία της Νίκης στη Βαρσοβία και ότι μετέφερε έναν τεράστιο ξύλινο σταυρό σε πλατφόρμα στο Ναυπηγείο Λένιν για να τελέσει λειτουργία στη μνήμη των Πολωνών εργατών που είχαν σκοτωθεί σε απεργία το 1970 καταδεικνύουν το νόημα που έδωσε σε αυτήν ο ίδιος ο πάπας αλλά και το μήνυμα αμφισβήτησης που θέλησε να περάσει.
Ο πάπας Ιωάννης Παύλος Β΄ προτού γίνει πάπας, από τη θέση του αρχιεπισκόπου Κρακοβίας, είχε μπει στο μάτι των σοβιετικών αρχών της Πολωνίας εξαιτίας των σκληρών συντηρητικών του απόψεων. Η δράση του όλα τα χρόνια προτού γίνει πάπας δεν είχε περάσει απαρατήρητη και υπάρχουν διάφορες αναφορές προς το πρόσωπό του σε αρχεία της εποχής που ήρθαν στο φως αρκετές δεκαετίες μετά τα γεγονότα. Σύμφωνα με σχετικά βιβλία αλλά και με ρεπορτάζ ερευνητών δημοσιογράφων, ο Βοϊτίλα δρούσε επί πάρα πολλά χρόνια ως ο άνθρωπος που χειριζόταν τις υποθέσεις της… εκκλησίας, για να φτιάξει όμως μέσω της κατήχησης και των δραστηριοτήτων του «αντιφρονούντες» εναντίον των σοβιετικών αρχών. Οργάνωνε μαθήματα φιλοσοφίας, κοινωνίες με το ποίμνιο, σεμινάρια για επικοινωνία και πολλά άλλα. Αυτά κάποιοι συγγραφείς και ιστορικοί εκτιμούν ότι, μαζί με την αντίθεση στην πολιτική των σοβιετικών αρχών από εθνικιστές, δεξιούς, φιλελεύθερους και… αριστερούς, έστρωσαν το έδαφος για να ξεπηδήσει μέσα από τα σπλάχνα της πολωνικής κοινωνίας το κίνημα της Αλληλεγγύης.
Υπάρχει πλήθος αναφορών για τις σχέσεις της Καθολικής Εκκλησίας στην Πολωνία με τη CIA και τη χρηματοδότηση της Αλληλεγγύης από τον ίδιο τον Λεχ Βαλέσα. Παράλληλα υπάρχει πλήθος αναφορών για τις σχέσεις της Καθολικής Εκκλησίας στην Πολωνία (δηλαδή του Βοϊτίλα) με τη CIA και τη χρηματοδότηση της Αλληλεγγύης, η οποία σημειωτέον βγήκε στο προσκήνιο το 1980, ένα χρόνο δηλαδή μετά την επίσκεψη του πάπα Ιωάννη Παύλου Β΄ στην Πολωνία. Είναι ενδεικτικό το γεγονός πως, όπως σημειώνουν πολλοί ειδικοί της περιόδου, τα περισσότερα πολωνικά επαναστατικά κινήματα που προηγήθηκαν ήταν κοσμικά, αλλά η Αλληλεγγύη επικεντρώθηκε στα θρησκευτικά σύμβολα του χριστιανικού σταυρού, του ροζαρίου και της Παναγίας. Είναι προφανές ότι αυτό δεν συνέβη τυχαία.
Το συνδικάτο και η CIA
Η εμφάνιση του καθολικού αντικομμουνιστικού κινήματος έχει συνδεθεί αιτιωδώς από πολλούς ιστορικούς με αυτή την επίσκεψη. Η εικόνα γίνεται ξεκάθαρη αν κανείς λάβει υπόψη ότι αφότου το συνδικάτο της Αλληλεγγύης ιδρύθηκε και άρχισε τις δράσεις του (με 10 εκατ. Πολωνούς εργάτες επίσημα μέλη), το 1980 ο πάπας Ιωάννης Παύλος Β΄ υπερασπίστηκε δημοσίως την Αλληλεγγύη και τις απεργίες και διέταξε την πολωνική εκκλησία να τους βοηθήσει στέλνοντας σχετικό μήνυμα στον αρχιεπίσκοπο Βαρσοβίας και Γκνίεζνο Στέφαν Βιζίνσκι.
Οι σχέσεις του πάπα Ιωάννη Παύλος Β΄ με την πολωνική «αντίσταση» στις σοβιετικές αρχές και στην εξουσία τού de facto ηγέτη της χώρας Βόιτσεχ Γιαρουζέλσκι είχαν γίνει ακόμη πιο ξεκάθαρες όταν το 1981, τη χρονιά δηλαδή που αποφασίστηκε να κηρυχθεί στρατιωτικός νόμος στη χώρα, τον επισκέφθηκε στη Ρώμη ο Λεχ Βαλέσα. Τότε ο Βαλέσα πήρε δημόσια τη στήριξη του Βοϊτίλα, ενώ και η CIA είχε ξεκινήσει να ανοίγει την κάνουλα της χρηματοδότησης προς το συνδικάτο.
Ενδεικτικό του στάτους του στην περίοδο εκείνη ως προσωπικότητας που διαμορφώνει την ιστορική πορεία της περιόδου, ο πάπας Ιωάννης Παύλος Β΄ βρέθηκε επίσης στο επίκεντρο της προσοχής για έναν ακόμη λόγο. Στις 13 Μαΐου 1981 στην πλατεία του Αγίου Πέτρου ο πάπας πυροβολήθηκε τέσσερις φορές. Είχε δεχτεί σφαίρες στην κοιλιά και στο αριστερό του χέρι και ο επίδοξος δολοφόνος του που συνελήφθη δεν ήταν άλλος από τον Τούρκο υπερεθνικιστή Μεχμέτ Αλί Αγκτσά. Πολλοί ειδικοί έχουν υποστηρίξει έκτοτε ότι η απόπειρα δολοφονίας ήταν μέρος μιας συνωμοσίας της Σοβιετικής Ενωσης, όμως αυτή είναι μια θεωρία που δεν αποδείχτηκε ποτέ. Τη θεωρία αυτή επανέφερε στο προσκήνιο το 2009 ο δημοσιογράφος και πρώην αξιωματικός των πληροφοριών του στρατού Τζον Κόλερ με το βιβλίο του «Κατάσκοποι στο Βατικανό: Ο Ψυχρός Πόλεμος της Σοβιετικής Ενωσης κατά της Καθολικής Εκκλησίας» (Spies in the Vatican: The Soviet Union’s Cold War against the Catholic Church). Αλλοι ερευνητές έχουν αποδείξει ότι η CIA προσπάθησε να εκμεταλλευτεί πολιτικά το γεγονός της απόπειρας κατά του πάπα δημιουργώντας και διακινώντας ένα αφήγημα ότι στην ουσία ο Αγκτσά είχε σταλθεί από τις βουλγαρικές υπηρεσίες. Στόχος της εκστρατείας αυτής ήταν σύμφωνα με δημοσιεύματα να κατηγορηθεί συνολικά ο κομμουνισμός και να αναδειχτεί η «δολοφονική» του δίψα. Παρά ταύτα, ουσιαστικά κανείς, ούτε ο ίδιος ο Αγκτσά, ο οποίος από τότε στην ουσία έκανε καριέρα και έγινε διεθνώς γνωστός, δεν έχει επιβεβαιώσει αυτές τις φήμες.
Από την άλλη βέβαια, ανεξάρτητα α πότη να ντι κομμουνιστική προπαγάνδα σχετικά με την απόπειρα δολοφονίας, ο σπόρος που φύτεψε ο Βοϊτίλα το 1979 αλλά και οι κινήσεις των ΗΠΑ, του Ρόναλντ Ρίγκαν και της CIA μετ η στήριξη που έδωσαν στην Αλληλεγγύη και στο κίνημα που είχε ανοιχτά α ντι κομμουνιστικά και πλειοψηφικά συντηρητικά χαρακτηριστικά ήταν τα στοιχεία που οδήγησαν το 1989 στις συνομιλίες στρογγυλής τραπέζης μεταξύ των ηγετών της Αλληλεγγύης, των σοβιετικών κομμουνιστών και της Καθολικής Εκκλησίας. Οδήγησαν δηλαδή αιτιακά στη διάλυση της Σοβιετικής Ενωσης συνολικά και την εκλογή του Λεχ Βαλέσα το 1990 στην προεδρία της Πολωνίας.
Διαβάστε επίσης
Εσβησαν και τις συνομιλίες για το μπάζωμα – Στο Documento που κυκλοφορεί – Μαζί το Docville
Τρίτο γραφείο πολυτελείας για τον ηγεμόνα Μητσοτάκη
Γάζα: Το Ισραήλ σβήνει τις ελπίδες ειρήνευσης – Επιμένει στην «καταστροφή» της Χαμάς
Στ. Κασσελάκης: «Να ηττηθεί η αλαζονεία του 41% και να ενισχυθεί ο νέος ΣΥΡΙΖΑ που φτιάχνουμε»
