Ο διασώστης Ιάσονας Αποστολόπουλος μιλά για την πικρή ιστορία που κουβαλά το σύμβολο της διαφυγής από την κόλαση
«Πώς μπορούμε να αποτυγχάνουμε να ακούσουμε το απελπισμένο κλάμα τόσο πολλών αδερφών μας που προτιμούν να αντιμετωπίσουν μια θυελλώδη θάλασσα από το να πεθάνουν αργά σε στρατόπεδα κράτησης στη Λιβύη, μέρη βασανιστηρίων και δουλείας; Πώς μπορούμε να παραμείνουμε αδιάφοροι στις καταχρήσεις και στη βία,
των οποίων είναι αθώα θύματα, αφημένα στο έλεος ασυνείδητων διακινητών; Η αδιαφορία μας είναι αμαρτία». Αυτές οι δηλώσεις του πάπα Φραγκίσκου σε εκδήλωση στο Βατικανό στις 19 Δεκεμβρίου 2019 με αφορμή τους εκατοντάδες πνιγμούς προσφύγων και μεταναστών είχαν ιδιαίτερη σημειολογική σημασία: είναι εκ διαμέτρου αντίθετες με τις πολιτικές του Ιταλού υπουργού Εσωτερικών Ματέο Σαλβίνι που αφήνουν ανθρώπους να πνίγονται στη θάλασσα.
«Τους αφήνουν να πνίγονται ανάλογα με το χρώμα τους»
Οι δηλώσεις του πάπα Φραγκίσκου συνδυάστηκαν και με μια κίνηση υψηλού συμβολισμού: έραψε πάνω σε έναν σταυρό, «στο χριστιανικό σύμβολο της ταλαιπωρίας και των θυσιών», δύο σωσίβια. Το ένα το φορούσε ένα κοριτσάκι που πνίγηκε πριν από μερικά χρόνια στη Μεσόγειο. Το άλλο σωσίβιο προήλθε από ένα ναυάγιο που εντόπισαν στη Μεσόγειο διασώστες του ιστιοπλοϊκού «Alex» τον περασμένο Ιούλιο. Μέλος του πληρώματος του διασωστικού είναι και ο Ιάσονας Αποστολόπουλος, ένας πολιτικός μηχανικός που εδώ και περίπου πέντε χρόνια λόγω των μεγάλων προσφυγικών ροών ασχολείται με τη διάσωση προσφύγων και μεταναστών.
Το συγκεκριμένο ναυάγιο, όπως αφηγείται στο Documento ο Ιάσ. Αποστολόπουλος, εντοπίστηκε στις 3 Ιουλίου 2019 «σε μια αχανή θαλάσσια έκταση στη Μεσόγειο μεταξύ Λαμπεντούζας και Λιβύης. Το ναυάγιο δεν είχε κανέναν επιζώντα. Βρήκαμε μόνο κάποια σωσίβια. Ηταν ένα ναυάγιο που μάλλον δεν μαθεύτηκε ποτέ γιατί είναι τόσο αχανής η Μεσόγειος που πολλοί πεθαίνουν καθημερινά και δεν μαθαίνεται ποτέ».
Το σωσίβιο που συλλέχτηκε από το ναυάγιο «δόθηκε στον πάπα σε μια προσπάθεια να αναδειχθεί εκ νέου το μήνυμα υπεράσπισης προσφύγων και μεταναστών, ενάντια στις πολιτικές που απαγορεύουν τη διάσωση ανθρώπινων ζωών. Πολλοί λένε ότι το μήνυμα του πάπα είναι μόνο λόγια. Αν δούμε όμως το κοινωνικό κλίμα της Ιταλίας, το αντιμεταναστευτικό κλίμα βαράει κόκκινο. Διασωστικά καράβια κατάσχονται και διασώστες διώκονται. Αφήνουν ανθρώπους να πνίγονται ανάλογα με το χρώμα του δέρματός τους. Και ο μεγαλύτερος θρησκευτικός ηγέτης προχώρησε σε μια πολύ σημαντική δήλωση σε επίπεδο αποδόμησης του κυρίαρχου λόγου. Με την εκκλησία μάς χωρίζει χάος, σε επίπεδο πολιτικής αντίληψης είμαστε εκ διαμέτρου αντίθετοι, αλλά το προσφυγικό μπορεί να συνενώσει διαφορετικούς ανθρώπους».
«Η βάρκα των αναρχικών» που χάλαγε τον τουρισμό
Ο Ιάσ. Αποστολόπουλος ξεκίνησε να ασχολείται με διασώσεις προσφύγων το 2015 στη Λέσβο, «στην αυτοοργανωμένη δομή του Πλατάνου στη Σκάλα Συκαμνιάς. Ηταν δομή αλληλεγγύης που φτιάξαμε στην πρώτη γραμμή του προσφυγικού, πάνω στην παραλία, όπου έφταναν οι περισσότερες βάρκες από την Τουρκία. Προσφέραμε ρούχα, φαγητό και ιατρική περίθαλψη, αλλά εξαρχής διαπιστώσαμε την τεράστια ανάγκη ενός διασωστικού σκάφους, αφού μόνο οι ψαράδες του νησιού βοηθούσαν στη θάλασσα. Ετσι, φέραμε ένα φουσκωτό σκάφος –ήμουν ο χειριστής– και στήσαμε μια ομάδα διάσωσης».
Το φουσκωτό περιγράφηκε από τον Τύπο ως «βάρκα των αναρχικών, επειδή ήμασταν η μόνη αυτοοργανωμένη δομή και επειδή ο τότε δήμαρχος ήθελε να μας διώξει, προσπαθώντας να κρατήσει την τουριστική εικόνα της περιοχής. Προφανώς και υπήρχαν αναρχικοί ανάμεσά μας, αλλά εμείς πήγαμε εκεί ως αλληλέγγυοι, με τη σημαία της αυτοοργάνωσης, για να σώσουμε ζωές».
Στόχος ήταν να κάτσει δύο εβδομάδες, αλλά τελικά παρέμεινε στη Λέσβο για οχτώ μήνες, όταν και η δομή έκλεισε λόγω της συμφωνίας μεταξύ ΕΕ και Τουρκίας, βάσει της οποίας οι προσφυγικές αφίξεις εκμηδενίστηκαν.
Ο λόγος που πήγε στο νησί «ήταν ότι έφταναν καθημερινά στα μάτια μας εικόνες φρίκης. Αποφασίσαμε με άλλους ανθρώπους να μην αφήσουμε αυτή την κατάσταση μόνο στα χέρια κράτους, ΜΚΟ και κάθε λογής διαχειριστών. Τότε κοίταζες τη θάλασσα και έβλεπες παντού μαύρες βάρκες να έρχονται. Εκατό βάρκες την ημέρα. Δραπέτευαν στη θάλασσα».
«Πολύ ενεργό το πέρασμα μεταξύ Ιταλίας και Λιβύης»
Λίγο καιρό μετά ο Ιάσ. Αποστολόπουλος έμαθε ότι «το πέρασμα μεταξύ Ιταλίας και Λιβύης είναι πολύ ενεργό και ότι τα καράβια στη Μεσόγειο ψάχνουν διασώστες. Εκανα αίτηση και με προσέλαβαν στο διασωστικό καράβι “Aquarius”, που έχει πλέον σταματήσει τις διασώσεις λόγω πολιτικής καταστολής. Το “Aquarius” το χρησιμοποιούσαν δύο ΜΚΟ: οι Γιατροί του Κόσμου και η Mediterranea. Μεταφέραμε ακόμη και χίλιους ναυαγούς μετανάστες την ημέρα. Η κεντρική Μεσόγειος είναι μια απέραντη θαλάσσια έκταση και οι άνθρωποι πρέπει να τη διασχίσουν με άθλιες βάρκες, χωρίς κανένα μέσο πλοήγησης. Μόνη τους ελπίδα είναι να τους διασώσει κάποιο καράβι. Είναι φριχτό πόσοι πεθαίνουν καθημερινά και δεν το μαθαίνουμε καν. Είχαμε περιστατικό που σε μία ημέρα δύο βάρκες εξαφανίστηκαν λίγο πιο μακριά από εκεί που ήμασταν. Δηλαδή 250 νεκροί σε μία ημέρα. Αυτοί οι νεκροί δεν μετράνε καν ως νούμερο στις στατιστικές του ΟΗΕ, επειδή σε ένα ναυάγιο 100 ανθρώπων εμείς θα βρούμε πέντε δέκα πτώματα μόνο. Οι υπόλοιποι δεν καταγράφονται».
Υστερα από αυτή την εμπειρία ο Ιάσ. Αποστολόπουλος συμμετείχε από τον Μάρτιο του 2019 σε ένα νέο διασωστικό εγχείρημα. «Πρόκειται για μια νέα οργάνωση που λέγεται Mediterranea Saving Humans και δεν είναι ΜΚΟ. Είναι μια ανοιχτή πλατφόρμα από αντιρατσιστικές ομάδες, κοινωνικά κέντρα και συνεταιρισμούς, που δημιουργήθηκε ως απάντηση στην ποινικοποίηση της διάσωσης, στα κλειστά λιμάνια και στους σαλβινικούς νόμους, που έχουν αυξήσει δραματικά τους νεκρούς τον τελευταίο ενάμιση χρόνο».
Μέσω crowdfunding και ενός δανείου από μια «ηθική τράπεζα» η οργάνωση αγόρασε ένα ρυμουλκό, το «Mare Jonio», και το μετέτρεψε σε διασωστικό, «προκειμένου να σπάσουμε τα μπλόκα του Σαλβίνι, αφού έχει κλείσει όλα τα λιμάνια της χώρας για όποιο πλοίο μεταφέρει ναυαγούς μετανάστες. Οχι μόνο τα διασωστικά, αλλά κάθε πλοίο».
«Δεν μας άφηναν να μπούμε στα ιταλικά χωρικά ύδατα»
«Στην πρώτη διάσωση που κάναμε, τον Μάρτιο του 2019, τα ιταλικά πολεμικά δεν μας άφησαν να μπούμε στα ιταλικά χωρικά ύδατα. Κι αυτό παρότι το Δίκαιο της Θάλασσας ορίζει ξεκάθαρα ότι ο ναυαγός πρέπει να πάει στο πλησιέστερο ασφαλές σημείο, το οποίο στην κεντρική Μεσόγειο είναι η Λαμπεντούζα και η Μάλτα» επισημαίνει και εξηγεί: «Οταν φτάνουμε όμως στη Λαμπεντούζα, τα πολεμικά δεν μας επιτρέπουν να περάσουμε επειδή βάσει πρόσφατου νόμου του ιταλικού κράτους ένα πλοίο μπορεί να κηρυχθεί επικίνδυνο για την ασφάλεια του κράτους σε περίπτωση που μεταφέρει αταυτοποίητα πρόσωπα, δηλαδή μετανάστες».
Η οργάνωση όμως αποφάσισε να σπάσει τα μπλόκα, «γιατί υπερασπιζόμαστε το Διεθνές Δίκαιο, που λέει ότι η διάσωση είναι υποχρέωση κάθε καραβιού. Με το που περάσαμε το μπλόκο, όμως, το πλοίο κατασχέθηκε, ο καπετάνιος συνελήφθη για διακίνηση και μας φόρτωσαν πρόστιμα. Στο δικαστήριο που έγινε έπειτα από δύο μήνες αθωωθήκαμε, αλλά όταν τον Μάιο του 2019 σπάσαμε και πάλι το μπλόκο το πλοίο κατασχέθηκε ξανά».
Η οργάνωση στη συνέχεια νοίκιασε ένα ιδιωτικό ιστιοπλοϊκό, το «Alex», με το οποίο ανευρέθηκε και το ναυάγιο από το οποίο περισυλλέχτηκε το σωσίβιο που δόθηκε στον πάπα. Παρότι το πλοίο είχε άδεια να μεταφέρει έως 18 επιβάτες, η οργάνωση περισυνέλεξε 59 μετανάστες: «Οι άνθρωποι κούναγαν τα χέρια τους για βοήθεια, αλλά τα πλοία που περνούσαν δίπλα τους δεν τους βοηθούσαν λόγω του νόμου Σαλβίνι. Κανείς δεν διασώζει μετανάστες στη Μεσόγειο γιατί αν το πράξει θα συλληφθεί. Αυτό είναι και ο λόγος που έχουν αυξηθεί τόσο πολύ οι νεκροί στη Μεσόγειο».
«Κρατικά εγκλήματα στην Ευρώπη-φρούριο»
Η πολιτική της μετανάστευσης στην Ελλάδα αλλά και συνολικότερα στην ΕΕ είναι κοινή, εκτιμά ο Ιάσ. Αποστολόπουλος. «Σκοπός δεν είναι η προστασία της ανθρώπινης ζωής, αλλά η αποτροπή της μετανάστευσης. Σε αυτό το πλαίσιο εντάσσεται και η Μόρια, που δεν είναι ατύχημα αλλά στοχευμένη κρατική επιλογή για να δυσκολεύει τη ζωή των ανθρώπων ώστε να αποτρέπει διά των συνθηκών να έρχονται κι άλλοι. Το ίδιο γίνεται και στη Μεσόγειο, απλώς εκεί έχουμε αποτροπή διά του πνιγμού. Είναι η ίδια βαρβαρότητα».
«Σε αυτό το πλαίσιο εντάσσονται και μέτρα όπως ο περιορισμός του δικαιώματος ασύλου, τα κλειστά κέντρα κράτησης και οι αυξημένες θαλάσσιες περιπολίες λόγω των οποίων μπορεί να έχουμε και άλλους νεκρούς. Στη σφαίρα της νομικής επιστήμης όμως είναι αδίκημα να κάνεις αποτροπή στη θάλασσα. Οι βάρκες των προσφύγων είναι εξ ορισμού βάρκες σε κίνδυνο, επειδή είναι υπερφορτωμένες και κανείς δεν φοράει σωσίβιο, οπότε το μόνο που νομιμοποιείται να κάνει το Λιμενικό είναι διάσωση. Το να μη διασώζουν, να κάνουν αποτροπή, ακόμη και να πυροβολούν – υπάρχουν δημοσιεύματα με σχετικές καταγγελίες– είναι κρατικά εγκλήματα που εντάσσονται στη λογική της Ευρώπης-φρούριο».
Αναφορικά με τη νέα κυβέρνηση, «επειδή έχει υιοθετήσει χρυσαυγίτικη ρητορική μίσους και ξενοφοβίας –συνεχείς αναφορές για εισβολείς και λαθρομετανάστες–, το προσφυγικό αντιμετωπίζεται με όρους εχθρού. Ερχεται ένας “εχθρός”, όμως, με μοναδικό όπλο το σώμα του. Οπότε αυτή η ρητορική και προπαγάνδα έχει αυξήσει τις ξενοφοβικές ενέργειες απέναντι σε μετανάστες: κάτοικοι πετροβολούν λεωφορεία με προσφυγόπουλα, ρατσιστικοί σύλλογοι γονέων εμποδίζουν προσφυγόπουλα να πάνε σχολείο, ξενοδόχοι στα νησιά ζουν σε καθεστώς τρόμου επειδή η Υπατη Αρμοστεία μισθώνει τα ξενοδοχεία τους για πρόσφυγες. Το κλίμα γίνεται όλο και πιο ξενοφοβικό και λόγω των συγκυριών και λόγω της νέας κυβέρνησης, με αποτέλεσμα να απαιτούνται επαγρύπνηση και πιο στοχευμένη κοινωνική παρέμβαση ώστε να μετριαστεί αυτό το κλίμα».
Σχετικά με το κατά πόσο θα συνεχίσει το διασωστικό του έργο, ο Ιάσ. Αποστολόπουλος υπογράμμισε ότι «κάθε ενέργεια αλληλεγγύης και αντίστασης σε αυτές τις πολιτικές πρέπει να συνεχιστεί, είτε είσαι διασώστης στη θάλασσα είτε δίνεις ένα πιάτο φαγητό είτε κάνεις μια κατάληψη στέγης για πρόσφυγες. Ο πρόσφυγας και ο μετανάστης είναι στον πυρήνα της κατασταλτικής πολιτικής. Είναι στο στόχαστρο των κομμάτων όλου του πολιτικού φάσματος σε ολόκληρη την Ευρώπη. Η αλληλεγγύη προς τους πρόσφυγες βοηθάει κάθε κοινωνία, γιατί αναπτύσσονται σχέσεις μεταξύ των ανθρώπων και αποδομείται ο ρατσισμός. Ιστορικά οι κοινωνίες από τον φασισμό απειλούνται και όχι από τους μετανάστες. Οπότε θα συνεχίσουμε όσο μπορούμε».