Μια συζήτηση με τον ηθοποιό Πάνο Βλάχο με αφορμή την παράσταση «Ο τυχαίος θάνατος ενός αναρχικού» του Ντάριο Φο σε σκηνοθεσία Γιάννη Κακλέα.
Τέλη του 1969. Μια βόµβα εκρήγνυται στην Αγροτική Τράπεζα του Μιλάνου. Το ιταλικό κράτος αποδίδει την ευθύνη στο αναρχικό κίνηµα και συλλαµβάνει τον αναρχικό εργάτη σιδηροδρόµων Τζουζέπε Πινέλι, ο οποίος οδηγείται στο αστυνοµικό τµήµα. Κάτω από αδιευκρίνιστες συνθήκες εκπαραθυρώνεται από τον 4ο όροφο. Ο θάνατός του χαρακτηρίστηκε «τυχαίος». Καθόλου τυχαίο όµως δεν ήταν ότι τη βόµβα είχαν τοποθετήσει οι ιταλικές µυστικές υπηρεσίες, σε συνεργασία µε την ακροδεξιά οργάνωση Ordine Nuovo. Ο Ντάριο Φο το 1970 γράφει το έργο «Ο τυχαίος θάνατος ενός αναρχικού» και µέσω της τέχνης του συµβάλλει στην καθοδήγηση της κοινής γνώµης για τη διαλεύκανση πολιτικών και άλλων εγκληµάτων της εποχής εκείνης.
Με αυτό το -απελπιστικά επίκαιρο- έργο καταπιάνεται σκηνοθετικά ο Γιάννης Κακλέας, µε πρωταγωνιστή τον Πάνο Βλάχο.
Να ξεκινήσουµε µε τον ρόλο του «τρελού» που υποδύεστε στο έργο…
Στη δική µας, κατά Κακλέα, εκδοχή ο τρελός µας είναι ο γελωτοποιός του Ντάριο Φο. Είναι ο παλιάτσος, ο σαλτιµπάγκος. Πιάνουµε το νήµα από τη γέννηση του γελωτοποιού και οδηγούµαστε στο ότι λέει ιστορίες για να ξεσκεπάζει τα κακώς κείµενα και να ξεγυµνώνει την κατάχρηση εξουσίας, όπως εδώ διηγείται την ιστορία του αναρχικού Πινέλι που τον πέταξαν από το παράθυρο του αστυνοµικού τµήµατος. Ο δικός µας γελωτοποιός µπαινοβγαίνει στα ψυχιατρεία και αγαπά να επικοινωνεί µε τους ανθρώπους και να υποδύεται ρόλους. Και µέσα σε αυτό το παίγνιο –γιατί είναι ένας σάτυρος– και στην πρόθεσή του να αναστατώσει ένα τµήµα αποκαλύπτει αυτή την υπόθεση, παίζει αριστοτεχνικά µε αυτούς τους ανθρώπους οι οποίοι ξεγυµνώνονται εντελώς.
Στο τέλος φτάνουµε στο σηµείο που πρέπει να δοθεί µια απάντηση απέναντι στη βία. Και κάπου εκεί µπαίνει και η δικιά µου η λαχτάρα να λέω ιστορίες και να µεταστρέφω τον πόνο σε λόγια και σε τραγούδια, όπως αυτά που έχω γράψει για την παράσταση, σε µορφές πολύ ακραίες (ραπ, µπαλάντα, τζαζ). Ετσι γεννήθηκε η παράστασή µας. Το κείµενο το έχουµε διασκευάσει, φεύγει σε άλλα κείµενα του Φο, σε τραγούδια, σε slam, spoken words αλλά κινείται πάντα γύρω από τη θεµατική της βίας της εξουσίας.
Ο Ντάριο Φο στο συγκεκριµένο έργο στηλιτεύει την αστυνοµική κατάχρηση εξουσίας. Οι περιπτώσεις του αναρχικού Κώστα Σακκά, που κρατήθηκε προφυλακισµένος για τουλάχιστον δυόµισι χρόνια ξεπερνώντας τα νόµιµα όρια, αλλά και του «Ινδιάνου», που συνελήφθη αναίτια µετά τα γεγονότα στη Νέα Σµύρνη χωρίς να έχει καµία ανάµειξη και αφέθηκε ελεύθερος έπειτα από εφτά µήνες, καθιστούν την ιστορία του τροµακτικά επίκαιρη.
Και ο Ζακ. Και ο 18άχρονος Νίκος Σαµπάνης που τον σκότωσαν πριν από λίγες ηµέρες είναι παρόµοιες περιπτώσεις. Χωρίς να κρίνουµε τη ζωή του καθενός και αν θα έπρεπε να είναι φυλακισµένοι ή όχι. ∆εν κρίνουµε, υπάρχουµε ως καλλιτέχνες και δεν κουνάµε το δάχτυλο σε κανέναν. Αλλά δεν είµαστε µε την πλευρά της βίας. ∆εν είµαστε µε την πλευρά της καταδίκης στον δρόµο, της αυτοδικίας, της κατάχρησης εξουσίας και της χρήσης βίας η οποία οδηγεί στον θάνατο. Για µένα –νοµίζω άλλωστε ότι το ίδιο φαίνεται και στην παράσταση και στα τραγούδια που έχω γράψει– η απάντηση είναι ο άνθρωπος, η ενσυναίσθηση. Ο γελωτοποιός του Φο παίρνει κι άλλους ρόλους –τουλάχιστον εγώ έτσι το βλέπω– γιατί έχει πολύ υψηλό επίπεδο ενσυναίσθησης. Η έλλειψή της είναι το µεγαλύτερο πρόβληµα στην εποχή µας.
Για ενσυναίσθηση µιλήσατε και όταν ξεσκεπάστηκαν οι περιπτώσεις σεξουαλικών προσβολών και επιθέσεων στον χώρο του θεάτρου, λέγοντας ότι είστε τυχερός ως straight άντρας και ότι απλώς πρέπει να σταµατήσουµε και να ακούσουµε τα θύµατα.
Για µένα το µεγαλύτερο πρόβληµα µπορεί να είναι π.χ. ότι κάποιος θα µε κάνει cancel αύριο το πρωί επειδή ποτέ µου δεν έχω δεχτεί βία. Αλλά παραµένει το πρόβληµα της κατάχρησης εξουσίας. Και επειδή δεν χτυπάει την πόρτα µας εµείς µε µεγάλο θάρρος, µεγάλο άγχος και µεγάλη δύναµη συζητάµε ένα πρόβληµα που είναι υποδεέστερο. Η βία και η αφαίρεση της ανθρώπινης ζωής υπάρχουν παντού στον κόσµο και επαναλαµβάνονται και δεν µπορεί να µη συζητάµε αυτό και να πιανόµαστε από παράπλευρα πράγµατα. Είτε αυτό είναι το #MeToo είτε είναι η αστυνοµική βία. ∆εν είµαι κανένας φωτεινός παντογνώστης, προς θεού, ούτε τέλειος άνθρωπος. Αλλά το πρόβληµα είναι οι άνθρωποι που έχουν πονέσει. Οχι εάν έβρισαν κάποιον στο ίντερνετ ή του στέρησαν δέκα συνεργασίες. Όταν σήµερα γυναίκες δολοφονούνται κάθε µέρα, παρενοχλούνται σεξουαλικά, οµοφυλόφιλοι δεν µπορούν να ζήσουν όπως θέλουν και κλειτορίδες γυναικών κόβονται σε διάφορα µέρη του πλανήτη δεν µπορεί το θέµα µας να είναι το αν κάποιος ακυρώσει τον Πάνο Βλάχο. Προσωπικά η ψυχή µου µε πηγαίνει να δω πού έχει υποφέρει κόσµος.
Για να ξαναγυρίσουµε στο έργο, ο Φο σε κάποιο σηµείο γράφει: «Θα τα χάνατε όταν ανακαλύπτατε ότι αυτή η σφαγή των αθώων στην τράπεζα έγινε µόνο και µόνο για να θάψει τις εργατικές κινητοποιήσεις, για να εξαγριωθούν οι πολίτες, να τροµοκρατηθούν απ’ το φοβερό έγκληµα και να ζητήσουν οι ίδιοι να φτιαχτεί ένα πανίσχυρο κράτος». Ήταν η στρατηγική της έντασης που χρησιµοποιούν συχνά τα κράτη µε στόχο την περιθωριοποίηση των προοδευτικών δυνάµεων και την αυστηροποίηση του νοµοθετικού πλαισίου…
Η ένταση και η βία –από όποια πλευρά κι αν προέρχονται– χρησιµοποιούνται προς όφελος της εκάστοτε εξουσίας, όπως έγινε στις περιπτώσεις των βοµβιστικών επιθέσεων στην Ιταλία στα «χρόνια του µολυβιού». Όπως εργαλειοποιήθηκε η δολοφονία του Τζορτζ Φλόιντ στην Αµερική για να δοθούν ακόµη περισσότερα χρήµατα στην αστυνοµία. Η στρατηγική της έντασης και του αποπροσανατολισµού έχει µόνο φωνές και καπνό. Κάνει ό,τι και ο µάγος: σου λέει «κοίτα εδώ τι κάνω» και σε αποπροσανατολίζει. Αυτό που µε θλίβει είναι ότι η ιστορία επαναλαµβάνεται.
Μιλάµε για µια πολιτική παράσταση, µια σάτιρα που εξαπολύει µύδρους κατά της κρατικής κατάχρησης εξουσίας. Αλήθεια, πιστεύετε ότι θα προσελκύσει και πιο συντηρητικό κοινό;
Ελπίζω και θέλω να έρθει οποιοσδήποτε του αρέσουν οι ιστορίες, το χιούµορ, η µεταστροφή των ιδεών και τα µαγικά. Αυτά που γίνονται πάνω στη σκηνή είναι θαύµατα, ενώ η πραγµατικότητα που ζούµε είναι πολύ πιο ζοφερή. Η λύση είναι να προσεγγίσω µε «ύπουλο» και µε ταχυδακτυλουργικό τρόπο –όπως η κυβέρνηση ύπουλα και ταχυδακτυλουργικά περνάει νοµοσχέδια– όσους αρνούνται τον ζόφο της πραγµατικότητας. Θα ήθελα να περάσω απόψεις ανθρωπιάς για έναν πιο όµορφο κατά την άποψή µου κόσµο σε ανθρώπους µε τους οποίους διαφωνώ. Απόψεις όµως συµπεριληπτικές, οι οποίες δεν αποκλείουν κανέναν. Σε αυτήν τη φάση της ζωής µου δεν έχω διάθεση να διαξιφίζοµαι αλλά να συναντιέµαι. Η παράσταση δίνει απάντηση σε ερωτήµατα που διχάζουν τον κόσµο – γιατί είναι διχασµένος. Απάντηση ως προς το περιστατικό αλλά και ως προς τον τρόπο ζωής. Η ανθρωπιά είναι κάτι που δεν µπορώ να µην το φέρω στο τραπέζι και να το δώσω ως απάντηση.
INF0
«Ο τυχαίος θάνατος ενός αναρχικού» του Ντάριο Φο, σε σκηνοθεσία Γιάννη Κακλέα.
Παίζουν: Πάνος Βλάχος, Φοίβος Ριμένας, Θοδωρής Σκυφτούλης κ.ά.
Θέατρο Γκλόρια, έως 29/12