Τον Απρίλιο του 1995 ο Ουμπέρτο Έκο έδωσε μια ομιλία στο Πανεπιστήμιο Κολούμπια με θέμα τον αρχέγονο φασισμό, στην οποία περιέγραψε την εμπειρία του από τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο –τις ομιλίες του Μουσολίνι που χάραξαν τη μνήμη της παιδικής του ηλικίας και τις ημέρες της απελευθέρωσης–, αναλύοντας την έννοια του φασισμού και πώς αυτός εφαρμόστηκε στην Ιταλία. Δύο μήνες μετά το κείμενο αυτό δημοσιεύτηκε στο «The New York Review of Books» με τίτλο «Ur-Fascism, Freedom and liberation are an unending task» και ταξίδεψε σε όλο τον κόσμο.
Το κείμενο ανοίγει με μια προσωπική μνήμη του διανοητή από το 1942 όταν στα δέκα του χρόνια έλαβε το πρώτο βραβείο ενός γραπτού διαγωνισμού που διοργάνωσε η φασιστική νεολαία και καλούσε τους συμμετέχοντας να απαντήσουν αν θα έπρεπε οι Ιταλοί να θυσιαστούν για τη δόξα του Μουσολίνι και της πατρίδας τους. Ο Έκο έγραψε ότι προφανώς θα έπρεπε να συμβεί κάτι τέτοιο, διότι έτσι έπρεπε να κάνει για να επιβιώσει ο ίδιος σε έναν κόσμο που γινόταν απειλητικός για όσους εξέφραζαν την αντίθετη άποψη.
«Ο φασισμός υπήρξε σίγουρα δικτατορία, αλλά δεν ήταν απόλυτα ολοκληρωτικός, όχι τόσο εξαιτίας της ήπιας μορφής του όσο εξαιτίας της φιλοσοφικής αδυναμίας της ιδεολογίας του». Συχνά ο Έκο υπήρξε μάρτυρας ανταλλαγής πυρών μεταξύ των SS, των φασιστών, των ρεπουμπλικανών και των παρτιζάνων. «Έμαθα πώς να αποφεύγω τις σφαίρες. Ήταν καλή άσκηση». Σε αυτό το κοινωνικο-πολιτικό πλαίσιο ανέπτυξε τη σκέψη του, καθώς παρακολουθούσε τον αντίκτυπο που είχε ο φασισμός στη χώρα του και στον υπόλοιπο κόσμο.
Το κείμενο αυτό περιλαμβάνεται στο βιβλίο «Περί φασισμού και πολέμου. Πέντε ηθικά κείμενα» (Εκδόσεις Ελληνικά Γράμματα, μτφρ. Άννα Παπασταύρου) και αποτυπώνει τα 14 τυπικά χαρακτηριστικά του αιώνιου φασισμού, μεταξύ των οποίων η λατρεία της παράδοσης, η απόρριψη του μοντερνισμού, το κυνήγι της δράσης για τη δράση, η μη ανοχή του κριτικού πνεύματος.
Το βιβλίο περιλαμβάνει άλλα τέσσερα κείμενα που αποτελούν παρεμβάσεις στην επικαιρότητα ή προϊόντα συνεντεύξεων και έχουν ηθικό χαρακτήρα, αφορούν δηλαδή αυτό που «καλό θα ήταν να γίνει, αυτό που δεν θα έπρεπε να γίνει ή αυτό που δεν μπορεί, κατά κανέναν τρόπο να γίνει». Τα υπόλοιπα άρθρα αναφέρονται στον Πόλεμο στον Κόλπο, στην κατάσταση του ιταλικού Τύπου και τη σχέση του με την πολιτική, τη διαμάχη του με τον καρδινάλιο Μαρτίνι και τη μετανάστευση, τη μη ανεκτικότητα, τον φονταμενταλισμό, τον ψευδοεπιστημονικό ρατσισμό και τον ψευδοεπιστημονικό αντισημιτισμό, ο οποίος υιοθετήθηκε από το ναζιστικό καθεστώς με ολέθρια αποτελέσματα.
Η ελευθερία και η απελευθέρωση είναι μια ατέρμονη διαδικασία σύμφωνα με τον Έκο και επιβεβαιώνεται από την εκλογή της Τζόρτζια Μελόνι στην πρωθυπουργία της Ιταλίας και τις χτεσινές εικόνες από τη δίκη της Χρυσής Αυγής.
