Οι εικόνες που παρακολουθήσαµε να εκτυλίσσονται πριν από µερικές ηµέρες έξω από το σπίτι της κατηγορουµένης στην Πάτρα, µε πλήθος κόσµου έτοιµου να λιντσάρει εκείνη και την οικογένειά της, δεν διαφέρουν –δυστυχώς– από τις εικόνες έξω από το σπίτι της οικογένειας ∆ουρή στην Ερµιόνη το 1993, όταν ο ∆ουρής κατηγορούνταν για τον βιασµό και την ανθρωποκτονία του εξάχρονου γιου του.
Εχουν περάσει 30 χρόνια από τότε κι όµως, όταν αρχίζουν να κινούνται τα γρανάζια του όχλου, µοιάζει σαν να µην πέρασε ούτε µια µέρα εξέλιξης. Ο όχλος είναι σαν ένα µάτσο σπίρτα: αν βάλεις φωτιά σε ένα, τότε αρπάζουν φωτιά όλα. Τι πυροδοτεί την πρώτη σπίθα; Το ένστικτο. Οι πυροσβεστικοί κρουνοί της συνειδητής σκέψης, της βαθιάς ενσυναίσθησης, της λογικής και της αυτοσυγκράτησης δεν λειτουργούν.
Οι συµµετέχοντες/συµµετέχουσες µοιάζουν να θέλουν διακαώς να διαχωρίσουν τη θέση τους από την κατηγορουµένη. Μπορεί να είναι κι εκείνοι γονείς, µπορεί να είναι συντοπίτες, µπορεί να είναι γείτονες, αλλά δεν είναι όπως εκείνη. Παρόλο που φυσικά δεν τους κατηγόρησε κανείς για κάτι τέτοιο. Οταν µια µητέρα είναι καλή µητέρα, άραγε γίνονται αυτοµάτως καλές µητέρες και οι υπόλοιπες; Αν όχι, τότε γιατί να ισχύει το αντίθετο;
Η οικογένεια και κυρίως ο µητρικός ρόλος βρίσκονται στον πυρήνα της ελληνικής κουλτούρας. Η οικογένεια συνεχίζει να αγιοποιείται παρ’ όλες τις εµφανέστατες πλέον παθογένειές της. Στο πλαίσιο αυτής της αγιοποίησης µια µητέρα δεν µπορεί και δεν δικαιούται να είναι τίποτε άλλο παρά µόνο µια φροντιστική, στοργική, (υπερ)προστατευτική, πανταχού παρούσα και τα πάντα πληρούσα, αφοσιωµένη στον ρόλο της φιγούρα, που µοναδικός σκοπός της ζωής της είναι η γέννηση και η ανατροφή των παιδιών της.
Κάθε απόκλιση από αυτό το µοντέλο µοιάζει για κάποιους να χαλάει τη γραµµή παραγωγής µητέρων. Κι όµως η µητρότητα είναι ένας από τους πολλούς ρόλους στη ζωή µιας γυναίκας. Ενας ρόλος που µπορεί να παιχτεί µε χίλιους τρόπους ή και κανέναν αν δεν το επιθυµεί. Η ίδια η µητρότητα δεν αποκλείει το ενδεχόµενο µια µητέρα να είναι σκληρή, καταπιεστική, συναισθηµατικά απόµακρη, αδιάφορη, κακοποιητική και εντέλει ακόµη και ανθρωποκτόνος. Η µητρότητα δεν είναι η πηγή από όπου γεννιούνται όλα τα συναισθήµατα µιας γυναίκας. Και ούτε πλήττεται η µητρότητα όταν µια µητέρα αποδεικνύεται κατώτερη των κοινωνικών περιστάσεων.
Το αν η κατηγορούµενη διέπραξε πράγµατι το αδίκηµα δεν αφορά κανέναν άλλο πέρα από την ίδια και την οικογένειά της. Μας ενδιαφέρει κοινωνικά όλους/όλες ως προς το τι µέτρα θα µπορούσαν να είχαν ληφθεί για να είχε αποφευχθεί και τι µπορούµε να µάθουµε για το µέλλον, αλλά δεν έχει συµβεί σε εµάς. Και πρέπει επιτέλους να επιδείξουµε τη δέουσα ψυχραιµία σε θέµατα που µας ενδιαφέρουν αλλά δεν µας αφορούν άµεσα, δεν επηρεάζουν τη δική µας προσωπική ζωή. Γιατί αν επιζητούν τη θανατική ποινή όσοι δεν τους αφορά, όσοι τους αφορά τι πρέπει να κάνουν; Να καταφύγουν στην αυτοδικία;
Κλείνοντας οφείλω µια σύντοµη αναφορά στο ζήτηµα της θανατικής ποινής που επιστρέφει στον δηµόσιο διάλογο κατά καιρούς. Λόγω έλλειψης χώρου δεν θα αναφερθώ στις ψυχολογικές, δικανικές και κοινωνιολογικές προεκτάσεις του ζητήµατος. Θα αρκεστώ στο να αναφέρω ότι, σύµφωνα πάντα µε τα ερευνητικά δεδοµένα, η ύπαρξη της θανατικής ποινής ως ενδεχόµενης ποινής για συγκεκριµένα αδικήµατα δεν φαίνεται να έχει την επίδραση που πολλοί υποθέτουν. Σε όσες από τις πολιτείες των ΗΠΑ ισχύει ακόµη δεν καταφέρνει να αποτρέψει τους/τις δράστες/δράστιδες από την τέλεση βαρύτατων αδικηµάτων. Ενας από τους βασικούς λόγους γι’ αυτό είναι το γεγονός ότι οι δράστες σπάνια λειτουργούν τόσο υπολογιστικά πριν από την τέλεση ενός εγκλήµατος. Πώς µπορούµε λοιπόν να περιµένουµε µε βίαιες λύσεις –όπως το λιντσάρισµα και η θανατική ποινή– να απαντήσουµε αποτελεσµατικά, να αντιµετωπίσουµε και να προλάβουµε βίαιες συµπεριφορές;
* Δικαστική ψυχολόγος (MSc) & personal coach, διδάσκουσα στο Hellenic American University, εισηγήτρια, συγγραφέας και εκπαιδεύτρια στο Πρόγραμμα Συμπληρωματικής εξ Αποστάσεως Εκπαίδευσης (e-learning) του ΚΕΔΙΒΙΜ του ΕΚΠΑ, επιστημονική συνεργάτιδα του Κέντρου Μελέτης του Εγκλήματος (ΚΕΜΕ) και υπεύθυνη του Forensic Psychology Lab
