Η Αιμιλία Ιωαννίδου και ο Νίκος Μπελαβίλας γράφουν για την Παναγία των Παρισίων, τον καθεδρικό ναό που είναι ταυτόσημος με την ιστορία των Γάλλων
Για την Κυρά μας του Παρισιού
Της Αιμιλίας Ιωαννίδου
Η Αιμιλία Ιωαννίδου είναι διδάκτωρ Νομικής, εντεταλμένη διδάσκουσα Université Paris II, Panthéon-Assas
Το μετρό δεν σταματά στη στάση Σιτέ. Μια λιτή ανακοίνωση θυμίζει απλώς ότι «η επόμενη στάση είναι το Σατλέ». Ολοι ξέρουν γιατί. Και κανείς δεν αντέχει να το ακούει. Χθες ακόμη, στις αποβάθρες του ποταμού, ένα βουβό πλήθος παρακολουθούσε ανήμπορο το ανείπωτο: τη Notre Dame να έχει παραδοθεί στις φλόγες. Σιωπή, παγωμένα βλέμματα, συσπασμένα από την αγωνία πρόσωπα όσο περνούσε η ώρα και η μάχη δεν είχε ακόμη κριθεί. Θεοσεβείς και άθεοι, κάτοικοι και επισκέπτες, μια παράξενη, αυθόρμητη συγκέντρωση όπου μπορούσε κανείς σχεδόν να αγγίξει τη θλίψη. Την ίδια ώρα η είδηση έκανε τον γύρο του κόσμου.
Θα μπορούσε ίσως κανείς να αναρωτηθεί γιατί τόση συγκίνηση για ένα κτίριο. Ή μάλλον όχι, δεν θα μπορούσε. Δεν θα μπορούσε γιατί η Notre Dame, ο επιβλητικός καθεδρικός ναός του Παρισιού, αποτελεί ένα από τα εμβληματικότερα σύμβολα μιας εξίσου εμβληματικής πόλης-συμβόλου που ανά τους αιώνες και μέχρι σήμερα βλέπει να γεννιούνται ορμητικά και αδιάκοπα καλλιτεχνικά ρεύματα, πολιτικές ιδέες και κοινωνικοί αγώνες. Σημείο εθνικής αναφοράς για τη Γαλλία, αφού κάτω από τους περίτεχνους θόλους της διαδραματίστηκαν πολλές σημαντικές στιγμές της ιστορίας της χώρας – από τη δίκη αποκατάστασης της μνήμης της Ιωάννας της Λωρραίνης (1455), τη δημιουργία του Ναού της Λογικής όπου πραγματοποιήθηκε η γιορτή της Ελευθερίας επί Γαλλικής Επανάστασης (1793) ή τη στέψη του Ναπολέοντα Α΄ (1804) μέχρι μεταξύ άλλων τον επίσημο εορτασμό της απελευθέρωσης της πόλης από τη ναζιστική κατοχή (1944) ή την απόδοση τιμής (2015) στα θύματα των τρομοκρατικών επιθέσεων που συγκλόνισαν τη χώρα τα τελευταία χρόνια. Αλλά και ιερός χώρος μεγάλης σημασίας για τους χριστιανούς από όλο τον κόσμο, αφού μεταξύ άλλων στεγάζει το ακάνθινο στεφάνι του Ιησού και μεταφράζει αρχιτεκτονικά τη θέρμη της κατανυκτικής ευλάβειας. Ο ναός υπήρξε και πηγή έμπνευσης λογοτεχνών όπως ιδίως ο Βίκτωρ Ουγκώ, που είδε σε αυτόν το πλαίσιο μέσα και γύρω από το οποίο γεννιούνταν τα πάθη, οι αγωνίες και τα όνειρα των ανθρώπων του λαού. Κυρά της Ιστορίας και της Μνήμης, Κυρά των Ουρανών, Κυρά του Λαού, η Notre Dame υπήρξε το αρχιτεκτονικό αριστούργημα που διέσχισε τους αιώνες, ταξιδεύοντας στις συνειδήσεις ως σύμβολο του ανήσυχου λαού μιας ανήσυχης πόλης που σημαίνει πολλά για τον κόσμο.
Πίσω από τα περίτεχνα γοτθικά τόξα, τα δαντελωτά παράθυρα και τα πολύχρωμα βιτρό, ανάμεσα στις πυκνές κιονοστοιχίες, μέσα στο υποβλητικό ημίφως των πολυελαίων ψάλθηκε επί αιώνες φωναχτά αλλά και μέσα στις ψυχές η «δίψα του ανθρώπου για ουρανό», όπως κι αν τον ορίζει ο καθένας μας. Γι’ αυτό χθες το μαρτύριό της πάγωσε τη σκέψη και τα βλέμματα. Γι’ αυτό σήμερα οι πύργοι της, που στέκουν ολόρθοι και περήφανοι ορίζοντας τον παρισινό ουρανό όπως πρώτα, θυμίζουν ότι οι εξάρσεις του πολιτισμού και η λαμπρότητα του πνεύματος νικούν τη φθαρτότητα της φυσικής ανθρώπινης ύπαρξης. Γι’ αυτό αύριο θα ξαναγιορτάσουμε κάτω από τους θόλους της τα όνειρα και τις ελπίδες μας.
Παρίσι, 19.04.2019
Ο τόπος αγάπης των ταπεινών
Του Νίκου Μπελαβίλα
Ο Νίκος Μπελαβίλας είναι αναπληρωτής καθηγητής Αρχιτεκτονικής Σχολής ΕΜΠ και υποψήφιος δήμαρχος Πειραιά
Ανήκω σε αυτήν τη γενιά των ανθρώπων που προσπάθησε να σπάσει τα φράγματα και τις αλυσίδες ενός θεοκρατικού παρελθόντος, ενώ ταυτόχρονα συνειδητοποιούσε ότι τα έργα ακόμη και του ίδιου του σκοτεινού Μεσαίωνα ήταν και είναι θαυμαστά έργα του ανθρώπινου πνεύματος στην πορεία προς την απελευθέρωσή του.
Θυμόμουν το βράδυ της πύρινης καταστροφής της Notre Dame πως κάποτε έχω σταθεί με σεβασμό –άθεος φοιτητής τότε– μπροστά στο ελάχιστο ιερό του Αϊ-Στράτηγου στους Μπουλαριούς της Μέσα Μάνης. Με το ίδιο δέος, αργότερα, στάθηκα κάτω από την ουράνια στέγη της νάβας του παριζιάνικου γοτθικού καθεδρικού. Πώς ταιριάζει το ένα με το άλλο; Μέσω της περίεργης, ανυπέρβλητης αίσθησης για την προσπάθεια των ανθρώπων να αγγίξουν το υπερφυσικό με όρους φυσικής τέχνης. Μέσω της αρχιτεκτονικής των ναών: από τους πιο ασήμαντους ανώνυμων τεχνιτών ως τα μεγάλα θρησκευτικά τεχνουργήματα του κόσμου.
Δεν είναι μόνο η αρχιτεκτονική. Είναι και οι θρύλοι. Το βράδυ μπροστά στις εικόνες της πυρκαγιάς ήταν που οι παιδικές ιστορίες του Κουασιμόδου και της Εσμεράλδας έμπλεξαν με τη –θέλοντας και μη– επιτηδευμένη ωριμότητα του ακαδημαϊκού. Η θλίψη για την καταστροφή ενός μνημείου μας. Οι λέξεις «μνημείο μας» είναι το κλειδί για να κατανοήσουμε τι έφερε δάκρυα στα μάτια.
Δάκρυα όχι μόνο για τη Notre Dame αλλά, όπως άλλοτε, για τις μεγάλες ανάλογες καταστροφές της εποχής μας: τη γέφυρα του Μόσταρ, τη χαμένη Βαρσοβία, τα κατεστραμμένα από τους πολεμοκάπηλους και τους φανατικούς μνημεία της Βαγδάτης και της Παλμύρας.
Η Notre Dame είναι ένα σύμβολο της θεοκρατίας που μετατράπηκε σε μνημείο του πνεύματος και της τέχνης, ένα έργο επισκόπων και βασιλέων που έγινε σημάδι πασίγνωστο της Γαλλίας της δημοκρατίας, του Παρισιού των Φώτων, ακόμη και της αντίστασης στον ναζισμό.
Αντιγράφοντας ένα σχόλιο μιας αγαπημένης φίλης στα κοινωνικά δίκτυα, η Παναγία των Παρισίων είναι ζωντανή απόδειξη πως ο πολιτισμός είναι δυνατό να κερδίσει τη μισαλλοδοξία, τον δογματισμό και τον σκοταδισμό.
Διασχίζοντας τούτο το μνημείο τους αιώνες, όπως όλα τα μνημεία, άλλαζε ρόλους, από την εποχή της κατασκευής του, εκείνο τον πολύ μακρινό 12ο αιώνα. Ας επιχειρήσουμε να το φανταστούμε να δεσπόζει σε ένα μικρό μεσαιωνικό Παρίσι διώροφων πέτρινων σπιτιών, στριμωγμένων επάνω στο νησάκι του Σηκουάνα. Κατασκευάστηκε από τις μυθικές συντεχνίες των μεσαιωνικών μαστόρων της πέτρας, εκείνων οι οποίοι γνώριζαν τα επτασφράγιστα μυστικά της κατασκευής των τόξων και των σταυροθολίων, των περίτεχνων αποτροπαϊκών μορφών, των γλυπτών δαιμόνων που προστατεύουν τον ναό από το ύψος της θεόρατης στέγης του.
Συμπληρωνόταν επί αιώνες –καθώς τμήματά της (όπως τα καμπαναριά) έμεναν ημιτελή– ενώ η πόλη μεγάλωνε. Η σημερινή Notre Dame που γνωρίζουμε είναι και αυτή τέκνο μιας πολύ παλιάς αλυσίδας καταστροφών, ξεχασμένης πια. Κτίστηκε επάνω σε ερείπια πρωτοχριστιανικών βασιλικών που είχαν υψωθεί καταστρέφοντας ρωμαϊκό ναό του Δία. Περνώντας στη νεότερη εποχή, γερασμένος πια, ο μεγάλος καθεδρικός υπέστη τους βανδαλισμούς των εξεγερμένων κατά τη διάρκεια της Γαλλικής Επανάστασης. Στη συνέχεια δίπλα στο νέο Παρίσι των μεγάρων και των βουλεβάρτων υπέστη την αρχιτεκτονική του αναμόρφωση κατά τη μόδα της εποχής της παλινόρθωσης. Τελευταία δέχτηκε άλλη μία μεγάλη επέμβαση: τη στέγη που σχεδίασε ο μεγαλύτερος αρχιτέκτονας της Γαλλίας του 19ου αιώνα. Τότε είναι που εμπνέεται ο άλλος μεγάλος συγγραφέας για να γράψει το μυθιστόρημα που λάτρεψε ολόκληρος ο πλανήτης και μαζί του την εκκλησία, τον τόπο αγάπης των ταπεινών, του παραμορφωμένου κωδωνοκρούστη και της Τσιγγάνας των δρόμων.
Είχαμε την ατυχία να βιώσουμε μια από τις στιγμές στον πανάρχαιο κύκλο ζωής που ένα παγκόσμιο μνημείο υφίσταται μια βίαιη αλλαγή. Αυτό μας σόκαρε. Η στιγμή αυτή σε λίγα χρόνια θα είναι άλλο ένα ιστορικό κεφάλαιο της ιστορικής διαδρομής της Παναγίας των Παρισίων. Σίγουρα όχι το τελευταίο. Καθώς οι πάντες έδειξαν με κάθε τρόπο ότι η προστασία των οικουμενικών συμβόλων του πολιτισμού είναι αδιαπραγμάτευτη. Το Παρίσι θα ξαναστήσει τον καθεδρικό του όρθιο. Γιατί συμβολίζει και θυμίζει, όχι μόνο στο Παρίσι, την περίπλοκη, δύσκολη αλλά τόσο γοητευτική εξέλιξη των ανθρώπινων έργων στη μακρά διάρκεια της Ιστορίας.
