Στις αρχές Απριλίου ένα μεγάλο μπλακάουτ βύθισε στο σκοτάδι το Πουέρτο Ρίκο, που υποφέρει από συχνές διακοπές από τότε που ιδιωτικοποίησε το ηλεκτρικό του δίκτυο. Το σύστημα ηλεκτροδοσίας επλήγη από μεγάλη πυρκαγιά τα ξημερώματα της 7ης Απριλίου, με αποτέλεσμα άλλη μια φορά να προκληθούν διακοπές ρεύματος σε όλη τη νησιωτική χώρα.
Το Πουέρτο Ρίκο πληρώνει ακριβά την εκτεταμένη ιδιωτικοποίηση του ηλεκτρικού του δικτύου, που υποτίθεται ότι θα οδηγούσε στον εκσυγχρονισμό των απαρχαιωμένων υποδομών, καθώς τελικά οι εταιρείες εκμεταλλεύτηκαν το ήδη υπάρχον ξεπερασμένο και κακοσυντηρημένο δίκτυο, επιδεινώνοντας την κατάσταση των ταλαιπωρημένων από τις φυσικές καταστροφές πολιτών.
Σύμφωνα με την ιστοσελίδα PowerOutage, παραπάνω από 440.000 καταναλωτές έμειναν χωρίς ρεύμα, που αντιστοιχούν σχεδόν στο ένα τρίτο των πελατών της εταιρείας Luma, η οποία έχει αναλάβει τη διανομή του ρεύματος που παράγει η δημόσια υπηρεσία ηλεκτρισμού (PREPA). Το σύνολο των καταναλωτών που προμηθεύονται ρεύμα από τη Luma είναι 1,4 εκατομμύριο.
Ιδιωτικοποίηση και σκότος
Τους τελευταίους 18 μήνες η χώρα έχει περάσει τουλάχιστον 14 μεγάλα μπλακάουτ, ενώ εκείνο τα ξημερώματα της 7ης Απριλίου ήταν το μεγαλύτερο, σε ένα ηλεκτρικό δίκτυο που υποβαθμίζεται ολοένα περισσότερο. Το Πουέρτο Ρίκο βγήκε από το καθεστώς χρεοκοπίας τον Μάρτιο, όμως η PREPA παραμένει «θαμμένη» σε ένα δυσθεώρητο χρέος που ξεπερνά τα 9 δισ. δολάρια (8,44 δισ. ευρώ).
Οι ιδιωτικοποιήσεις ξεκινούν λίγα χρόνια πριν. Το καταστροφικό πέρασμα του τυφώνα «Μαρία» το 2017 από το Πουέρτο Ρίκο άφησε 3,4 εκατομμύρια πολίτες στο σκοτάδι, ενώ από το συνεπαγόμενο μπλακάουτ – κράτησε για εβδομάδες– επηρεάστηκαν, εκτός από πολίτες, νοσοκομεία και επιχειρήσεις. Ο τότε κυβερνήτης Ρικάρντο Ροσελό υποσχέθηκε ότι θα ιδιωτικοποιήσει μέρος της δημόσιας υπηρεσίας ώστε να αποφευχθεί στο μέλλον παρόμοια καταστροφή.
Η εκπλήρωση της υπόσχεσης, ωστόσο, παρέμεινε ευσεβής πόθος. Πολλοί ειδικοί είχαν προτείνει τότε τη δημιουργία νέων, μικρότερων δικτύων που θα εξυπηρετούσαν τους πολίτες σε τοπικό επίπεδο. Ετσι, όταν μια μεγάλη καταστροφή χτυπούσε το νησί το τοπικό δίκτυο δεν θα επηρεαζόταν αν είχε πληγεί το κεντρικό δίκτυο. Επίσης, έπεσε στο τραπέζι η πρόταση να ξεφύγει το Πουέρτο Ρίκο από τη χρήση ορυκτών καυσίμων στην ηλεκτροπαραγωγή και να εισαχθούν περισσότερες ανανεώσιμες πηγές (ΑΠΕ) στο ενεργειακό μείγμα. Η χώρα έχει βάλει στόχο να χρησιμοποιεί εξ ολοκλήρου ΑΠΕ στην ηλεκτροπαραγωγή μέχρι το 2050, παρότι το ποσοστό αυτό ήταν μόλις 2,3% το 2020.
Η πραγματικότητα είναι εντελώς διαφορετική: από τη μία τα συμβόλαια που συνήψε η PREPA με ιδιωτικές εταιρείες προβλέπουν την εκμετάλλευση των ήδη υπαρχουσών υποδομών, χωρίς σχέδια για αλλαγή του μονολιθικού ηλεκτρικού δικτύου της χώρας· από την άλλη οι εταιρείες με τις οποίες έχουν συναφθεί τα συμβόλαια είναι στενά συνδεδεμένες με την αμερικανική βιομηχανία φυσικού αερίου που θέλει να ανοιχτεί στην αγορά του νησιού.
Χρυσωρυχείο για αμερικανικές εταιρείες
Ο δρόμος προς την εκμετάλλευση του ηλεκτρικού δικτύου από τις αμερικανικές εταιρείες άνοιξε διάπλατα. Τον Ιούνιο του 2020 η Luma Energy υπέγραψε 15ετές συμβόλαιο λειτουργίας και συντήρησης του συστήματος μεταφοράς και διανομής της PREPA. Η Luma είναι νεοσύστατη κοινοπραξία μεταξύ της αμερικανικής Quanta Services και της καναδικής Canadian Utilities Limited. Η αξία του συμβολαίου εκτιμάται μεταξύ 70 και 105 εκατ. δολαρίων (65,6-98,5 εκατ. ευρώ) ετησίως, συν ένα μπόνους 20 εκατ. δολαρίων (18,76 εκατ. ευρώ) για… ετήσια «τέλη κινήτρων». Η πολιτειακή κυβέρνηση του Πουέρτο Ρίκο κατηγορείται από πρώην επικεφαλής της δημόσιας υπηρεσίας ότι δεν ακολούθησε την πρέπουσα διαδικασία για την επιλογή της εταιρείας.
Επίσης, καθώς εκατομμύρια Πορτορικανοί βυθίζονταν στο σκοτάδι, η PREPA υπέγραφε αθόρυβα ένα ετήσιο συμβόλαιο 300 εκατ. δολαρίων (281,47 εκατ. ευρώ) χωρίς δημόσια μειοδοσία με τη Whitefish Energy Holdings, εταιρεία με έδρα τη Μοντάνα, με δεσμούς με τον τότε υπουργό Εσωτερικών των ΗΠΑ Ράιαν Ζίνκε. Επίσης, η Cobra Acquisitions, θυγατρική εταιρείας σχιστολιθικού αερίου (παράγεται με την περιβαλλοντοκτόνα διαδικασία του fracking), εξασφάλισε 1,8 δισ. δολάρια (1,69 δισ. ευρώ) σε ομοσπονδιακά συμβόλαια για την επισκευή του κατεστραμμένου δικτύου. Τον Σεπτέμβριο του 2020 Αμερικανοί εισαγγελείς κατηγόρησαν τον πρόεδρο της Cobra και δύο αξιωματούχους της Ομοσπονδιακής Υπηρεσίας Διαχείρισης Εκτακτης Ανάγκης για δωροδοκία και απάτη.
Η ιστορία δεν τελειώνει εδώ: τον Μάρτιο του 2019 η New Fortress Energy κέρδισε πενταετές συμβόλαιο 1,5 δισ. δολαρίων (1,41 δισ. ευρώ) για την προμήθεια φυσικού αερίου στην PREPA και τη μετατροπή δύο μονάδων (συνολικά 440 μεγαβάτ) του εργοστασίου παραγωγής ηλεκτρικής ενέργειας της εταιρείας κοινής ωφέλειας στο Σαν Χουάν από ντίζελ σε φυσικό αέριο. Η εταιρεία, που ιδρύθηκε από τον Αμερικανό δισεκατομμυριούχο διευθύνοντα σύμβουλο Γουές Ιντενς, ολοκλήρωσε το έργο τον Μάιο του 2020, σχεδόν ένα χρόνο πίσω από το χρονοδιάγραμμα. Ολοκλήρωσε επίσης την κατασκευή ενός τερματικού σταθμού εισαγωγής υγροποιημένου φυσικού αερίου (LNG) στο λιμάνι της πρωτεύουσας.
Επικριτές ζήτησαν την ακύρωση του έργου, το οποίο ξεκίνησε αφού η New Fortress υπέβαλε πρόταση στην PREPA στα τέλη του 2017. Η συμφωνία που ακολούθησε έδωσε στη New Fortress ένα «αθέμιτο πλεονέκτημα», ήταν γεμάτη παρατυπίες και δεν υποβλήθηκε σε επαρκή νομικό έλεγχο ή οικονομική επίβλεψη, σύμφωνα με έκθεση της CAMBIO, περιβαλλοντικής μη κερδοσκοπικής οργάνωσης με έδρα το Πουέρτο Ρίκο, και του Ινστιτούτου Ενεργειακής Οικονομίας και Χρηματοοικονομικής Ανάλυσης.