Με αφορμή την παράσταση «Καζανόβα / Δον Ζουάν – Ερωτική περιπλάνηση» του Στάθη Λιβαθινού μιλήσαμε με τις τρεις νέες ηθοποιούς του έργου
Ο Μπάιρον ξεκίνησε να γράφει ένα μακροσκελές ποίημα για τον Δον Ζουάν το 1818, την εποχή που βρισκόταν αυτοεξόριστος στην Ιταλία. Στη συνέχεια αναμείχθηκε ενεργά στο επαναστατικό κίνημα των καρμπονάρων και έπειτα στην Ελληνική Επανάσταση, με αποτέλεσμα να αφήσει το έργο του ημιτελές. Περίπου έναν αιώνα μετά, στα θυελλώδη χρόνια που ακολούθησαν την Οκτωβριανή Επανάσταση, η Μαρίνα Τσβετάγεβα συνέθεσε στη Μόσχα το «Τέλος του Καζανόβα». Στη νέα παράσταση του σκηνοθέτη Στάθη Λιβαθινού, ο οποίος επιστρέφει δέκα χρόνια μετά την «Ιλιάδα» στο Φεστιβάλ Αθηνών Επιδαύρου, οι φωνές των δύο μεγάλων ποιητών συναντιούνται στη σκηνή. Μιλήσαμε με τις τρεις νέες ηθοποιούς της παράστασης (Ειρήνη Λαφαζάνη, Πολυξένη Παπακωνσταντίνου, Θεόβη Στύλλου) για το νόημα της ερωτικής περιπλάνησης, την πολιτική διάσταση των έργων και τη δύναμη των γυναικείων χαρακτήρων.
Μπορεί να ταυτίζουμε τον Μπάιρον με την πλευρά του ως ρομαντικού φιλέλληνα, αλλά ήταν επίσης ένας λαμπρός ποιητής, ο οποίος έγραψε τα πρώτα ποιήματά του σε ηλικία 17 ετών. Οι στίχοι του ήταν ευφυείς, οξυδερκείς και σαρκαστικοί. Η συζήτηση με τις τρεις ηθοποιούς ξεκίνησε από τον τρόπο με τον οποίο ο Μπάιρον προσέγγισε τη μυθική φιγούρα του Δον Ζουάν, ανατρέποντας την κυρίαρχη εικόνα που έχει διαμορφώσει το έργο του Μολιέρου. «Ο Μπάιρον έχει τεράστιο ενδιαφέρον ως προσωπικότητα. Δεν έχει ούτε ιερό ούτε όσιο. Σατιρίζει τα πάντα, ακόμη και τους φίλους του, ακόμη και την οικογένειά του» εξηγεί η Θεόβη Στύλλου, ενώ η Πολυξένη Παπακωνσταντίνου προσθέτει: «Το ποίημα του Μπάιρον σχετίζεται με τον τρόπο που ο κάθε άνθρωπος χαράζει τον δρόμο του και αποφασίζει για τη δική του ταυτότητα. Ο Δον Ζουάν είναι ένας νέος με τεράστια όρεξη για ζωή και εξερεύνηση. Δεν παρουσιάζεται ως μεγάλος καρδιοκατακτητής. Η προσωπικότητά του χτίζεται μέσα από τα μάτια της μητέρας του και των γυναικών που τον αγάπησαν».
Με συμμετοχή στα κινήματα της εποχής του
Το ιστορικό και κοινωνικό πλαίσιο της εποχής καθόρισε τη γραφή του Μπάιρον, ο οποίος επηρεάστηκε από τα ταξίδια του με τον ριζοσπάστη ποιητή Σέλεϊ και από τη ζωηρή φαντασία του. Είχε συμμετοχή στα επαναστατικά κινήματα της εποχής του και τελικά πέθανε στο Μεσολόγγι το 1824. «Η προσέγγιση του ποιητή είναι εντελώς ανθρώπινη, με μεγάλη τρυφερότητα για τον ήρωά του. Τίποτε δεν είναι δεδομένο. Στους δύο τελευταίους στίχους ο Μπάιρον ανατρέπει τα πάντα με ένα ειρωνικό σχόλιο. Καταφέρνει να κεντρίζει διαρκώς τον αναγνώστη, να του τραβάει το χαλί κάτω από τα πόδια» λέει η Πολυξένη Παπακωνσταντίνου, ενώ η Ειρήνη Λαφαζάνη αναφέρει ότι «απουσιάζει το στερεοτυπικό αφήγημα του άντρα που κατακτά τις γυναίκες με τη γοητεία του. Ο Δον Ζουάν είναι ένας νέος άνθρωπος σαν όλους εμάς, ο οποίος προσπαθεί να ανακαλύψει τον εαυτό του».
Με τη ματιά των γυναικών
Η συζήτηση φτάνει στο έργο της Τσβετάγεβα και στην προσέγγισή της σε σχέση με τον Καζανόβα. Στο έργο συναντάμε τον ήρωα να ζει απομονωμένος και ξεπεσμένος σε έναν πύργο στη Βοημία. Η «μόδα» του έχει πια περάσει και οι περισσότεροι τον χλευάζουν για τις επιλογές του και για τις παλιές του περιπέτειες. Η Ειρήνη Λαφαζάνη υποδύεται τη νεαρή Φραντσέσκα, ένα κορίτσι που προσεγγίζει τον Καζανόβα για να διεκδικήσει την ελευθερία του κόντρα στα στερεότυπα της εποχής. «Είναι ένα θεατρικό έργο με ποιητική γλώσσα. Οι δύο ήρωες συναντιούνται επειδή έχουν έντονη θέληση για ζωή και τάσεις φυγής».
Ανάμεσα στα έργα διαμορφώνονται κοινοί θεατρικοί κώδικες, ενώ οι δύο ποιητές «συναντώνται» και σκηνικά. Οι τρεις ηθοποιοί εμπιστεύονται την εμπειρία του Λιβαθινού στο αφηγηματικό θέατρο και προσπαθούν να «ξεκλειδώσουν» τα κείμενα και τους ρόλους που υποδύονται. Θα είναι η παράσταση μια ερωτική περιπλάνηση, όπως υπόσχεται ο τίτλος της; «Φυσικά. Κεντρικό θέμα όμως είναι συνολικά η εξερεύνηση, το πέρασμα του χρόνου και το ταξίδι της ζωής» τονίζει η Πολυξένη Παπακωνσταντίνου. Η συζήτηση φτάνει στην πολιτική διάσταση των έργων και την αναπαράσταση της γυναίκας. «Είναι και πολιτική παράσταση. Δεν θα είχε νόημα αλλιώς. Το κείμενο φωτίζει την καταπίεση, την ανάγκη για επανάσταση απέναντι στους δοσμένους κοινωνικούς κανόνες. Ο έρωτας είναι απλώς ο τρόπος να τα αφηγηθούμε όλα αυτά» επισημαίνει η Ειρήνη Λαφαζάνη.
Οι ταραγμένες κοινωνικές συνθήκες και τα προσωπικά βιώματα καθόρισαν το έργο των δύο ποιητών. «Ο Μπάιρον ήταν αριστοκράτης, όμως εγκατέλειψε πολλά από τα προνόμια της τάξης του, συμμετείχε σε επαναστάσεις και αποκαθήλωσε με τη γραφή του όλη την καλή κοινωνία της εποχής του. Η Τσβετάγεβα δημιούργησε επίσης μια απελευθερωμένη ποίηση, μακριά από κανόνες και περιορισμούς». Η Πολυξένη Παπακωνσταντίνου αναφέρεται στα διλήμματα και στις προκλήσεις με τις οποίες έρχονται αντιμέτωπες οι γυναίκες, με αφορμή την ηρωίδα που υποδύεται στην παράσταση τον πρώτο μεγάλο έρωτα του Δον Ζουάν: «Η κοινωνία μειώνει, πιέζει και συνθλίβει τις γυναίκες. Εκείνες όμως εμφανίζονται ως πρωταγωνίστριες της δικής τους ιστορίας, όχι ως ερωμένες του Δον Ζουάν. Η απομόνωση, η μοναξιά και η απώλεια της ελπίδας που βιώνουν είναι συγκλονιστικές. Ο Μπάιρον στάθηκε στο πλευρό των ηρωίδων του, αλλά και η Τσβετάγεβα τόλμησε να γράψει ανοιχτά για τον ερωτισμό των γυναικών».
