Ο θρύλος του Μεγάλου Ιεροεξεταστή είναι ένα κεφάλαιο από το μυθιστόρημα του Ντοστογιέφσκι «Αδελφοί Καραμαζώφ» (δεύτερος τόμος – πέμπτο κεφάλαιο). Το κεφάλαιο αυτό με τίτλο «Ο Mέγας Ιεροεξεταστής» κυκλοφορεί με τον τίτλο «Ο Μέγας Ιεροεξεταστής» από τις εκδόσεις Ατέχνως σε μετάφραση Α. Μπασιλάρη. Πρόκειται για το μεγάλο «κατηγορώ» του Ντοστογιέφσκι για τον καταπιεστικό ρόλο της εκκλησίας.
Την ιστορία του μεγάλου ιεροεξεταστή διηγείται ο δεύτερος, από τους τρεις αδελφούς Καραμάζοβ, ο Ιβάν, στον αδελφό του Αλιόσα. Η ιστορία μιλά για την επιστροφή του «Χριστού» στη Γη, συγκεκριμένα στη Σεβίλλη του 15ου αιώνα. Πλήθος ανθρώπων παραληρούν από συγκίνηση, ώσπου, ο Μέγας Ιεροεξεταστής τον συλλαμβάνει. Την νύχτα επισκέπτεται ο Μέγας Ιεροεξεταστής τον «Χριστό» στο κελί του, λέγοντάς του ότι αυτό που τον έφερε στη Γη δεν μπορεί να πραγματοποιηθεί, γιατί παρεξήγησε τη «φύση» των ανθρώπων και στην προσπάθειά του να κάνει καλό, έκανε κακό.
Ο Φιοντόρ Μιχαήλοβιτς Ντοστογιέφσκι υπήρξε κορυφαία μορφή της παγκόσμιας λογοτεχνίας. Γεννήθηκε το 1821 στη Μόσχα. Σπούδασε στη Στρατιωτική Σχολή Μηχανικών της Αγίας Πετρούπολης. Υπηρέτησε στο στρατό για ένα μικρό χρονικό διάστημα, αλλά τον εγκατέλειψε γρήγορα για να αφοσιωθεί στη λογοτεχνία. Μελέτησε την κοινωνία και τον κόσμο όχι θεωρητικά αλλά στην πράξη. Θέμα των έργων του, η ίδια η ζωή. Είδε από κοντά τις υποβαθμισμένες συνοικίες, γνώρισε τη φτώχεια, τον πόνο, την εξαθλίωση των ταπεινών ανθρώπων και στη συνέχεια μετέφερε τις εικόνες αυτές στα μυθιστορήματά του. Ασχολήθηκε με τον άνθρωπο και την κοινωνία και υπήρξε αγωνιστής και επαναστάτης.
Εναντιώθηκε στην πολιτική του Τσάρου Νικολάου του Α’. Αυτή του η στάση είχε ως αποτέλεσμα να κατηγορηθεί για συνωμοσία και να καταδικαστεί σε τετραετή φυλάκιση. Τα χρόνια του εγκλεισμού του στις φυλακές του Ομσκ υπέφερε τρομερά βασανιστήρια και εξευτελισμούς. Το 1859 επέστρεψε στην Πετρούπολη και εξέδωσε μαζί με τον αδελφό του δύο περιοδικά τα οποία, όμως, δε σημείωσαν επιτυχία, με αποτέλεσμα ο Ντοστογιέφσκι να βρεθεί καταχρεωμένος. Ο μόνος τρόπος για να συγκεντρώσει χρήματα και να ξεπληρώσει τα χρέη του ήταν η συγγραφή. Άρχισε λοιπόν να γράφει συνέχεια και ακούραστα, με αποτέλεσμα να καταφέρει να ζήσει τα τελευταία χρόνια της ζωής του σχετικά άνετα. Σε αυτό το διάστημα έγραψε τα καλύτερά του έργα: «Ο παίκτης», «Οι αδερφοί Καραμαζώφ», «Έγκλημα και Τιμωρία», «Ο Ηλίθιος», «Οι δαιμονισμένοι». Όταν κατάφερε πλέον να ανασάνει από το βάρος των χρεών ανέλαβε τη διεύθυνση του περιοδικού «Πολίτης» και λίγα χρόνια αργότερα εξέδωσε το δικό του περιοδικό, «Το Ημερολόγιο Ενός Συγγραφέα», που σε αντίθεση με τις προηγούμενες εκδοτικές εμπειρίες σημείωσε τεράστια επιτυχία. Πέθανε το 1881 στην Πετρούπολη σε ηλικία 60 ετών.
Στην Ελλάδα, το έργο του Ντοστογιέφσκι όχι μόνο αγαπήθηκε και διαβάστηκε πολύ αλλά και επηρέασε αρκετούς Έλληνες λογοτέχνες. Πολλά από τα έργα του έχουν διασκευαστεί και παιχτεί στο ελληνικό θέατρο.
