Οσο δυναµικά φιγουράρει η Νάξος στον παγκόσµιο τουριστικό χάρτη ως ελκυστικός παραθεριστικός προορισµός, άλλο τόσο επάξια αξίζει τη θέση της µες στους πιο ενδιαφέροντες πολιτιστικούς προορισµούς.
Με εξέχουσα παρουσία από την περίοδο του κυκλαδικού πολιτισµού, η Νάξος διατρέχει όλους τους αιώνες µε αδιάλειπτη κατοίκηση και συµµετοχή στη σκηνή της ιστορίας. Ως αποτέλεσµα, η έκτασή της καλύπτεται σε εντυπωσιακή πυκνότητα από µνηµεία όλων των εποχών. Από ακροπόλεις και νεκροταφεία της αρχαϊκής περιόδου, εντυπωσιακούς ναούς της κλασικής περιόδου, κτίσµατα των ελληνιστικών χρόνων, πλήθος βυζαντινών και µεταβυζαντινών ναών, µοναστηριών και κάστρων, αλλά και µοναδικών πυργοειδών συγκροτηµάτων και οχυρωµένων οικισµών της Ενετοκρατίας, όπως το περίφηµο Κάστρο της Χώρας, όπως επίσης θαυµάσιους παραδοσιακούς οικισµούς της νεότερης ελληνικής λαϊκής αρχιτεκτονικής. Ενα νησί παλίµψηστο µακραίωνης ιστορίας και πολιτισµού που ενθουσιάζει όσους λατρεύουν τις περιηγήσεις, τα µνηµεία και τις ιστορίες που αυτά αφηγούνται.
Μεταξύ όλων των παραπάνω ξεχωρίζω το ιερό της ∆ήµητρας κοντά στο χωριό Σαγκρί στην ενδοχώρα του νησιού.
Σε απόσταση µερικών χιλιοµέτρων από τον πατρογονικό Πύργο Μπαζαίου, µνηµείο του 17ου αιώνα, όπου κατοικώ ακόµη όποτε βρίσκοµαι στη Νάξο, ο ναός της ∆ήµητρας αποτελεί αφορµή για έναν αναζωογονητικό πεζοπορικό περίπατο. Η άνοιξη ή το φθινόπωρο –µε καιρό που ευνοεί το περπάτηµα ακολουθώντας τη διαδροµή που ορίζουν τα σηµατοδοτηµένα µονοπάτια που οδηγούν στον ναό– είναι οι πιο δόκιµες επιλογές για να ανακαλύψει κάποιος όχι µόνο το κτίσµα, αλλά και την ευρύτερη περιοχή στην οποία εγγράφεται. Αλλωστε ένας ναός αφιερωµένος στη θεά της γης και της γεωργίας δεν θα µπορούσε παρά να βρίσκεται σε άρρηκτη διάδραση και αρµονία µε το φυσικό περιβάλλον. Αυτός άλλωστε είναι ο λόγος για τον οποίο πολύ σοφά η Αρχαιολογική Υπηρεσία κήρυξε την ευρύτερη περιοχή γύρω από τον ναό αδόµητη ζώνη, ώστε να διατηρηθεί το φυσικό κάλλος.
Το µονοπάτι που οδηγεί από τον Πύργο Μπαζαίου στον ναό της ∆ήµητρας περνάει από τις παρυφές του χωριού Σαγκρί, όπου δεσπόζει το µεταβυζαντινό µοναστήρι του Αγίου Ελευθερίου, αναστηλωµένο µε φροντίδα. Στη συνέχεια της διαδροµής βρίσκεται ο ναός του Αγίου Νικολάου, ένα χαρακτηριστικό εκκλησιαστικό οικοδόµηµα της βυζαντινής περιόδου (13ος αι.) που αν και είναι αφιερωµένο σε θαλασσινό άγιο, δεν ατενίζει το πέλαγος αλλά τον εύφορο κάµπο. Ακολουθεί διαδροµή µέσα από κτήµατα, µε καλλιέργειες, ελαιόδεντρα και αµυγδαλιές που ανάλογα µε την εποχή αναδίδουν διαφορετικές ευωδιές και χρώµατα. Μέσα από την παραζάλη των δέντρων και των αγρών, των χρωµάτων της γης και του ουρανού κάποια στιγµή ξεπροβάλλει σαν ανθρώπινο στίγµα στον ορίζοντα, επάνω σε χαµηλό λόφο, το µαρµάρινο ερείπιο του αρχαίου ναού. Το κτίσµα ολόκληρο, κάποτε από µάρµαρο από τα θεµέλια µέχρι τα κεραµίδια του, χρονολογείται στην ύστερη αρχαϊκή περίοδο, γύρω στο 530 π.Χ., και αποτελεί για τους µελετητές θαυµάσιο δείγµα πρώιµης νησιωτικής ιωνικής αρχιτεκτονικής. Η στέγη του από λεπτά λειασµένα µαρµάρινα κεραµίδια διαπερατά από το φως άφηνε να διαχέεται ένα θαµπό υπερκόσµιο φως στο εσωτερικό του ναού. Η κατασκευή αυτή θεωρείται η πρώτη γνωστή ελληνική µαρµάρινη οροφή. Παρόλο που η οροφή δεν σώζεται σήµερα, στοιχεία της αναπαριστώνται στο εξαιρετικά ενδιαφέρον αρχιτεκτονικά και εποπτικά επιτόπιο µουσείο που βρίσκεται στον αρχαιολογικό χώρο.
Η προσέγγιση του ναού και του µουσείου γίνεται από ένα λιθόστρωτο µονοπάτι περιστοιχισµένο από λεβάντες, δεντρολίβανα, πικροδάφνες και κυπαρίσσια, σύντροφοι στην ανάβαση µέχρι την κορυφή όπου στέκουν αναστηλωµένα και εντυπωσιακά συµπληρωµένα τα αποµεινάρια του ναού. Στην επίσκεψή του ο περιηγητής θα ανακαλύψει ότι στους πρώτους αιώνες της επικράτησης του χριστιανισµού το πρωταρχικό ιερό της ∆ήµητρας µετατράπηκε σε τρίκλιτη βασιλική εκκλησία. Η αναστήλωση του αρχαίου ναού που έχει αποσπάσει το βραβείο Europa Nostra το 2003 για την πρότυπη ανάδειξη του µνηµείου αποκατέστησε το κτίσµα στην αρχική µορφή του, υποδεικνύοντας όµως και τη µετέπειτα συνέχεια της θρησκευτικής λατρείας.
Ανεξάρτητα πάντως από θρησκείες και δόγµατα, η θέα ολόγυρα από το µνηµείο υποβάλλει τη λατρεία της φύσης και του τόπου που εµπεριέχει, φιλοξενεί τον άνθρωπο και τον γαληνεύει.
1/8/2022
Ο Μάριος Βαζαίος είναι διευθυντής του Φεστιβάλ Νάξου.