Κάθε φορά η ίδια εντύπωση: ποτέ δεν αρκεί ο χρόνος σε μια συνομιλία με τον Λάκη Λαζόπουλο. Πλησιάζει η ώρα για την αυλαία του «Α-πε-λπι-σί-το» κι εμείς εκεί –στη σκηνή του Αθηνών, κάτω από έναν χλομό προβολέα– να μιλάμε για όλα όσα μπορούν να λεχθούν στον χωροχρόνο ενός θεάτρου.
Φωτογραφία: Μενέλαος Μυρίλλας
Ο Λάκης Λαζόπουλος κάνει βουτιές στο παρελθόν και στο μέλλον του και κοντοστέκεται στο ενίοτε βασανιστικό παρόν του. Θυμάται τις αγκαλιές της μάνας του και τη σοφία του πατέρα του, την πρώτη φορά που ανέβηκε στη σκηνή, ανασκοπεί τα πεπραγμένα 35 και κάτι χρόνων στην τέχνη. Δύο χρόνια αργότερα θα ανεβάζει «Ορνιθες» –εννοείται μετά τους «Βατράχους» του προσεχούς καλοκαιριού– ή θα είναι εξαφανισμένος στο ησυχαστήριό του στην Πάρο. Οταν η περιδιάβαση στον χρόνο σταθμεύσει στο τώρα, παρατάει το αυτοκίνητό του στη μέση της πηγμένης Κηφισίας (το έχει κάνει), σχολιάζει τις «τηλεκατευθυνόμενες κυβερνήσεις», απαντά στους εχθρούς του. Και μέσα σε όλα αυτά –τα τωρινά, τα παλιά, τα επόμενα– λέει ότι μετανιώνει που «δεν βρίσκω τη δύναμη να φύγω από όλα, να κλείσω το μαγαζί και να εξαφανιστώ. Αργώ να το κάνω». Εξω, στην πλατεία Συντάγματος, η πόλη φωτίζεται γιορτινά, ως υπόμνηση του χρόνου που περνά.
Επιστρέφετε στην επιθεώρηση και το καλοκαίρι στον Αριστοφάνη. Συναντάτε ξανά το παρελθόν σας;
Δεν τα θεωρώ συναντήσεις με το παρελθόν αλλά με το μέλλον. Δεν θα επέστρεφα στην επιθεώρηση αν δεν επιχειρούσα κάτι πέρα από αυτά που είχα κάνει. Ενιωσα ότι μπορώ να της δώσω ακόμη μια ώθηση, να δημιουργηθεί μια άλλη σχολή αντιμετώπισής της. Ετσι το «Α-πε-λπι-σί-το» δεν είναι μόνο ένα άλμπουμ του παρόντος αλλά και μια ψυχική καταγραφή του. Την ίδια ώρα οι «Βάτραχοι» του Αριστοφάνη είναι μια αναζήτηση της πνευματικότητας που χάθηκε. Μια κοινωνία ζωντανών απευθύνεται στον κόσμο των νεκρών για να ανασύρει τη γνώση. Δεν γίνεται μια τελματωμένη πνευματικά κοινωνία να πάει μπροστά. Συνοψίζοντας λοιπόν, με τη μια παράσταση κοιτάζω παρακάτω και με την άλλη παραπίσω. Είναι αντανακλαστικό που ενεργοποιείται σε εποχές κρίσης: όταν υπάρχει ρήγμα, δεν ξέρεις αν πρέπει να πηδήξεις απέναντι ή να πας πίσω. Σίγουρα είσαι υποχρεωμένος να κάνεις άλματα.
Δουλεύοντας το «Α-πε-λπι-σί-το» κάνετε αντιπαραβολή με το ξεκίνημά σας όταν το 1980 συστηνόσασταν μέσω της επιθεώρησης;
Αυτόματα. Θυμάμαι πολύ έντονα την πρώτη στιγμή που βγήκα στη σκηνή και την ατάκα που είπα. Και θυμάμαι έναν συνάδελφο να με ρωτάει «έχεις άγχος;» και να του απαντάω «καθόλου». «Τους αγαπώ κι ό,τι λάθος κι αν κάνω θα το καταλάβουν και θα μου το συγχωρήσουν». Παλιά σεβόμουν μόνο τους θεατές μου, τώρα άρχισα να σέβομαι κι εμένα.
Συντηρείτε αυτήν τη σχέση αμοιβαίας αγάπης;
Ναι, δεν έχει πειραχτεί τίποτε. Δεν σβήνεται το αποτύπωμα που αφήνει η χειρονομία ενός καλλιτέχνη ο οποίος κάνει τους ανθρώπους να γελούν επί 35 χρόνια.
Πώς θέλετε να σας αναγνωρίζουν οι άλλοι μέσα σε αυτήν τη διαδρομή;
Σαν κάποιον που έκανε αυτήν τη δουλειά επειδή το άξιζε.
Και πώς αναγνωρίζετε εσείς τον εαυτό σας;
Εκανα τον κόσμο να περνά καλά. Αυτό ονειρευόμουν. Ως παιδί προσπαθούσα να νικήσω τη συστολή μου για να μπορέσω να κάνω τους ανθρώπους να περάσουν καλά. Κληρονόμησα αυτή την ανάγκη από τον πατέρα μου· ήταν ο πιο αγαπητός της παρέας – παρότι δεν ήταν κάποιος «σημαντικός». Ωστόσο γινόταν σημαντικός γιατί ήξερε να δίνει. Επέκτεινα λοιπόν την επιχείρηση του πατέρα μου.
Με ποια έννοια γίνατε σημαντικός;
Σημαντικό σε κάνει ο τρόπος που αφοσιώνεσαι σε αυτό που αγαπάς. Δεν με απασχολεί η διαπίστωση «αυτός έγινε κάτι»· με απασχολεί να ξοδεύω το είναι μου για κάτι.
Είχατε όνειρα που απέτυχαν;
Κατά κανόνα τα όνειρα δεν αποτυγχάνουν γιατί η φαντασία από τη φύση της καταλήγει σε επιτυχία. Εκεί που αποτυγχάνεις είναι η λογική. Η φαντασία κοιτάζει το φεγγάρι και η λογική ψάχνει τον τρόπο να το φτάσει.
Φτάσατε το φεγγάρι σας;
Οχι και εύχομαι να μην το φτάσω. Εχω πραγματοποιήσει κάποιες επιθυμίες μου, όχι τα ιδανικά μου. Αυτά φωτίζουν τη διαδρομή μου. Και από παιδί έμαθα να βλέπω ένα φως στο σκοτάδι.
Εχει σκοτάδι τώρα;
Σκοτάδι και πόλεμο.
Δέχεστε πόλεμο. Δίκαια ή άδικα;
Αναμενόμενα. Τη στιγμή που αποφασίζω να πω εκείνο που σκέφτομαι, ξέρω ότι θα έρθω αντιμέτωπος με ζόρικες καταστάσεις. Κι όμως, δεν κάνω πίσω.
Δεν σας αγγίζουν οι επιθέσεις;
Οπωσδήποτε μου προκαλούν κλυδωνισμούς – ειδικά όταν το σύστημα που σε πολεμάει είναι ισχυρό. Ομως κάτι έχεις πει εφόσον ένα ολόκληρο σύστημα σε λιθοβολεί.
Μήπως όσα λέτε μοιάζουν με λιθοβολισμό;
Εγώ λέω, δεν χτυπώ. Και δεν έχω κακία, φθόνο, συμφέροντα. Οι επιθέσεις που δέχομαι προέρχονται από μαφίες ενώ η δική μου αντίδραση έχει να κάνει με τη δύναμη ενός σατιρικού συγγραφέα να διατυπώνει αυτό που βλέπει. Η δύναμη της διατύπωσης σε μια εποχή όπου όλα διαστρεβλώνονται είναι τρομακτική. Σαν να έχουμε συμφωνήσει ότι όλοι οι καθρέφτες είναι παραμορφωτικοί και έρχεται κάποιος να τοποθετήσει έναν κανονικό καθρέφτη.
Μιλάτε ως φορέας αλήθειας;
Ως φορέας της προσωπικής μου αλήθειας. Δεν ισχυρίζομαι ότι κομίζω την αντικειμενική αλήθεια. Το θέμα είναι γιατί την πετροβολούν…
Τι απαντάτε;
Πως η αλήθεια μου δεν κάνει σκόντο. Ξέρουν ότι δεν ελέγχομαι από πουθενά.
Αναφέρατε ότι σας πολεμάει ένα ισχυρό σύστημα. Εσείς δεν είστε μέρος του συστήματος;
Οχι, αν ήμουν δεν θα μιλούσα και δεν θα δεχόμουν επιθέσεις. Η στάση τους αποδεικνύει ότι δεν είμαι συστημικός· αν ήμουν δεν θα με είχαν προστατεύσει;
Καθορίζεστε από τους φίλους ή από τους εχθρούς σας;
Υπακούω μόνο στην εσωτερική φωνή μου. Δεν έχω τη διπλωματία να υποστηρίζω κάτι άλλο από αυτό που πιστεύω.
Εκπροσωπώντας τις πεποιθήσεις σας δεν έχετε κάνει λάθη;
Θα ήταν αφύσικο να ισχυριστώ ότι δεν έχω κάνει. Είμαι ανοιχτός στο λάθος όπως ο καθένας. Ομως αν μια γυναίκα που μαγειρεύει χρόνια στην κουζίνα σου σπάσει ένα πιάτο, θα τη διώξεις; Δεν έγινε και κάτι λοιπόν αν έχω σπάσει ένα πιάτο μέσα σε 35 χρόνια.
Η πολεμική εναντίον σας υποθάλπει και ένα είδος αποκλεισμού;
Ασφαλώς. Αποχώρησα από ένα κανάλι με την πιο δημοφιλή εκπομπή· αυτό και μόνο θα ήταν ένας λόγος για να στεγαστώ κάπου. Ωστόσο δεν είμαι πουθενά… Θα έρθει η ώρα που θα μπορώ να μιλήσω – αλλά και να μην έρθει δεν έγινε και κάτι. Μη σώσω να είμαι οπουδήποτε αν δεν μπορώ να λέω ελεύθερα την άποψή μου. Χρειάζεται σεβασμός στον προσωπικό ήχο που παράγει ο καθένας μας. Εγώ προσωπικά ακούω τους ήχους που παράγει ο καθένας – και πολιτικά.
Δεν έχετε ταυτιστεί με κάποιον πολιτικό χώρο;
Οχι, δεν ήμουν ποτέ σε κάποιο κόμμα.
Σας προσάπτουν στενές σχέσεις με τον ΣΥΡΙΖΑ.
Δεν προσάπτουν αυτό, απλώς δεν θέλουν να ομολογήσουν τη δική τους ήττα. Αντί να παραδεχτούν ότι έχασαν, υποστηρίζουν πως κάποιος χειραγώγησε τον κόσμο για να ψηφίσει τους αντιπάλους τους. Αυτό μου θυμίζει τον σύζυγο που τον κερατώνει η γυναίκα του και κατηγορεί αυτόν που την παρέσυρε. Ομως δεν φταίει αυτός που την παρέσυρε, αλλά αυτός που την αμέλησε. Τα κόμματα στρέφονται κατά εκείνων που έχουν διατύπωμα στην εποχή.
Τι διαμορφώνει την πολιτική σας άποψη;
Η αγωνία του κόσμου και όσα μου υπαγορεύει η σκέψη και η μόρφωσή μου για το πώς μπορεί κανείς να προχωρήσει παραπέρα. Παραμένω συνεπής σε μια προοδευτική κατεύθυνση χωρίς προκαταλήψεις.
Στα μάτια σας ο ΣΥΡΙΖΑ εκπροσωπεί την προοδευτική τάση;
Τη διατύπωσε ο ΣΥΡΙΖΑ αλλά μεσολάβησε το μνημόνιο, το οποίο πλέον διατυπώνει από μόνο του. Μπορεί να υπάρχει αριστερή διαχείριση ενός δεξιού μνημονίου; Εγώ λέω πως όχι.
Νομίζετε ότι καιροσκοπεί όποιος εισηγείται πως θα φέρει αλλαγή υπό αυτές τις συνθήκες;
Το αίτημα των Ελλήνων προς τον ΣΥΡΙΖΑ ήταν να αλλάξει η κατάσταση. Μόνο που ο Ελληνας έχει επιβαρυνθεί επιπλέον φορολογικά, η κατάστασή του έχει γίνει πολύ πιο δυσάρεστη. Ο ΣΥΡΙΖΑ δεν έφερε την αλλαγή που υποσχέθηκε. Τώρα αν αυτή μετατίθεται χρονικά είναι κάτι που θα το κρίνει ο κόσμος.
Μέσω της περιοδείας κάνετε –τρόπον τινά– πανελλαδική δημοσκόπηση. Τι μηνύματα παίρνετε;
Ο κόσμος έχει φοβερά νεύρα με τον ΣΥΡΙΖΑ, θέλει να συμβεί κάτι για να μπει τέλος σε αυτήν τη δυσβάσταχτη κατάσταση και πιστεύει πως η κυβέρνηση δεν έχει συνειδητοποιήσει ότι τον έχει υπερφορολογήσει. Την ίδια ώρα διαπιστώνω πως δεν θέλουν να επιστρέψουν σε παλιές λύσεις κομμάτων. Ομως στο τέλος της μέρας οι Ελληνες είναι στα ψυχοφάρμακα…
Η κρίση είναι υπεύθυνη για την απελπισία μας;
Η κρίση και οι διεφθαρμένες κυβερνήσεις διέλυσαν την ψυχολογία του Ελληνα. Προσωπικά εξοργίζομαι όταν θυμάμαι τη στιγμή που ο Γιώργος Παπανδρέου αποφάσισε να πετάξει τη χώρα του για να σώσει τις ευρωπαϊκές τράπεζες. Νωρίτερα δρούσε ο Κώστας Σημίτης της απόλυτης διαφθοράς που ξεπούλησε τα πάντα βάζοντας τα θεμέλια της χρεοκοπίας. Μετά τη δικτατορία αυτές είναι οι δύο προσωπικότητες που συνδέθηκαν με την καταστροφή της χώρας. Επίσης δεν θα συγχωρήσω ποτέ στο ΠΑΣΟΚ που αγκάλιασε τη χούντα (βλ. Καρατζαφέρης) για να παραμείνει στην εξουσία.
Δεν εξετάζετε τη συνύπαρξη του ΣΥΡΙΖΑ με τους ΑΝΕΛ, για πολλούς ακροδεξιό κόμμα;
Ακροδεξιό μόρφωμα είναι το ΠΑΣΟΚ… είναι η ΝΔ· αυτοί πήραν την απόφαση να ενώσουν τη μεταπολίτευση με τη χούντα.
Μα και οι ΑΝΕΛ κατάγονται από τον ίδιο χώρο.
Ο Καμμένος έφυγε την κατάλληλη στιγμή από αυτή την ανιστόρητη συνύπαρξη.
Πώς νομίζετε ότι θα καταγραφεί ιστορικά ο Αλέξης Τσίπρας;
Νομίζω θετικά. Ομως οφείλει να ξεκαθαρίσει στον κόσμο το κενό της υπογραφής του μνημονίου.