Oι δύο συναυλίες του Θάνου Μικρούτσικου στο Μέγαρο Μουσικής Αθηνών είναι αναµφισβήτητα το µεγάλο µουσικό γεγονός στο κλείσιµο της άνοιξης. Τρία πιάνα, τρεις φωνές και πνευστά θα ανασυνθέσουν τον κόσµο του Νίκου Καββαδία ή µάλλον θα ανασυνθέσουν την προβολή του Θάνου Μικρούτσικου στον κόσµο του Νίκου Καββαδία.
«Η θάλασσα, το πλοίο, το ταξίδι, τα λιµάνια είναι το πεδίο που χρησιµοποιεί ο Καββαδίας για να πει άλλα πράγµατα πολύ σηµαντικά και διαχρονικά. Λέει στη «Βάρδια» (1954) την περίφηµη φράση “λυπήσου αυτούς που δεν ονειρεύονται” και δεν εννοεί µόνο τη φυγή από τη βάρβαρη πραγµατικότητα αλλά αναφέρεται κυρίως στην ανάγκη να ονειρευτούµε για να πάµε σε µια άλλη κοινωνία στην οποία ο άνθρωπος θα αυτοπραγµατωθεί. Και για να γίνει αυτό συµπληρώνει «Χόρεψε πάνω στο φτερό του καρχαρία». Είναι αυτό απλώς µια ωραία εικόνα; Όχι κατηγορηµατικά. Είναι η παραίνεση του ποιητή προς τους νέους να ξεπεράσουν τις καταγραµµένες τους ικανότητες, να ξεπεράσουν τα όριά τους και να κατακτήσουν το αδύνατο. Μήνυµα αντίστοιχο µε αυτό του Τσε Γκεβάρα και των φοιτητών του Μάη του ’68. «Είµαστε ρεαλιστές. Ας κατακτήσουµε το αδύνατο» γράφει ο Θάνος Μικρούτσικος για την παράσταση και δένει το χθες µε το σήµερα και την ποίηση µε τη ζωή.
Ο τραγουδιστής Κώστας Θωµαΐδης και ο πιανίστας Θοδωρής Οικονόµου γράφουν στο Documento για τη σχέση του έργου του Θάνου Μικρούτσικου µε την ποίηση του Νίκου Καββαδία.
Θοδωρής Οικονόμου
Ένας κλασικός δημιουργός σε μια μετακλασική εποχή
Το 2000 έψαχνα στο κέντρο της Αθήνας για σπίτι, το οποίο ήθελα να έχει τη δυνατότητα να μετατραπεί και σε ένα είδος στούντιο για να μπορώ να γράφω και να μελετώ. Ετσι βρέθηκα σε ένα μικρό διαμέρισμα στον τελευταίο όροφο μιας πολυκατοικίας κάπου στο κέντρο της λεωφόρου Αλεξάνδρας. Οταν είπα στον ιδιοκτήτη ότι είμαι συνθέτης και του εξήγησα πως θα παίζω πιάνο αρκετές ώρες κάθε μέρα, μου απάντησε ότι δεν υπάρχει κανένα πρόβλημα μιας και του αρέσει πολύ η μουσική και πως στο ίδιο αυτό σπίτι μια περίοδο έμενε ο Θάνος Μικρούτσικος. Φεύγοντας από αυτό το ραντεβού πήρα τη Μαρία Δημητριάδη –τότε ήταν που ετοιμάζαμε τους «Δον Κιχώτες»–, της είπα την ιστορία για το σπίτι και τον Μικρούτσικο –τον οποίο δεν είχα γνωρίσει προσωπικά ακόμη– και η Μαρία μου είπε ότι όντως αυτό ήταν το σπίτι όπου ο Θάνος έγραψε το μεγαλύτερο μέρος του «Σταυρού του Νότου».
Εγώ μέχρι εκείνη την εποχή θαύμαζα τον Θάνο Μικρούτσικο για την ορμή που είχαν τα έργα του, για τον τρόπο που ένωνε τους διαφορετικούς κόσμους που τον μάγευαν και που τους είχε μελετήσει σε βάθος έτσι ώστε να μπορεί να τους χρησιμοποιεί, για την ενορχηστρωτική του ευφυΐα, για τις εκρήξεις της παρτιτούρας του καθώς και για τις πολύτιμες ονειρικές του στιγμές. Μα πιο πολύ υπήρχε μια γοητεία μαγική στη μουσική του που με τράβαγε. Είναι αυτή η γοητεία που δεν μπορείς να την εξηγήσεις και να την αναλύσεις. Είναι κάτι σαν τους μεγάλους κλασικούς, οι οποίοι ενώ έχουν γράψει αριστουργήματα πάνω σε διάφορες φόρμες και τα έχουν καταφέρει επηρεάζοντας όλους τους μετέπειτα μεγάλους συνθέτες και δίνοντας τροφή για αναλύσεις στους μουσικολόγους, έχουν κάποιες στιγμές στο έργο τους που σε ρουφούν σαν δίνη, λες και ήταν τόσο δυνατή η στιγμή που γεννήθηκαν αυτές οι μελωδίες, η στιγμή που κάποιες συχνότητες μπήκαν η μία δίπλα στην άλλη σαν από μόνες τους, σαν να βγήκαν από το βάθος του κόσμου του δημιουργού τους εντελώς αβίαστα.
Μια τέτοια περίπτωση είναι και ο «Σταύρος του Νότου». Οποιον μουσικολόγο κι αν συμβουλευτεί κάποιος νομίζω πως δεν θα μπορέσει να εξηγήσει τι είναι αυτό που κάνει το συγκεκριμένο έργο διαχρονικό και τόσο απαραίτητο για τη ραχοκοκαλιά του ελληνικού έντεχνου τραγουδιού. Είναι η δύναμη της μελωδίας του; Είναι η αρμονική του συνέπεια; Είναι ο ρυθμικός καλπασμός που γοητεύει; Είναι ο τρόπος που ο συνθέτης επικοινώνησε με τον λόγο τού –μέχρι τότε– ανεκμετάλλευτου ποιητή και τον ανέδειξε; Είναι η ωριμότητα με την οποία δίδαξε στους ερμηνευτές του τον τρόπο που η ποίηση μετακινείται στον χώρο της μουσικής; Ισως όλα αυτά, ναι. Μα ακόμη και αυτά όλα, τα σωστά, δεν είναι ικανά να δώσουν την απάντηση γι’ αυτό το μεταφυσικό φαινόμενο της σύνδεσης που συμβαίνει στα μεγάλα και τυχερά έργα όπως είναι ο «Σταύρος του Νότου». Της σύνδεσης του δημιουργού μάλλον με το κομμάτι αυτό του εαυτού του που τον απελευθερώνει από την ανάγκη να φανεί ικανός, μελετημένος και δημιουργικός –γιατί άλλωστε αυτά προϋπάρχουν– και τον ακουμπάει στοργικά χαϊδεύοντας τη μνήμη του και υπενθυμίζοντάς του ότι όσο και αν έχει μεγαλώσει, μελετήσει και δουλέψει σκληρά, πάντα θα ακούει με τον δικό του τρόπο, ο οποίος είναι αυτός που άκουγε από παιδί, με την ίδια ειλικρίνεια και με την ίδια συγκίνηση.
Με τον Θάνο Μικρούτσικο έχω την τύχη να συνυπάρχω στη σκηνή σε πολλές συναυλίες τα τελευταία χρόνια. Ως εκτελεστές με δύο πιάνα έχουμε παίξει αυτό το έργο του πολλές φορές με διαφορετικούς ερμηνευτές σε κλειστές και ανοιχτές συναυλίες στην Ελλάδα και στο εξωτερικό. Κάθε φορά οι φωνές που τραγουδάνε μαζί μας πληθαίνουν και γίνονται πιο πρίμες και πιο δυνατές, μιας και όλο και πιο νέοι ακροατές μπαίνουν σε αυτό το ταξίδι. Στο ταξίδι ενός δημιουργού, ενός μεγάλου δημιουργού, που έφτιαξε τον δικό του τρόπο, που ξέρει τι πάει να πει βαθιά γνώση και βαθιά συγκίνηση και κατανοεί τη σχέση τους.
Το σπίτι αυτό στη λεωφόρο Αλεξάνδρας τελικά δεν το πήρα. Δεν έζησα εκεί ποτέ. Υπάρχουν στιγμές όμως που περνάω από εκεί και είναι σαν να βλέπω τον Θάνο Μικρούτσικο να παλεύει με το πιάνο του σε εκείνο το διαμέρισμα, ψηλά, με θέα όλους τους μετέπειτα συνεπιβάτες του.
Κώστας Θωμαΐδης
Ο συνθέτης που εξελίσσει τα έργα του μέσα στον χρόνο
«Ενα μουσικό έργο για να δικαιώνεται πρέπει να αποκαλύπτει κρυμμένες πλευρές του ποιήματος, να οδηγεί, μέσα από ηχητικούς δρόμους, σε στοιχεία που δεν είναι φανερά στον καθένα από την πρώτη ματιά» (απόσπασμα από κείμενο του Θάνου Μικρούτσικου για τη μελοποιημένη ποίηση).
Την αγάπη και τη βαθύτερη κατανόηση της ποίησης του Νίκου Καββαδία τη χρωστάμε στον Θάνο Μικρούτσικο και στη μελοποίηση των ποιημάτων του, η οποία ανέδειξε πολλά επίπεδα. Μας έμαθε πως ο Νίκος Καββαδίας δεν είναι απλώς ο ποιητής της θάλασσας και των ναυτικών· αυτό δεν είναι παρά το πρώτο επίπεδο. Είναι ο ποιητής που μίλησε για μια ζωή χωρίς συμβάσεις, μίλησε για την ελευθερία, την ανατροπή, το όνειρο, την αγάπη για τη γυναίκα.
Πέρασαν τέσσερις και βάλε δεκαετίες από την κυκλοφορία του «Σταυρού του Νότου». Από τότε –και αυτό είναι αξιοθαύμαστο γεγονός– τα τραγούδια ταξιδεύουν προσθέτοντας νέους επιβάτες. Ο Θάνος Μικρούτσικος φροντίζει γι’ αυτό. Ανήσυχο πνεύμα, εξελίσσει τη φόρμα τους, την ενορχήστρωση, προσθέτει το στοιχείο του αυτοσχεδιασμού, αφουγκράζεται το σήμερα και το καράβι με τα τραγούδια πορεύεται πέρα από τις «Γραμμές των οριζόντων». Ο Θάνος Μικρούτσικος δεν αφήνει το έργο του απροστάτευτο στη μάχη με τον χρόνο, το εξελίσσει. Εξάλλου ό,τι δεν κινείται ξεθωριάζει και ξεχνιέται.
Είμαι συνεργάτης του και συμπαραστάτης στη μουσική του πολλά χρόνια τώρα. Εχω δει στην πράξη πώς προσθέτει μουσικά στοιχεία, πώς οδηγεί τους ερμηνευτές να εκφράσουν με τον καλύτερο τρόπο αυτό που οι ίδιοι αφουγκράζονται στην ποίηση του «Μαραμπού». Οι αυτοσχεδιαστικές εισαγωγές στους «7 νάνους» αποδεικνύουν ότι η σχέση του συνθέτη με τον Νίκο Καββαδία είναι συνεχής και μεταλλασσόμενη. Αυτό συμβαίνει και σε άλλα τραγούδια, όπως στο «Kuro siwo», στη «Γυναίκα», στον «Γουίλι τον μαύρο θερμαστή από το Τζιμπουτί».
Με τον χρόνο οι μελωδίες έχουν διαφοροποιηθεί αρμονικά και ρυθμικά. Το ίδιο και οι ερμηνείες των τραγουδιστών, οι οποίες προσεγγίζουν τους στίχους των ποιημάτων ακολουθώντας τις ευφάνταστες ενορχηστρώσεις. Τα τραγούδια, χωρίς να χάσουν κάποιο στοιχείο από την πρωτογενή μελωδία, εξελίσσονται. Η νέα γενιά μέσα από τα μελοποιημένα ποιήματα του Νίκου Καββαδία έρχεται σε επαφή με την ποίησή του αλλά και με την ποίηση άλλων ποιητών.
Αυτές τις ημέρες κάνουμε πρόβες για τις δύο συναυλίες στο Μέγαρο Μουσικής. Η μορφή είναι τρία πιάνα, τρεις φωνές και πνευστά. Μαζί με τον Θάνο δύο σπουδαίοι σολίστ, ο Θοδωρής Οικονόμου και ο Μάξιμος Δράκος. Τρία πιάνα, το καθένα με το δικό του μέρος, κάθε σολίστ με το προσωπικό του στιλ και μαζί η δύναμη των πνευστών του Θύμιου Παπαδόπουλου. Εγώ, η Ρίτα και ο Χρήστος με τις ερμηνείες μας εντασσόμαστε στο μουσικό σύνολο. Ο Θάνος διευθύνει με τρόπο δυναμικό, μοναδικό. Μας απογειώνει. Νιώθω τυχερός που είμαι επιβάτης σε αυτό το ονειρικό ταξίδι.
INFΟ
O Θάνος Μικρούτσικος παρουσιάζει την ολοκληρωμένη δουλειά του πάνω στον Νίκο Καββαδία, 11 & 15/5. Συντελεστές: Χρήστος Θηβαίος, Κώστας Θωμαΐδης, Ρίτα Αντωνοπούλου Πιάνο Ι: Θοδωρής Οικονόμου Πιάνο ΙΙ: Μάξιμος Δράκος Πιάνο ΙΙΙ: Θάνος Μικρούτσικος Πνευστά: Θύμιος Παπαδόπουλος
