Νέα έγγραφα από τα αρχεία του Βατικανού που ήρθαν πρόσφατα στο φως αποκαλύπτουν ότι ο πάπας Πίος ΙΒ΄ έκρινε πως η επιβίωση της Καθολικής Εκκλησίας ήταν σημαντικότερη από την αντίδραση στα εγκλήματα των ναζί, ενώ αρνήθηκε να μιλήσει ακόμη και για τις μαζικές εκτελέσεις των Εβραίων, τις οποίες γνώριζε από το 1942.
Κρυφή επικοινωνία με τον Χίτλερ
Ο πάπας Πίος ΙΒ΄ είχε εμπλακεί σε μυστικές διαπραγματεύσεις με τον Χίτλερ. Ο κρίκος που συνέδεε τις δυο πλευρές ήταν ο 36άχρονος γαμπρός του βασιλιά της Ιταλίας Βίκτορα Εμμανουήλ Γ΄, πρίγκιπας Φίλιππος Α’ της Εσσης, ο οποίος ήταν μέλος των ναζιστικών Ταγμάτων Εφόδου (SA). Οι συζητήσεις τους καταγράφηκαν από έναν Γερμανό επίσκοπο τον οποίο είχε κρύψει ο Πίος ΙΒ΄ ώστε να κρατάει πρακτικά.
Ο πάπας ζητούσε ανταλλάγματα για τον περιορισμό της εκκλησίας σε θρησκευτικά ζητήματα, κάνοντας υποχωρήσεις «μέχρι εκεί που του επέτρεπε η συνείδησή του». Ωστόσο ζήτησε οι ναζί να μην εκμεταλλεύονται πολιτικά τις σεξουαλικές επιθέσεις των Γερμανών ιερέων ακόμη και σε παιδιά. Ακόμη χειρότερα, στις συνομιλίες του με τον πρίγκιπα ο πάπας δεν ανέφερε ποτέ το ζήτημα των εκκαθαρίσεων των Εβραίων. Η τελευταία τους συνάντηση έγινε την άνοιξη του 1941, όταν ο Χίτλερ είχε ήδη εισβάλει και καταλάβει την Ολλανδία, το Λουξεμβούργο, το Βέλγιο και τη Γαλλία. Στο τέλος δεν συνάφθηκε καμιά συμφωνία, όμως ο πάπας είχε επιτυχώς σιωπήσει καθώς ο Χίτλερ τον είχε δελεάσει με ορισμένες παραχωρήσεις σχετικά με τη θέση της Καθολικής Εκκλησίας στο Γ΄ Ράιχ, οι οποίες τελικά δεν πραγματοποιήθηκαν ποτέ.
Καυτό θέμα για δεκαετίες
Το αρχικό ενδιαφέρον για τα πεπραγμένα του Πίου ΙΒ΄ άναψε μετά την πρεμιέρα του θεατρικού έργου «Ο αναπληρωτής: Μια χριστιανική τραγωδία» του Ρολφ Χόχουτ που ανέβηκε το 1963 στη Γερμανία, πέντε χρόνια μετά τον θάνατο του Πίου ΙΒ΄. Στο έργο αυτό ο πάπας παρουσιάζεται ως αδιάφορος στα βάσανα των Εβραίων. Ως απάντηση στην κατακραυγή που προκλήθηκε, το Βατικανό δημοσίευσε μια δωδεκάτομη συλλογή από έγγραφα με τα πεπραγμένα του ποντίφικα τον καιρό του πολέμου. Ξεκίνησαν να δημοσιεύονται το 1965, ολοκληρώθηκαν το 1981 και επικρίθηκαν ως «επιλεκτικά και ανεπαρκή» από τους «New York Times».
Γερμανόφιλος και αντικομμουνιστής
Το 1917 ο Εουτζένιο Πατσέλι – το κοσμικό όνομά του– ορίστηκε αποστολικός νούντσιος (πρεσβευτής) στη Βαυαρία. Η τραυματική εμπειρία από την εισβολή σπαρτακιστών στην κατοικία του στο Μόναχο το 1919 θα τον έκανε αντικομμουνιστή μέχρι το τέλος της ζωής του. Τα επόμενα 14 χρόνια θα συνέχιζε από διάφορες θέσεις να συνάπτει κονκορδάτα (συμφωνίες που προστατεύουν τα προνόμια της Καθολικής Εκκλησίας) με κρατίδια της Γερμανίας, ενώ ως καρδινάλιος έκανε συμφωνία με το Γ΄ Ράιχ το 1933.
Η τελευταία συμφωνία ξεσήκωσε θύελλα αντιδράσεων καθώς το Βατικανό κατηγορήθηκε ότι συνομιλεί με ολοκληρωτικό καθεστώς. Ο Πατσέλι μάλιστα θεωρήθηκε ότι δεν ήθελε να χαλάσει τις σχέσεις του Βατικανού με το Βερολίνο, γι’ αυτό και ο πάπας Πίος ΙΑ΄ τον απέκλεισε από τη συγγραφή της εγκυκλίου «Mit brennender Sorge» (Με βαθιά αγωνία) το 1937, η οποία επισήμαινε την ασυμβατότητα ρατσισμού και καθολικισμού.
