Τι είναι η ποίηση και ποιον σκοπό επιτελεί; Παραμένει ο μοντερνισμός πηγή έμπνευσης για τους σημερινούς ποιητές ή, αντίθετα, ως νέος ακαδημαϊσμός, τους είναι πλέον βαρίδι; Ποιος ο δημόσιος ρόλος του ποιητή και ποια η σχέση του με την Αγορά;
Είναι πράγματι αυτή μια σχέση ανταγωνιστική όπως πολλοί επιμένουν; Είναι η νεωτερική ποίηση εξ ορισμού αντιλυρική; Πώς διαδόθηκε η αντίληψη εκείνη που θέλει τον ποιητή αναξιοπαθή και παρία; Ποια είναι τα γνωρίσματα που πρέπει να έχει ένα παλαιότερο ποιητικό έργο για να θεωρείται ακόμη επίκαιρο; Ποια η σημασία της αρχιτεκτονικής δομής, της εκφραστικής οικονομίας, της σαφήνειας ή ασάφειας σε ένα ποίημα;
Σε ποια ατμόσφαιρα κινείται η νεώτατη ποίησή μας; Γιατί τις τελευταίες δεκαετίες σημειώθηκε διεθνώς μια εντυπωσιακή στροφή προς τις παραδοσιακές ποιητικές φόρμες; Ποια είναι η θέση του τραγουδιού στην ποιητική μας παράδοση;
Δύο χρόνια μετά το πολυσυζητημένο «Η τέχνη που αυτοκτονεί. Για το αδιέξοδο της ποίησης του καιρού μας» (Μικρή Άρκτος, α’ έκδοση 2019, επανειλημμένες ανατυπώσεις έκτοτε), ο Κώστας Κουτσουρέλης επανέρχεται στο ποιητικό πρόβλημα της εποχής μας.
Τα δώδεκα κείμενα που συναπαρτίζουν τον τόμο «Τι είναι και τι δεν είναι η ποίηση. Δώδεκα ομόκεντρα δοκίμια» υπακούουν σε μια συγγραφική πρόθεση συνθετική. Όλα τους δορυφορούν γύρω από το ίδιο νοερό σημείο, την κατάσταση της ποίησης σήμερα. Εξού και ο χαρακτηρισμός τους: ομόκεντρα δοκίμια.
Ο Κώστας Κουτσουρέλης γράφει στο Documento για το βιβλίο του «Τι είναι και τι δεν είναι η ποίηση. Δώδεκα ομόκεντρα δοκίμια» (Μικρή Άρκτος, 2021).
Εν αρχή ην το τραγούδι
Ας υποθέσουμε ότι βρισκόμαστε στη βιβλιοθήκη μας, ας πούμε ένα απομεσήμερο Κυριακής απαλλαγμένο από το καθημερινό λαχάνιασμα, και ότι πιάνουμε να ξεφυλλίσουμε, για δική μας τέρψη και μόνο, έναν από εκείνους τους χοντρούς τόμους που σπάνια τους αγγίζουμε αν δεν αναζητούμε σ’ αυτούς κάτι εντελώς συγκεκριμένο, και που στη ράχη τους, κάτω από ποικίλα ονόματα συγγραφέως, επαναλαμβάνεται στερεότυπα ο ίδιος τίτλος: «Ιστορία της Νεοελληνικής Λογοτεχνίας».
Έστω λοιπόν ότι ο τόμος που μας τράβηξε ετούτο το απόγευμα την προσοχή είναι η πιο διάσημη ιστορία απ’ όλες, εκείνη που φέρει την υπογραφή του Κωνσταντίνου Θ. Δημαρά. Τον ανοίγουμε στις πρώτες πρώτες σελίδες, και διαβάζουμε: «Μέρος Πρώτο: Η απαρχή της νεοελληνικής λογοτεχνίας. Κεφάλαιο Πρώτο: Γύρω στο δημοτικό τραγούδι.»
Εν αρχή ην το τραγούδι λοιπόν. Και όχι μόνο εν αρχή της νεοελληνικής λογοτεχνίας, αλλά κάθε λογοτεχνίας και γλώσσας. Έναν τραγουδιστή έχει στην απαρχή της και η αρχαία μας γραμματεία, έναν τυφλό ραψωδό ονόματι Όμηρο που μαζί μ’ εκείνη εγκαινιάζει και τη λογοτεχνία σύμπασας της Ευρώπης και της Δύσης. Μήνιν άοιδε, μόλις η δεύτερη λέξη της Ιλιάδας είναι ένα ρήμα σε έγκλιση προστακτική: «τραγούδα».
Από τους ποιητές, πολλοί σήμερα τη σχέση της ποίησης με το τραγούδι την αμφισβητούν, όχι σπάνια αυτό το δεύτερο το σνομπάρουν, το θεωρούν είδος παρακατιανό. Κι όμως, κανείς τους δεν θα αμφέβαλλε ότι το δημοτικό τραγούδι είναι ποίηση, και μάλιστα ποίηση ιδρυτική, η πηγή, οι ρίζες, όπως λέει ο σοφός Δημαράς, όλης της πολύθροης χλωρίδας των γραμμάτων μας εδώ και χίλια περίπου χρόνια.
Στο βιβλίο μου «Τι είναι και τι δεν είναι η ποίηση» (Μικρή Άρκτος, 2021), το τραγούδι και ο θεμελιώδης του ρόλος στη λογοτεχνία κάθε γλώσσας και κάθε εποχής είναι ένα από τα κύρια θέματα. Σκοπός μου είναι να δείξω ότι κάθε φορά που η ποίηση και το τραγούδι παίρνουν διαζύγιο, η πρώτη πλήττεται βαριά. Φυραίνει, χάνει τον ρυθμικό βηματισμό και την αμεσότητά της, διώχνει το ευρύ κοινό, κλείνεται στον εαυτό της και ομφαλοσκοπεί. Κατάσταση τόσο οικεία μας, αλίμονο, σήμερα. Που ωστόσο, αν συνειδητοποιηθούν τα αίτιά της, δεν είναι και αναντίστρεπτη.
Info
Το βιβλίο «Τι είναι και τι δεν είναι η ποίηση. Δώδεκα ομόκεντρα δοκίμια» (Μικρή Άρκτος, 2021) του Κώστα Κουτσουρέλη θα παρουσιαστεί την Τετάρτη 9 Ιουνίου στο Cafe στον κήπο του Νομισματικού Μουσείου στις 19.30. Μαζί του θα συζητήσουν οι: Θεοδόσης Βολκώφ (ποιητής), Ηλίας Μαλεβίτης (συγγραφέας).
Θα προλογίσει ο Παρασκευάς Καρασούλος εκ μέρους της Μικρής Άρκτου. (Κρατήσεις 210 7610616 & 620).