«Περπατάμε» στην Ιστορία με τον Μενέλαο Χαραλαμπίδη 80 χρόνια μετά την κατάληψη της Ελλάδας από τα γερμανικά στρατεύματα.
Αυτό τον µήνα συµπληρώνονται 80 χρόνια από την εισβολή και την κατάληψη της Ελλάδας από τα γερµανικά στρατεύµατα κατά τη διάρκεια του Β΄ Παγκόσµιου Πολέµου. Η Πρωτοβουλία για τις ∆ηµόσιες Ανθρωπιστικές Επιστήµες Ιδρυµα Σταύρος Νιάρχος (SNFPHI) στο Πανεπιστήµιο Κολούµπια διοργανώνει στις 15 Απριλίου διαδικτυακό σεµινάριο µε τίτλο: «Περπατώντας στην Ιστορία: Ο κατοχικός λιµός και το αντιστασιακό κίνηµα της Αθήνας ως αντικείµενο δηµόσιας ιστορίας» µε τον ιστορικό Μενέλαο Χαραλαµπίδη. Ποια είναι η σύνδεση του φονικού λιµού µε την ανάπτυξη της Αντίστασης; Γιατί δεν υπάρχει ούτε ένα µνηµειακό αποτύπωµα στο αστικό τοπίο της Αθήνας;
Ακόµη και υπάκουοι πέθαιναν από την πείνα
«Πρόκειται για πρωτοβουλία από το Πανεπιστήµιο Κολούµπια και τον ιστορικό Μαρκ Μαζάουερ µε στόχο την προώθηση των δηµόσιων κοινωνικών επιστηµών. Σε αυτά τα σεµινάρια το κοινό είναι συνήθως ακαδηµαϊκό, ωστόσο αυτήν τη φορά θέλουµε να απευθυνθούµε σε όλους/ες µε αφορµή τη συµπλήρωση 80 χρόνων από την εισβολή των Γερµανών και την κατάληψη της Αθήνας τον Απρίλιο του 1941» αναφέρει στο Documento ο ιστορικός Μενέλαος Χαραλαµπίδης.
Το σεµινάριο έχει αφετηρία το ξέσπασµα του φονικού κατοχικού λιµού στην Αθήνα τον χειµώνα του 1941-42, που στοίχισε τη ζωή σε τουλάχιστον 45.000 ανθρώπους και υπήρξε η απαρχή για την ανάπτυξη ενός από τα µαζικότερα αντιστασιακά κινήµατα πόλης στην Ευρώπη. «Ο κατοχικός λιµός έκανε την εµφάνιση του µόλις έξι µήνες µετά την εισβολή των Γερµανών και την κατάληψη της Αθήνας. Αυτή η πρωτόγνωρη συνθήκη έπληξε µεγάλο κοµµάτι της κοινωνίας της Αθήνας και του Πειραιά. Από πολύ νωρίς φάνηκε ότι οι υποσχέσεις της ελληνικής κυβέρνησης συνεργασίας για την προστασία του πληθυσµού από τις συνέπειες της Κατοχής ήταν καθαρά προπαγανδιστικές. Η λεγόµενη “νέα τάξη πραγµάτων” δεν εξασφάλιζε την επιβίωση ούτε για τα κοµµάτια του πληθυσµού που είχαν την πρόθεση να δείξουν υπακοή. Σε πολλές ευρωπαϊκές χώρες που κατακτήθηκαν από τους Γερµανούς (όπως συνέβη και στην Ελλάδα) οι κοινωνίες προσπάθησαν να εφεύρουν µια νέα κανονικότητα στις έκτακτες καταστάσεις πολέµου προκειµένου να επιβιώσουν. Αυτό το γεγονός εκµεταλλεύτηκαν πολιτικά οι διάφορες κυβερνήσεις συνεργατών για να προπαγανδίσουν κινήσεις που υποτίθεται πως είχαν στόχο να προστατεύσουν τις κοινωνίες τους από τον πόλεµο. Οι ελληνικές κυβερνήσεις επιδίωξαν να λειτουργήσουν σαν ασπίδα προστασίας για την κοινωνία, ο λιµός όµως κατέδειξε από πολύ νωρίς και µε τραγικό τρόπο ότι αυτή η διακήρυξη ήταν εντελώς ψευδής. Η κυβέρνηση δεν µπόρεσε να κάνει απολύτως τίποτε για να προστατεύσει τον ελληνικό λαό» προσθέτει ο Μενέλαος Χαραλαµπίδης.
Ο κατοχικός λιµός πυροδότησε την εµφάνιση των πρώτων αντιστασιακών ενεργειών, κυρίως µε τη µορφή απεργιών. «Τον Απρίλιο του 1942 πραγµατοποιήθηκε η πρώτη απεργία στον κλάδο των δηµόσιων υπαλλήλων. Τα συνδικαλιστικά όργανα στους χώρους εργασίας µετεξελίχθηκαν σε αντιστασιακούς φορείς. Η συνδικαλιστική οργάνωση έλαβε χαρακτήρα αντίστασης των εργαζοµένων απέναντι στους κατακτητές αλλά και στην ελληνική κυβέρνηση. Η σχέση του λιµού µε την ανάπτυξη της αντίστασης δεν έχει διερευνηθεί επαρκώς. Το αντιστασιακό κίνηµα θα είχε γεννηθεί σε κάθε περίπτωση, ωστόσο ο λιµός επιτάχυνε τις διαδικασίες καθώς θορύβησε τους Ελληνες πολίτες και γιγάντωσε τη διάθεσή τους να ενταχθούν στον αγώνα. Ο λιµός έπεισε τον κόσµο ότι θα πέθαινε ακόµη κι αν παρέµενε υπάκουος στους κατακτητές».
Η ηθεληµένη σιωπή της επίσηµης ιστορίας
Η παντελής απουσία µνηµείων από τον αστικό ιστό σε σχέση µε τα παραπάνω γεγονότα φανερώνει ότι η επίσηµη πολιτεία επιλέγει συνειδητά να αφήνει σηµαντικές πτυχές της Ιστορίας στη σιωπή και στο σκοτάδι. «Είχαµε τον µεγαλύτερο λιµό κατά τη διάρκεια του Β΄ Παγκόσµιου Πολέµου σε ολόκληρη την Ευρώπη. Γιατί αυτή η εµπειρία δεν αποτυπώνεται πουθενά στον δηµόσιο χώρο της πόλης; Υπάρχει µόνο ένα µνηµείο για την πείνα στο Α΄ Νεκροταφείο, αλλά σχεδόν κανένας δεν το γνωρίζει. ∆εν έχει δηµιουργηθεί ούτε ένα µνηµείο για τους 45.000 νεκρούς του λιµού στην Αθήνα και στον Πειραιά όπως και για τους δεκάδες χιλιάδες νεκρούς στην υπόλοιπη Ελλάδα. Κανένα µνηµειακό ίχνος δεν µαρτυρά ότι η Αθήνα κατακτήθηκε από τους Γερµανούς και τους Ιταλούς τον Απρίλιο του 1941. Τίθεται εποµένως το ερώτηµα: γιατί δεν µνηµονεύουµε αυτά τα γεγονότα; Ας µη µιλήσουµε για τον ρόλο των δωσίλογων, για τα Τάγµατα Ασφαλείας και τη χωροφυλακή, δηλαδή για κάποιες πλευρές της Ιστορίας που παραµένουν αόρατες».
Οι δράσεις δηµόσιας ιστορίας είναι µια απόπειρα διατύπωσης ενός διαφορετικού αφηγήµατος στον δηµόσιο χώρο, πολλές φορές σε αντιπαράθεση µε το επίσηµο όπως αρθρώνεται κατά τη διάρκεια των επετειακών τελετουργιών. «Η δηµόσια ιστορία µπορεί να καλύψει τη σιωπή και το έλλειµµα λόγου της επίσηµης πολιτείας. Είναι σηµαντικό να συζητήσουµε για τον ρόλο των ιστορικών απέναντι σε αυτές τις σιωπές και απέναντι στο επίσηµο αφήγηµα για την επέτειο της 28ης Οκτωβρίου, το οποίο αναφέρεται µόνο στο ηρωικό έπος της Αλβανίας, προσπερνώντας την Αντίσταση, τις ανθρώπινες απώλειες της Κατοχής και τον δωσιλογισµό».
INF0
«Περπατώντας στην Ιστορία: Ο κατοχικός λιμός και το αντιστασιακό κίνημα της Αθήνας ως αντικείμενο δημόσιας ιστορίας». Ομιλητής: Μενέλαος Χαραλαμπίδης (Ελληνικό Ανοικτό Πανεπιστήμιο). Συζητήτρια: Ελένη Κυραμαργιού (Εθνικό Ιδρυμα Ερευνών). 15 Απριλίου στις 19.00. Σύνδεσμος σεμιναρίου: https://columbiauniversity.zoom.us/j/99172292221