Έτος Κάφκα το φετινό (συμπληρώθηκαν εκατό χρόνια από τον θάνατό του) και με αυτή την αφορμή ξαναδιαβάζουμε το «Γράμμα στον πατέρα», ένα από τα θεμελιώδη κείμενα του λογοτεχνικού μοντερνισμού.
Σε όλη του τη ζωή ο Φραντς Κάφκα πάλευε με τη σκιά του πατέρα του. Η δύσκολη σχέση τους και η αμφιθυμία που του προκαλούσε αποτυπώθηκε σε όλα τα έργα του τα οποία χαρακτηρίζονται από κλειστοφοβική ατμόσφαιρα. Άλλωστε πάντα πίστευε πως η λογοτεχνία ήταν ο δρόμος μέσα από τον οποίο θα απελευθερωνόταν από το βάρος της πατρικής εξουσίας. «Βίωνα διαρκώς μια κατάσταση εξευτελισμού, είτε υπάκουα στις εντολές σου είτε ήμουν ανυπότακτος» γράφει στο «Γράμμα στον πατέρα» (εκδ. Μεταίχμιο, μτφρ. Βασίλης Τσαλής). Πρόκειται για το σημαντικότερο κείμενό του για κάποιον που θέλει να κατανοήσει το σύνολο του έργου του, καθώς εδώ περιγράφεται η αρχή των πάντων στη δημιουργία της προσωπικότητάς του και όλα δηλώνονται ανοιχτά και αφιλτράριστα.
Γεννήθηκε στην Πράγα το 1883 και ήταν o πρωτότοκος γιος μιας εβραϊκής οικογένειας που προερχόταν από την ενδοχώρα της Βοημίας. Η μητέρα του, Γιούλιε Λέβι, καταγόταν από εύπορους αστούς και ο πατέρας του, Χέρμαν Κάφκα, ο οποίος δεν απαλλάχτηκε ποτέ από τη σκληρότητα της ταπεινής καταγωγής του, ήταν ιδιοκτήτης ενός καταστήματος με υφάσματα πολυτελείας, το οποίο είχε ανοίξει με τα χρήματα που πήρε προίκα από τη σύζυγό του. Ο Φραντς μεγάλωσε χωρίς οικονομικές στερήσεις, μια συνθήκη που του πρόσφερε όλο τον χρόνο ώστε να καλλιεργήσει το πνεύμα του. Ωστόσο ο πατέρας του τον αντιμετώπιζε ως τον αχάριστο γιο ο οποίος έλαβε όλη τη φροντίδα και ποτέ δεν νοιάστηκε να επιστρέψει λίγη αγάπη. Συγκεκριμένα του έλεγε συνεχώς πως όλη του τη ζωή δούλεψε σκληρά και θυσίασε τα πάντα για τα παιδιά του, αλλά δεν βρήκε καμία αναγνώριση για τους κόπους του.
Τι ήταν όμως αυτό που πυροδότησε στον 36χρονο Φραντς Κάφκα την ανάγκη να γράψει μια εφ’ όλης της ύλης επιστολή στον πατέρα του; Πρόκειται για ανεπίδοτη επιστολή, ένα κείμενο δηλαδή που έγραψε στην ουσία προς τον εαυτό του, μέσα από το οποίο εξωτερικευόταν ο πόνος που του προκαλούσε τόσες δεκαετίες το μεταξύ τους χάσμα. Ένα γράμμα με το οποίο οριοθετούσε μέσα του τα όρια του πανταχού παρόντα πληθωρικού, επιβλητικού και άξεστου πατέρα του. Όταν τον Νοέμβριο του 1919 έγραψε την επιστολή, ο Κάφκα βρισκόταν σε μια πανσιόν στο Σέλεζεν όπου είχε πάει στο πλαίσιο της θεραπείας που του είχαν συστήσει οι γιατροί για την πνευμονοπάθειά του. Εκεί ένα χρόνο πριν είχε γνωρίσει τη Γιούλιε Βόριτσεκ, κόρη Εβραίου τσαγκάρη, την οποία θέλησε να αρραβωνιαστεί. Όταν ανακοίνωσε τα νέα στον πατέρα του, εκείνος τον αποπήρε προσβάλλοντάς τον και συκοφαντώντας τη γυναίκα που αγαπούσε, καθώς επέμενε πως δίπλα της θα καταστρεφόταν κοινωνικά.
Δεν ήταν η πρώτη φορά που ο Χέρμαν Κάφκα ασκούσε σκληρή κριτική στις επιλογές του γιου του. Όπως περιγράφει ο Τσέχος συγγραφέας, κάθε φορά που έδειχνε ενδιαφέρον για κάποιον άνθρωπο, ο πατέρας του χυμούσε με ύβρεις, συκοφαντίες και εξευτελισμούς, δίχως να υπολογίζει τα αισθήματά του και χωρίς να σέβεται την κρίση του. Έτσι μεγάλωσε, έχοντας πάντα στο μυαλό του μια άγρια φωνή που του έλεγε πως ό,τι κάνει είναι λάθος. Σε όλη του τη ζωή ο Κάφκα ήταν το αντίθετο του πατέρα του. Εκείνος λεπτοκαμωμένος, εύθραυστος, ευγενικός και εσωστρεφής ενώ ο πατέρας του ένας ρωμαλέος άντρας που έσφυζε από ζωή και όρεξη, ο οποίος είχε την ακλόνητη βεβαιότητα πως κατείχε τη μόνη αλήθεια για τα πάντα.
«Ήμασταν τόσο διαφορετικοί και, λόγω αυτής της διαφοράς μας, τόσο επικίνδυνοι ο ένας για τον άλλο, ώστε αν ήθελε κάποιος να κάνει μια πρόβλεψη πώς θα αντιμετωπίζαμε ο ένας τον άλλο, εγώ, το αργά αναπτυσσόμενο παιδί, και εσύ, ο κατασταλαγμένος άντρας, θα μπορούσε εύλογα να υποθέσει ότι εσύ απλώς θα με συνέθλιβες, ώστε να μην απομείνει τίποτε από μένα» σημειώνει ο Κάφκα. Από τα γραφόμενά του συμπεραίνει κανείς πως το χειρότερο κομμάτι αυτής της σχέσης ήταν οι ενοχές που τον ταλαιπωρούσαν διότι δεν θεωρούσε τον πατέρα του φταίχτη για όσα έζησε, καθώς πίστευε πως το πρόβλημα δεν ήταν εκείνος αλλά η διαφορετική τους φύση. Και αυτό είναι και το πιο σπαρακτικό συναίσθημα που διαπερνά την 103 σελίδων επιστολή. Ο Κάφκα γράφει στον πατέρα του ζητώντας του στην ουσία (χωρίς ποτέ να δηλώνεται) να του επιτρέψει να ενηλικιωθεί. Και το ζητά ως ένας γιος που παρότι έχει πληγωθεί βαθιά, εξακολουθεί να δικαιολογεί και να αγαπά τον δυνάστη του.
Διαβάστε επίσης
Νίκος Παππάς: Πρόταση νόμου για τη ρύθμιση του ιδιωτικού χρέους θα φέρει στη Βουλή ο ΣΥΡΙΖΑ-ΠΣ
Καιρός: Έρχεται η κακοκαιρία εξπρές Boris – «Βουτιά» της θερμοκρασίας τις επόμενες ημέρες
Θέρμη: Εξιτήριο πήρε το 2 ετών αγόρι – Στη φυλακή ο 46χρονος που παρέσυρε την οικογένεια
Σαλαμίνα: Στο δρόμο πεταμένοι οι πυροσβέστες του νησιού
