Ο επιμελητής Σταμάτης Σχιζάκης μάς ξενάγησε στον κόσμο του δημιουργού με αφορμή την έκθεση «Θόδωρος, γλύπτης: Αντί Αναδρομικής» που παρουσιάζεται στο Εθνικό Μουσείο Σύγχρονης Τέχνης.
Ο γλύπτης Θόδωρος (Θόδωρος Παπαδημητρίου) υπήρξε ένας πολυσχιδής δημιουργός, του οποίου το έργο έχει τοποθετήσει τη γλυπτική εκτός τειχών κυριολεκτικά και μεταφορικά. Είναι εκείνος που έδωσε μια άλλη οπτική στην ανάγνωση ενός έργου τέχνης, επιμένοντας στη συνάφεια της γλυπτικής με την αρχιτεκτονική όπως αυτή διαμορφώνεται στον δημόσιο χώρο.
Το Εθνικό Μουσείο Σύγχρονης Τέχνης, συνεπές με την επιθυμία του καλλιτέχνη, παρουσιάζει από τις 8 Φεβρουαρίου την έκθεση «Θόδωρος, γλύπτης: Αντί Αναδρομικής» ως μια προσπάθεια παρουσίασης και ερμηνείας του συνολικού έργου του, αξιοποιώντας σχεδόν όλα τα έργα και το πλούσιο αρχειακό υλικό που εκείνος κληροδότησε στο ΕΜΣΤ.
Τέχνη μαζικής απεύθυνσης
Όπως μας λέει ο επιμελητής της έκθεσης Σταμάτης Σχιζάκης, ο διεθνώς καταξιωμένος γλύπτης υπήρξε πρωτεργάτης πρωτοποριακών και σύγχρονων καλλιτεχνικών πρακτικών, πραγματοποιώντας περφόρμανς, ηχητικά γλυπτά, εννοιολογικά έργα αλλά και τις πρώτες δράσεις μιας ιδιότυπης θεσμικής κριτικής για πρώτη φορά στην Ελλάδα. Εξηγεί πως ο γλύπτης επηρέασε τη σύγχρονη ιστορία της τέχνης: «Οταν πρωτοήρθε στην Αθήνα από το Παρίσι, όλοι μιλούσαν για τον Τσόκλη, τον Κανιάρη και τον Κεσσανλή. Επέστρεψε στην Ελλάδα διεθνώς καταξιωμένος και με σπουδαίο υλικό στις αποσκευές του για να αντιμετωπίσει εσωστρέφεια από τους συντηρητικούς καλλιτεχνικούς κύκλους. Μην ξεχνάμε πως έδωσε ώθηση στην αίθουσα τέχνης Δεσμός, που έχει μείνει στην ιστορία για την κατάργηση του διαχωρισμού ανάμεσα στη ζωγραφική, τη γλυπτική και την περφόρμανς, διαρρηγνύοντας τον ομφάλιο λώρο με την αδιάσπαστη συνέχεια της τέχνης και προτείνοντας μια τέχνη μαζικής απεύθυνσης».
Ενα από τα επιτεύγματά του ήταν η εισαγωγή του προφορικού και γραπτού λόγου στο έργο του, απομονώνοντας τις πρακτικές που ήθελαν τον περιορισμό της γλυπτικής σε συγκριμένα υλικά. Το σκεπτικό πίσω από αυτές τις εισηγήσεις αναλύεται στο κείμενο «Αντί για έργο γλυπτικής», το οποίο παρουσιάστηκε το 1972 στην αίθουσα τέχνης Δεσμός με τη μορφή γλυπτικής εγκατάστασης.
Τα κριτήρια που επιλέχθηκαν τα έργα της έκθεσης στο ΕΜΣΤ κατά κάποιο τρόπο αποτελούν οδηγία του ίδιου του γλύπτη. Το μόνο που χρειάστηκε να κάνει το μουσείο ήταν να αποκωδικοποιήσει τις τελευταίες του επιθυμίες. «Τα έργα στο ΕΜΣΤ είναι σχεδόν όλη του η κληρονομιά. Τώρα εκτίθενται τα 98, τα οποία μας υπέδειξε με έναν αλγόριθμο στο κληροδότημά του. Μιλούσε για γλυπτικά ή εγκαταστάσεις ή σχέδια που ο ίδιος θεωρούσε σημαντικά να παρουσιαστούν μπροστά σε κοινό», όπως λέει ο Στ. Σχιζάκης.
Στο επίκεντρο ο διάλογος
Η καλλιτεχνική εξέλιξη του Θόδωρου αποτυπώνεται μέσα από τη ρήξη με κάθε προσπάθεια παρερμηνείας, απλοποίησης ή αυθαίρετης ανάγνωσης της καλλιτεχνικής του πρόθεσης, που δεν ήταν άλλη από την ανάγκη του για επικοινωνία. Στο επίκεντρο του έργου του ήταν ο συνεχής διάλογος τόσο με τα υπόλοιπα είδη τέχνης όσο και με τους ανθρώπους. Μια αγωνία για το πώς η τέχνη μπορεί να οδηγηθεί από το ατομικό στο συλλογικό.
Σύμφωνα με τον Στ. Σχιζάκη, το ερώτημα που συνεχώς έθετε ήταν πώς μπορεί η τέχνη να αφορά το όλον χωρίς να είναι ελιτίστικη και χωρίς να λαϊκίζει: «Η διάθεση εμπλοκής του με τον δημόσιο χώρο και λόγο για εμένα αποτελεί απόδειξη της καλλιτεχνικής του υπεροχής. Ηθελε να δείξει στο κοινό τους όρους της γλυπτικής γλώσσας μέσα από τη γλώσσα των ίδιων των μέσων, φέρνοντάς το πιο κοντά στο κοινό. Στα ηχητικά γλυπτά του τον ακούμε να επαναλαμβάνει λέξεις, να σαρκάζεται, να ειρωνεύεται, να αυτοαναιρείται θέτοντας το ερώτημα αν τελικά καταφέρνουμε να δείξουμε την εικόνα σαν γλυπτική» λέει ο επιμελητής της έκθεσης. Εξηγεί πως το σημαντικότερο ζήτημα που έθεσε στον δημόσιο λόγο ο Θόδωρος είναι το σημείο που βρισκόμαστε, μεταξύ ελιτισμού και λαϊκισμού. Ο ίδιος δεν ήθελε να κάνει τέχνη μόνο για τις γκαλερί ούτε μόνο μαζική. Ηθελε να κάνει κάτι που να είναι κατανοητό για όλους.
Το καλλιτεχνικό άλμα του γλύπτη πραγματοποιήθηκε στα τέλη της δεκαετίας του ’60, καλύπτοντας το πολιτιστικό, πολιτικό και τεχνολογικό χάσμα που υπήρχε μεταξύ της μεταπολεμικής περιόδου των σπουδών του και μεταξύ της εποχής της επιστροφής του στην Ελλάδα τα πρώτα χρόνια της δικτατορίας. Μέσα από τις έντεκα ενότητες της έκθεσης επιχειρείται η σκιαγράφηση αυτής της εποχής. Συγκροτείται μια ενιαία πορεία μέσα από διαφορετικά σκηνικά και έργα διαφορετικών περιόδων. Τη σκηνογραφία της έκθεσης έχει κάνει ο αρχιτέκτονας και σκηνογράφος Γιάννης Αρβανίτης.
Ο πολιτικός Θόδωρος
Το πρώτο γλυπτό του Θόδωρου που συμπεριλάμβανε το κοινό και ήταν ανοιχτό σε συμμετοχικές χειρονομίες πραγματοποιήθηκε το 1965, μετά τη δολοφονία του φοιτητή Σωτήρη Πέτρουλα από την αστυνομία. Το έργο έφερε τον τίτλο «Το ξυπνητήρι του μεσονυκτίου» και περιλάμβανε ένα κλομπ, ένθετο στο μαρμάρινο βάθρο όπου το κοινό μπορούσε να το κραδαίνει παράγοντας ήχο. Μια αμφίσημη πράξη μεταξύ βίας και δημιουργίας. Αργότερα αυτό το κλομπ εξελίχθηκε στο σύμβολο «Ματράκ – Φαλλός», συνδυάζοντας το σφυρί του γλύπτη, το κλομπ του αστυνομικού και το αρχέτυπο αρσενικό αναπαραγωγικό όργανο. Με αυτήν τη σύλληψη υπογράμμιζε το σύμπλεγμα εξουσιών που γεννούσαν εξουσιαστικές συμπεριφορές. Για τον επιμελητή Στ. Σχιζάκη, πρόθεση του γλύπτη δεν ήταν να καταγγείλει αλλά να αφυπνίσει: «Δεν ήταν καταγγελτικός ο Θόδωρος. Ηθελε η τέχνη να είναι ανεξάρτητη, αλλά παράλληλα να αφουγκράζεται την εποχή της. Να σχολιάζει με τη σειρά της τα κακώς κείμενα αναγνωρίζοντας το δικαίωμα στην ερμηνεία τους χωρίς να καθοδηγεί. Διακωμωδούσε εξουσιαστικές και καλλιτεχνικές συμπεριφορές. Αυτό το βλέπουμε και στη σειρά έργων του “Παραλλαγές”».
INFO
ΕΜΣΤ, έως 25/1 2026
