Τι είναι τελικά η περιβόητη «Λευκή Βίβλος» του κ. Γιούνκερ; Ένα κείμενο «γραμμής» που εν τέλει δεν δίνει «γραμμή».
Αντ’ αυτής, παρουσιάζει πέντε ανοιχτά σενάρια για το μέλλον της ΕΕ, αφήνοντας επί της ουσίας την πρωτοβουλία των κινήσεων και των αποφάσεων στα πραγματικά «αφεντικά» της ΕΕ, τη γερμανική Χριστιανοδημοκρατία, το Ευρωπαϊκό Λαϊκό Κόμμα, τους τραπεζίτες, τα μεγάλα funds και πάει λέγοντας.
Η «Σύνοδος των Τεσσάρων» (Γερμανία, Γαλλία, Ιταλία, Ισπανία) στις Βερσαλλίες ήρθε απλώς να επικυρώσει τον παραπάνω ισχυρισμό. Μια εξωθεσμική συνάντηση, όπου η Γερμανίδα Καγκελάριος υπαγόρευσε τη «γραμμή» για μια ΕΕ πολλών ταχυτήτων σε έναν απερχόμενο και απαξιωμένο Πρόεδρο (Ολάντ), ένα μεταβατικό, μη εκλεγμένο Πρωθυπουργό μια χώρας με χρεοκοπημένες τράπεζες (Τζεντιλόνι) κι έναν Πρωθυπουργό που ηγείται κυβέρνησης μειοψηφίας και κινδυνεύει να καταρρεύσει ανά πάσα στιγμή λόγω σκανδάλων (Ραχόι).
Η σύνοδος αυτή, σημειολογικά και σε επίπεδο ρητορείας των συμμετεχόντων, θύμισε ανατριχιαστικά (έστω κι αν τελέστηκε σ’ ένα διαμετρικά αντίθετο ιδεολογικοπολιτικό πλαίσιο) τις τελευταίες στιγμές της Σοβιετικής Ένωσης, όταν οι ηγέτες των Δημοκρατιών της ΕΣΣΔ αποφάσιζαν τη μετατροπή της σε «Κοινοπολιτεία Ανεξαρτήτων Κρατών», δηλαδή τη διάλυσή της. Θύμισε όμως και τη σκηνή από τον «Τιτανικό», στην οποία η ορχήστρα συνεχίζει να παίζει ατάραχη την ώρα που το πλοίο, μετά την πρόσκρουση με το παγόβουνο, έχει ήδη αρχίζει να βυθίζεται.
Μόνο που στη δική μας περίπτωση, της σημερινής ΕΕ, 60 χρόνια μετά τη Συνθήκη της Ρώμης, η νεοφιλελεύθερη αισιοδοξία της βούλησης δεν αρκεί, για να σταματήσει τη βύθιση, αντιθέτως την επιταχύνει. Η πεποίθηση της Κομισιόν, μετά από επτά χρόνια καθοδικού σπιράλ ύφεσης-λιτότητας, ότι δεν φταίει η συνταγή, αλλά οι «κακοί μαθητές Έλληνες-Πορτογάλοι κ.α.», που αρνούνται να την εφαρμόσουν στην ολότητά της, καταδεικνύει ακόμη ένα κοινό χαρακτηριστικό των «δυτικοευρωπαίων φιλελεύθερων» με τους ορθόδοξους κομμουνιστές του ’89-’90: τη μεταφυσική πίστη στην ακλόνητη νομοτέλεια και την δύναμή της να υπερβεί την πραγματικότητα.
Μόνο που η πραγματικότητα σήμερα (όπως και τότε) είναι αμείλικτη: Το Brexit, η Λεπέν, ο Βίλντερς, ο Όρμπαν, ο Κατσίνσκι, η ισλαμοφοβία, ο ρατσισμός, η μαζική ανεργία και φτώχεια, το βιομηχανικό outsourcing, η επιστροφή στη ρητορεία των εθνικών ανταγωνισμών και της «εθνικής υπεροχής». Κάθε φορά που η Κομισιόν κραυγάζει «περισσότερη λιτότητα», κάθε φορά που η ανεργία αυξάνει κατά 1%, κάθε φορά που καταπατείται μια αρχή κυριαρχίας ή διεθνούς δικαίου, η Ακροδεξιά πανηγυρίζει, καρφώνοντας άλλο ένα καρφί στο φέρετρο της όποιας ιδέας περί ενότητας των ευρωπαϊκών λαών.
Ας είμαστε ειλικρινείς σε αυτές τις ιστορικές στιγμές: Ο νεοφιλελευθερισμός και στις δύο του εκδοχές (συντηρητική, σοσιαλφιλελεύθερη) έχει αποδείξει περίτρανα (και ακόμη πιο ξεκάθαρα κατά την περίοδο της κρίσης) ότι δεν είναι συμβατός με τη δημοκρατία. Η κυρίαρχη άποψη σήμερα μεταξύ των συστημικών δυνάμεων είναι ότι στην αντιπροσωπευτική δημοκρατία η ιδιότητα του πολίτη εξαντλείται στην ψήφο ανά τέσσερα χρόνια και ότι κάθε άλλου είδους λαϊκή παρέμβαση είναι «επικίνδυνη». Ενίοτε δε, αν αυτή η ψήφος είναι αντίθετη με τη νεοφιλελεύθερη «κανονικότητα», οι πολίτες πρέπει και να «τιμωρούνται» για το λάθος τους. Το ζήσαμε, άλλωστε, και το ζούμε με τον πιο επώδυνο τρόπο στη χώρα μας από το Γενάρη του 2015 μέχρι σήμερα.
Η μακροημέρευση αυτής της πολιτικής δεν αφήνει περιθώριο για καμία αισιοδοξία, παρά μόνο για την περαιτέρω εδραίωση του αυταρχισμού μέσω των «πολλών ταχυτήτων», όπου οι ισχυρότεροι (σε συνεργασία με τους κατά τόπους «προθύμους» τύπου Μητσοτάκη) θα αντιμετωπίζουν μονίμως τους υπολοίπους (με ή χωρίς μνημόνια) ως δουλοπάροικους, προσφέροντας έτσι κι άλλο έδαφος ανάπτυξης στους κατά τόπους εθνικιστές και ακροδεξιούς.
Το πλαίσιο αυτό, λοιπόν, και οι πολιτικές δυνάμεις που το επιβάλουν, πρέπει να ηττηθούν, προτού η Ευρώπη ξαναζήσει πολεμικές συρράξεις στα εδάφη της, ως αποτέλεσμα της καλπάζουσας ηγεμονίας του εθνικισμού και του σωβινισμού. Κι όσο κι αν κραυγάζουν διάφοροι καιροσκόποι πολλών αποχρώσεων, ο μοναδικός δρόμος για να αλλάξει ριζικά το ασφυκτικό πλαίσιο, είναι η αλλαγή των συσχετισμών δύναμης σε εθνική και πανευρωπαϊκή κλίμακα.
Αλλαγή σε ποια κατεύθυνση, θα ρωτήσει κάποιος. Η απάντηση είναι συγκεκριμένη: εκδημοκρατισμός, λογοδοσία, σεβασμός της λαϊκής βούλησης, εξουσία και νομοθετική πρωτοβουλία μόνο σε εκλεγμένα όργανα, αλλαγή καταστατικού και δημοκρατικός έλεγχος της Ευρωπαϊκής Κεντρικής Τράπεζας από το Ευρωκοινοβούλιο, αμοιβαιοποίηση των βαρών, άρση των ανισοτήτων Βορρά-Νότου, πραγματική σύγκλιση προς τα πάνω με κοινή ευρωπαϊκή πολιτική για διασφάλιση των κοινωνικών δικαιωμάτων και βιώσιμη ανάπτυξη.
Πραγματική ευρωπαϊκή ενοποίηση είναι η απαλλαγή της Ευρώπης από τη μέγγενη του Συμφώνου Σταθερότητας και του Δημοσιονομικού Συμφώνου και η οικοδόμηση ενός πλαισίου κοινωνικής δικαιοσύνης και συνανάπτυξης μέσω μιας νέας, δημοκρατικής Ευρωπαϊκής Συνθήκης. Μιας Συνθήκης που θα «συνταγματοποιεί» τη σταθερή εργασία, τις συλλογικές συμβάσεις και την καθολική πρόσβαση στην παιδεία και την υγειονομική περίθαλψη ως ένα μίνιμουμ εγγυημένο πλαίσιο διαβίωσης όλων όσοι κατοικούν στην ΕΕ. Μιας Συνθήκης σχηματοποιημένης μέσα από δημόσια διαβούλευση και επικυρωμένης από πανευρωπαϊκό δημοψήφισμα, ώστε να υπερβούμε επιτέλους το διακυβερνητικό μοντέλο (όπου επικρατεί το δίκαιο του ισχυρότερου) και να περάσουμε σε μια νέα φάση πραγματικής, προοδευτικής και δημοκρατικής ομοσπονδιακής πολιτικής.
Μια τέτοια εκ θεμελίων αλλαγή της ΕΕ μπορεί να προκύψει μόνο από μια προοδευτική πολιτική πλειοψηφία. Και κάπου εδώ προκύπτουν οι δικές μας ευθύνες: Το υπερδιογκωμένο «Εγώ» του Μελανσόν, που εμποδίζει μια δυνητικά νικηφόρα, ενωτική προεδρική υποψηφιότητα στη Γαλλία, ο αυτοκαταστροφικός κατακερματισμός της ιταλικής Αριστεράς (που μόλις τώρα ξεκινά να υπερβεί), οι τάσεις συστημικής ενσωμάτωσης δυνάμεων των Ευρωπαίων Πρασίνων, η συχνή αδυναμία αληθινών ρήξεων από την αριστερή πτέρυγα των σοσιαλδημοκρατών (με κεντρικό ανοιχτό ερώτημα τη στάση του Σουλτς και του SPD ως προς τον επόμενο κυβερνητικό συνασπισμό στη Γερμανία), η κατά περίπτωση αδυναμία του ΣΥΡΙΖΑ να καταφέρει ταχύτερα τομές χειραφέτησης των πολιτών και τιμωρίας της διαφθοράς και της κακοδιοίκησης του παλιού καθεστώτος. Πληγές που αποδυναμώνουν την αξιοπιστία του πολιτικού μας σχεδίου, καθυστερούν τις αναγκαίες ανασυνθετικές διαδικασίες και περιορίζουν την ισχύ της πανευρωπαϊκής μας συμμαχίας. Να τις γιατρέψουμε γρήγορα, για να προχωρήσουμε ταχύτερα. Οι καιροί ου μενετοί.
* O Γιάννης Μπουρνούς είναι Μέλος της ΠΓ του ΣΥΡΙΖΑ και Υπεύθυνος Ευρωπαϊκών & Διεθνών Υποθέσεων
