Έχουν περάσει είκοσι χρόνια από το 43ο Φεστιβάλ Κινηματογράφου Θεσσαλονίκης το 2002 και η ταινία που άλλαξε τον τρόπο που βλέπουμε κινηματογράφο έρχεται στον Τριανόν με την αυθεντική κόπια της ταινίας σε φιλμ 35mm. Το Σπιρτόκουτο έχει πολλά ακόμα να δώσει. Στην κουβέντα μας με τον Γιάννη Οικονομίδη είπαμε πολλά. Για τα σκοτάδια του «Σπιρτόκουτου» που είναι και δικά του και για την μεταφορά της ταινίας στη Στέγη του Ιδρύματος Ωνάση τον Νοέμβριο. Μια αθυρόστομη μουσική παράσταση που θα συζητηθεί. Η νέα του ταινία «ΜΕΓΑΛΗ ΠΕΤΡΑ ΣΕ ΜΙΚΡΟ ΚΕΦΑΛΙ» σε σενάριο του ίδιου και του Βαγγέλη Μουρίκη έχει πάρει το δρόμο της. Σε όλη τη συζήτηση ο σκηνοθέτης του κριτικού ρεαλισμού επαναλάμβανε τη λέξη αλήθεια κι αν κρίνω από τις ταινίες του το μόνο που είναι σίγουρο είναι πως οι αλήθειες του Γιάννη Οικονομίδη μας αρέσουν πολύ.
Έχουν περάσει 20 χρόνια από την πρώτη προβολή του «Σπιρτόκουτου» και ακόμα αποτελεί talk of the town.
Το «Σπιρτόκουτο» έχει κερδίσει το στοίχημα του. Αν με ρωτάς αν το περίμενα θα σου πω όχι. Αυτή η ταινία ήρθε μια στιγμή που μέσα μου είχα απόγνωση, οργή, απελπισία, επιθετικότητα. Μέσα σε αυτή την μαυρίλα γεννήθηκε το «Σπιρτόκουτο» και μας πήρε και μας σήκωσε. Είχε περάσει καιρός από το γιασεμί και γούσταρα να κάνω μια ταινία.
Αναφέρεστε στο «Μόνο μυρίζοντας γιασεμί» που κέρδισε και το πρώτο βραβείο καλύτερης ταινίας στο Φεστιβάλ Ταινιών Μικρού Μήκους της Δράμας το 1994;
Ναι, δες πόσα χρόνια πέρασαν μέχρι το «Σπιρτόκουτο». Ήθελα μια ταινία που να με εκφράζει και να μην έχει καμία δέσμευση ως προς το πριν και το μετά. Ήταν πολύ συνειδητή ταινία. Ήξερα πάρα πολύ καλά τι έκανα. Αυτό που δεν μπορούσα να προβλέψω ήταν αυτό που έγινε μετά. Ήξερα πως έκανα κάτι που είχε αξία, που ήταν σημαντικό αλλά δεν ήξερα ποια θα ήταν η τύχη του. Αν θα γινόταν αυτό που έγινε ή αν θα μας έτρωγε το μαύρο σκοτάδι.
Μια που το αναφέρατε έχει έντονο σκοτάδι η ταινία.
Ε, πως δεν έχει! Και σκοτάδι έχει και θυμό έχει. Πριν, το «Σπιρτόκουτο» είχαν γίνει διάφορες προσπάθειες να γυρίσω την πρώτη μου Μεγάλου Μήκους Ταινία μέσα στο σύστημα , μέσα σε ένα πλαίσιο της καθωσπρέπει ελληνικής πραγματικότητας αλλά δεν γινόταν τίποτα. Υπήρχε μια δυσκολία. Αυτό που με ενδιέφερε ήταν να είμαι ειλικρινής. Έλεγα στον εαυτό μου κάνε αυτό που έχεις στο μυαλό σου, προχώρα κι ότι γίνει. Και έτσι πήρα την απόφαση μέσα σε μια πολύ δύσκολη, πολύ σκληρή εποχή να κάνω αυτό που ήθελα. Ούτε εύκολο ήταν ούτε μου χαρίστηκε κανείς. Το «Σπιρτόκουτο» έχει τη δική του δύναμη.
Υπήρξαν στιγμές που φοβηθήκατε πως ο κριτικός ρεαλισμός της ταινίας μπορεί να ενοχλήσει ένα κοινό που δεν ήταν συνηθισμένο σε ανάλογες κινηματογραφικές συνθήκες
Το σκέφτηκα αλλά δεν με απασχόλησε κιόλας. Δεν με επηρέασε σε αυτό που είχα στο κεφάλι μου και ήθελα να κάνω. Κι όχι γιατί δεν με ενδιαφέρει το κοινό αλλά γιατί όταν κάνω μια ταινία κάτι θέλω να πω, με νοιάζει η αλήθεια και όταν λες αλήθειες θα γίνεις και δυσάρεστος, δεν πειράζει. Αυτό που κάνω το πιστεύω. Πιστεύω πως τα πράγματα είναι έτσι. Αυτό που στήνω μπροστά στη μηχανή είναι η αλήθεια και από εκεί και πέρα ακολουθεί το δρόμο της.
Σε ποιο βαθμό θεωρείτε ότι η χρήση του εσωτερικού χώρου του «Σπιρτόκουτου» έπαιξε σημαντικό ρόλο στην αφηγηματική δομή της ταινίας;
Βασικά βοήθησε στο να πάρει τον χαρακτήρα της η ταινία. Στον ρυθμό, στην ένταση, στην πίεση που έβγαζε το σενάριο και οι χαρακτήρες, στη φόρμα. Το «Σπιρτόκουτο» κουβαλάει μαζί του έναν τρόπο να κάνεις ταινίες και μια μέθοδο. Να πω πως επειδή δεν υπήρχαν χρήματα ψάχναμε και τρόπους να κάνουμε μια ταινία ενδιαφέρουσα, να κρατήσει τον θεατή, να πει αυτά που είχε να πει και να είναι άρτια παρόλο που είναι μια φτωχή ταινία. Οι δυσκολίες και τα εμπόδια σε κάνουν δημιουργικό. Το γεγονός πως δεν υπήρχαν χρήματα είχε να κάνει και με τον περιορισμό, την πίεση που σου έβγαζε και το ίδιο το «Σπιρτόκουτο».
Θα μπορούσαμε να βρούμε μέσα από συνδηλώσεις στοιχεία με τις ταινίες δωματίου του Ίνγκμαρ Μπέργκμαν;
Εννοείται! Ο Μπέργκμαν είναι αγαπητός, είναι δάσκαλος. Είναι ένας σπουδαίος σκηνοθέτης, ένας κινηματογραφιστής που έχει τα πιο υπέροχα κοντινά πλάνα σε πρόσωπα ηθοποιών. Όταν έκανα το «Σπιρτόκουτο» τον Μπέργκμαν τον είχα στο μυαλό μου.
Το ιδιαίτερο κινηματογραφικό σύμπαν που έχετε δημιουργήσει νιώθετε να σας δεσμεύει στις παρούσες και μελλοντικές επιλογές σας;
Όχι, ιδιαίτερα. Είμαι πάρα πολύ στοχευμένος σε αυτό που θέλω να κάνω και πως θέλω να το κάνω και είμαι και πολύ συμφιλιωμένος με την αποτυχία. Όπως, επίσης είμαι και πάρα πολύ χορτασμένος με αυτό που έχω κάνει. Έχω κάνει πέντε ταινίες, δεν το περίμενα πως θα τις κάνω. Νόμιζα πως θα μείνω στη μία. Είμαι ικανοποιημένος και προχωράω και θέλω να κάνω κι άλλες ταινίες και να δω την Ελλάδα ξανά και ξανά βάζοντας το δικό μου στοιχείο κάθε φορά. Ήταν και το θεατρικό «Στέλλα κοιμήσου» που δοκίμασα κι άλλα πράγματα εκεί. Αυτό που με απασχολεί είναι να μην κάνω μια προσποιητή ταινία. Μην βγει ψεύτικη. Να κάνεις κάτι που να μην σε αντιπροσωπεύσει απόλυτα. Αν κάνεις μια ταινία και αποτύχεις αυτό είναι οκ. Δεν είναι το χειρότερο μια αποτυχία. Ο φόβος είναι να μην κοροϊδέψεις. Να κάνεις κάτι που δεν το πιστεύεις και μετά να βγαίνεις και να το υπερασπίζεσαι και όλες αυτές οι μαλακίες. Εγώ μέχρι τώρα ό,τι έχω κάνει το πιστεύω και αυτό είναι ένα μάθημα που το έχω πάρει από πολύ παλιά. Όταν ξεκίνησα προσπαθούσα να μιμηθώ σκηνοθέτες που μου αρέσουν, το ύφος, το στυλ, ψαχνόμουν. Κάποια στιγμή όλα αυτά τελείωσαν. Έκανα αυτό που ήθελα. Ήμουν ο εαυτός μου και αυτό μπορεί να έχει τα ρίσκα του αλλά το γουστάρω. Εκεί είναι όλη η ιστορία. Εκεί μπορεί να φας και τα μούτρα σου αλλά αν είσαι ειλικρινής η αποτυχία είναι γλυκιά.
Οι ταινίες σας έχουν αίμα, ψυχή, έχουν κάβλα. Αρπάζουν τον θεατή. Είναι δύσκολη η γέννα μιας τέτοιας ταινίας;
Η πιο επώδυνη φάση είναι η προσπάθεια να φτιάξεις μια ταινία. Ειδικότερα, το να βρεις τα λεφτά να την κάνεις. Αυτή είναι η όλη ιστορία. Το άλλο, η δημιουργία είναι χαρά. Γέννα όπως το είπες. Και η γέννα έχει και χαρά και πόνο και αίμα. Για να ολοκληρώσεις μια ταινία στην Ελλάδα θέλεις 5-6 χρόνια. Αυτό από μόνο του είναι επώδυνο. Το μεγάλο χτικιό είναι η προσπάθεια να βρεις τα χρήματα. Όταν το ξεπεράσεις αυτό αρχίζουν τα ωραία. Με τους ηθοποιούς σου, τον κόσμο σου. Στα 5-6 χρόνια έχεις ένα χρόνο που είναι η χαρά, το άνθος της δημιουργίας σου. Αυτό δείχνει τι αγώνα κάνουμε απέναντι στις συνθήκες, στην ομαδικότητα, στο σύστημα για να καταφέρουμε να υπάρξουμε. Όλο αυτό το κάρμα σου προκαλεί έντονα συναισθήματα.
Στις ταινίες σας έχετε σταθερούς συνεργάτες. Δεν κάνετε οντισιόν. Πως μπορεί να σας προσεγγίσει ένας νέος ηθοποιός;
Πολλοί με προσεγγίζουν, το θέμα είναι πόσους να πάρεις σε μια ταινία. Παρακολουθώ κι εγώ. Κοιτάω, έχω εικόνα τι γίνεται στην αγορά. Έχω την ατζέντα μου. Αν υπάρχουν ειδικές απαιτήσεις τότε θα κάνω μια οντισιόν, θα βγω να ψάξω. Ένας λόγος που δεν κάνω οντισιόν είναι γιατί στεναχωριέμαι. Η μισή Ελλάδα είναι ηθοποιοί και η άλλη μισή τραγουδιστές. Πόσους να πάρεις; Έχουμε καλούς ηθοποιούς και στεναχωριέμαι που δεν μπορώ να δουλέψω με όσους θα ήθελα. Βλέπω ανθρώπους, αλλά δυστυχώς είμαστε βιοτεχνία. Δεν υπάρχουν πολλές ευκαιρίες. Μακάρι να μπορούσαν να ικανοποιηθούν όλοι.
Ταινίες που ξεχωρίσατε φέτος
Μου άρεσε το «Πρόστιμο» του Φωκίωνα Μπόγρη. Του Γιώργου Γούση τα «Μαγνητικά Πεδία» είναι ωραία δουλειά. Μου άρεσε και το ελληνογαλλικό «Pari» του Σιαμάκ Ετεμάντι.
Πείτε μου για την νέα σας ταινία «ΜΕΓΑΛΗ ΠΕΤΡΑ ΣΕ ΜΙΚΡΟ ΚΕΦΑΛΙ»
Είναι ένα σενάριο που γράψαμε με τον Βαγγέλη Μουρίκη μέσα στην πανδημία. Πρόκειται για ένα σκοτεινό, μαύρο δράμα, καθαρόαιμο. Είναι ένας μεσοαστός επιχειρηματίας σε ελεύθερη πτώση… Γλυφάδα και δεν συμμαζεύεται. Προσπαθώντας να ξεμπλέξει κάνει χειρότερες επιλογές και μπλέκει ακόμα πιο άσχημα με αποτέλεσμα να οδηγηθεί σε πολύ τραγικές καταστάσεις. Προσπαθήσαμε με τον Βαγγέλη να ψυχανεμιστούμε αυτό που έρχεται. Για να κάνουμε μια ταινία κάτι πρέπει να έχουμε να πούμε, να έχει ένα νόημα όλο αυτό, μια αγωνία αλλιώς τι νόημα έχει. Είναι ένα στοίχημα αυτή η ταινία. Περάσαμε πολύ δύσκολες στιγμές και έρχονται ακόμα πιο δύσκολες. Για εμένα μια ταινία είναι προέκταση της ζωής μου. θέλω να μπορώ να δω πίσω από τον τοίχο. Θέλω να βλέπω αυτό που έρχεται.
Το «Σπιρτόκουτο» θα μεταφερθεί στη σκηνή της Στέγης ως μουσική παράσταση;
Αρχές Νοέμβρη θα γίνει η πρεμιέρα στη Στέγη του Ιδρύματος Ωνάση. Έχουμε γράψει ένα λιμπρέτο εγώ και ο Δώρης Αυγερινόπουλος και θα το σκηνοθετήσει ο Γιάννης Νιάρρος που είναι και ο άνθρωπος κλειδί. Το περίμενα καιρό αυτό, ξεκίνησε ως μια τρελή ιδέα όπως ξεκινούν όλες μου οι δουλειές. Υπάρχει η σκληρή γλώσσα, τα μπινελίκια αλλά τραγουδιστά.
