Ο Γερμανός συγγραφέας και δημοσιογράφος μιλάει με αφορμή τη μελέτη του πάνω στη σχέση του εθνικοσοσιαλισμού με τα ζώα και τη φύση.
Ο Χίτλερ όντως αγαπούσε τα ζώα ή μήπως κι αυτό είναι μια ακόμη πληροφορία της ναζιστικής προπαγάνδας που με την πάροδο του χρόνου κατέληξε να θεωρείται δεδομένη; Ο Γερμανός δημοσιογράφος και συγγραφέας Γιαν Μονχάουπτ ερεύνησε για δύο χρόνια τη σχέση του Τρίτου Ράιχ με τα ζώα αντλώντας στοιχεία από ημερολόγια, υλικό προπαγάνδας, ακόμη και από σχολικά βιβλία της εποχής. Το βιβλίο του «Ζώα στον εθνικοσοσιαλισμό», που κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Gutenberg, έρχεται να καταρρίψει τον μύθο των εθνικοσοσιαλιστών περί της ζωοφιλίας τους.
Οπως λέει ο συγγραφέας στην επικοινωνία που είχαμε, ξεκίνησε την έρευνά του από προσωπικό ενδιαφέρον για τις σχέσεις ανθρώπων και ζώων στη ροή της Ιστορίας καθώς και από το γεγονός ότι αυτό το θέμα είχε ερευνηθεί πολύ λίγο. Χαρακτηριστικά λέει: «Δεν υπήρχε ούτε ένα βιβλίο στα γερμανικά γι’ αυτό το φαινομενικά όχι τόσο προσεγγίσιμο θέμα του συγκεκριμένου σκοτεινού κεφαλαίου της γερμανικής ιστορίας».
Για ποιο λόγο όμως δεν είχαμε άλλες έρευνες για το θέμα μέχρι σήμερα; «Η ιστορία των ζώων και η σχέση τους με τους ανθρώπους είναι σχετικά νέα πεδία έρευνας, ειδικά στις γερμανικές ιστορικές σπουδές. Για πολύ καιρό –ακόμη και μέχρι σήμερα– οι επιστήμονες είχαν επιφυλάξεις σχετικά με αυτές τις πτυχές της ναζιστικής περιόδου, γιατί η μελέτη της εμμονής του Χίτλερ με τα σκυλιά του ή του πάθους του Γκέρινγκ για το κυνήγι φαινόταν σαν να μειώνει τη σημασία των ανθρώπινων θυμάτων. Νομίζω όμως ότι ισχύει το αντίθετο: ενισχύει τη διαδικασία της απομυθοποίησης των ναζί».
Ζωολογικοί κήποι και αποτεφρωτήρες
Αυτό που προκάλεσε τη μεγαλύτερη έκπληξη στον Γιαν Μονχάουπτ κατά τη διάρκεια της έρευνάς του ήταν ο ζωολογικός κήπος του Μπούχενβαλντ. «Ηξερα ήδη ότι οι ζωολογικοί κήποι έπαιξαν σημαντικό ρόλο στη ναζιστική προπαγάνδα. Δεν περίμενα όμως ότι υπήρχε ζωολογικός κήπος δίπλα στα αποτεφρωτήρια του Μπούχενβαλντ. Και δεν ήταν ο μοναδικός. Ακόμη και στην Τρεμπλίνκα είχε δημιουργηθεί για τους φρουρούς μια περιοχή με κλουβιά και περιφραγμένους χώρους με περιστέρια, αλεπούδες και ελάφια».
Πόσο φυσιολογική μπορεί να δείχνει η εικόνα ενός ζωολογικού κήπου δίπλα στο στρατόπεδο συγκέντρωσης και στους αποτεφρωτήρες; «Με τα σημερινά μάτια καθόλου. Εκείνη την εποχή όμως έδειχνε με πολύ συμπυκνωμένο και ακραίο τρόπο την αντίθεση· από τη μια η εξόντωση των Εβραίων, των κομμουνιστών, των Ρομά και άλλων θυμάτων και από την άλλη η καθημερινή ζωή των φρουρών».
Σχετικά με τη σχέση του μέσου Γερμανού πολίτη με τα ζώα στην προναζιστική Γερμανία, ο Γιαν Μονχάουπτ λέει ότι θα μπορούσε να κάνει μόνο εικασίες για το θέμα, ωστόσο θεωρεί ότι δεν υπήρξε αξιοσημείωτη διαφορά. «Τα ζώα ήδη αντιμετωπίζονταν με διαφορετικά κριτήρια – ως κατοικίδια ή ως παράσιτα, ως σύντροφοι ή ως πηγές τροφής. Οι ναζί δεν ήταν τόσο μεγάλοι επινοητές ιδεών και ιδεολογημάτων· ενσωμάτωσαν αρκετά πράγματα από αυτά που ήδη υπήρχαν. Αρκετοί νόμοι για την προστασία της φύσης και των ζώων θεσπίστηκαν στα μέσα της δεκαετίας του 1930, κατά τη διάρκεια της Δημοκρατίας της Βαϊμάρης. Δεν επινόησαν οι ναζί τη “θετική” αντιμετώπιση των ζώων. Αντιθέτως καταδίωξαν ανελέητα αριστερές και ειρηνιστικές ομάδες που έκαναν εκστρατείες για την ευημερία των ζώων».
Τον υποτιθέμενο σεβασμό στα ζώα, σύμφωνα με τον συγγραφέα, προπαγάνδιζαν οι ναζί ψηφίζοντας αντίστοιχους νόμους, προβάλλοντας τον Χίτλερ ως ένα συμπαθή ιδιοκτήτη σκύλου και φιλόζωο και ισχυριζόμενοι ότι είναι οι εκφραστές μιας υψηλού επιπέδου κουλτούρας, της «μόνης στον κόσμο που διατηρεί μια αξιοπρεπή στάση απέναντι στα ζώα» – όπως διέδιδε ο Χίμλερ το 1943. Με τη στάση τους αυτή επηρέασαν τον τρόπο που σκέφτονταν οι Γερμανοί πολίτες για τα ζώα. «Μέχρι σήμερα διαδίδεται ο θρύλος ότι οι σύμμαχοι έριξαν το σκαθάρι του Κολοράντο στη Γερμανία για να βλάψουν τη γεωργική παραγωγή. Ενα άλλο ζώο που τότε ήταν σεβαστό έχει στις μέρες μας αμφίβολη φήμη, εννοώ τον λύκο. Μέχρι σήμερα συνδέεται με διάφορες δεξιόστροφες ομάδες γιατί κάποιες από αυτές τον τιμούν ως ένα είδος τοτέμ. Δυστυχώς ο λύκος δεν μπορεί να κάνει τίποτε γι’ αυτό».
Οι λύκοι, τα πρόβατα και τα γουρούνια
Οπως σημειώνει ο συγγραφέας, ο λύκος ήταν για τους ναζί κάτι περισσότερο από ένα ζώο που απλώς χρησιμοποιήθηκε για την προπαγάνδα. Τον φαντάζονταν ως μέρος της λεγόμενης αρχέγονης τευτονικής άγριας φύσης, η οποία θα έπρεπε να αφυπνιστεί. Και σε αυτό τον κόσμο των ιδεών ο λύκος ανέλαβε τον σημαντικότερο ρόλο. «Οι ναζί ήθελαν να βλέπουν τον εαυτό τους ως αρπακτικά ή και ως λύκους. Τον Απρίλιο του 1928 για παράδειγμα, λίγες εβδομάδες πριν από τις βουλευτικές εκλογές, ο κορυφαίος προπαγανδιστής τους Γιόζεφ Γκέμπελς απείλησε τον πολιτικό ανταγωνισμό λέγοντας: “Ερχόμαστε ως εχθροί! Οπως ο λύκος που πέφτει στο κοπάδι των προβάτων· έτσι ερχόμαστε”».
Η ναζιστική θεωρία δεν διαχωρίζει τους ανθρώπους από τα ζώα, αλλά τις ωφέλιμες ζωές από εκείνες που δεν έχουν αξία. «Υπήρχε ιεράρχηση χρησιμότητας των ανθρώπων και των ζώων. Χρήσιμο πλάσμα ήταν εκείνο από το οποίο η κοινότητα ή το κράτος μπορούσε να έχει όφελος. Ωστόσο το να είναι κανείς χρήσιμος δεν σήμαινε απαραίτητα ότι θα είχε μεγαλύτερη σε διάρκεια ή καλύτερη ζωή. Για να το ξεκαθαρίσουμε, για τους ναζί τα άτομα με αναπηρία, για παράδειγμα, δεν δικαιούνταν να ζήσουν γιατί χρειάζονταν στοργή και φροντίδα και επιβάρυναν τον προϋπολογισμό – έτσι έπρεπε να θανατωθούν. Τα γουρούνια ήταν χρήσιμα, γιατί από αυτά μπορούσαν να πάρουν κρέας, μπέικον και λαρδί – ωστόσο έπρεπε επίσης να θανατωθούν» εξηγεί ο συγγραφέας.
Ζητώ από τον Γιαν Μονχάουπτ να εξηγήσει για ποιο λόγο έπειτα από τόσες δεκαετίες εξακολουθούν πολλοί να πιστεύουν ότι ο Χίτλερ ήταν ζωόφιλος. «Επειδή δεν υπήρξε καμία κριτική έρευνα σχετικά με αυτές τις πτυχές του Τρίτου Ράιχ για πολύ μεγάλο χρονικό διάστημα» απαντά. Σχετικά με το αν είναι εξοικειωμένοι οι Γερμανοί με την ιστορία του ναζισμού, λέει ότι είναι με ορισμένα σημεία του, όπως οι διώξεις και η μαζική εξόντωση των Εβραίων. «Ωστόσο, υπάρχουν ακόμη πολλές γκρίζες περιοχές. Κι αυτό που είναι γνωστό σήμερα ίσως ξεχαστεί σε λίγα χρόνια. Γι’ αυτό πρέπει να επαναλαμβάνεται για να υπενθυμίζεται ξανά και ξανά».
INF0
Το βιβλίο «Ζώα στον εθνικοσοσιαλισμό» του Γιαν Μονχάουπτ κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Gutenberg σε μετάφραση Γιάννη Κέλογλου.
