Ο ηθοποιός Γεράσιμος Γεννατάς μιλάει στην Αφροδίτη Ερμίδη με αφορμή την παράσταση «Κόκκαλο» της Ιόλης Ανδρεάδη και του Άρη Ασπρούλη.
Διανοητής, τρόφιµος ψυχιατρείου, ηθοποιός, εθισµένος στο όπιο, σκηνοθέτης, θεωρητικός του θεάτρου, αµφισβητούµενος και αµφισβητίας.
Είναι η τρίτη φορά που ο ρηξικέλευθος Γάλλος Αντονέν Αρτό (1896-1948) απασχολεί δηµιουργικά την Ιόλη Ανδρεάδη και τον Άρη Ασπρούλη. Η τριλογία τους ολοκληρώνεται µε τον Γεράσιµο Γεννατά να ενσαρκώνει µε τον δικό του µοναδικό τρόπο τον Αρτό στην παράσταση «Κόκκαλο» στο Υπόγειο του Θεάτρου Τέχνης.
Το 1946, λίγο πριν από τον θάνατό του και έχοντας υποστεί ανεπανόρθωτες βλάβες από τις επίσηµες θεραπευτικές µεθόδους, οι «Φίλοι του Αντονέν Αρτό» οργανώνουν µια βραδιά αφιερωµένη στο έργο του, αλλά του απαγορεύεται η είσοδος εξαιτίας του φόβου που προκαλούν η εξασθενηµένη του φιγούρα και η πιθανότητα ακόµη ενός δηµόσιου ξεσπάσµατος. Απογοητευµένος, ο Αρτό αρνείται την ελευθερία του και επιστρέφει οικειοθελώς στο κελί του, αποφασίζοντας να ξυπνήσει τα εκφραστικά του µέσα για να µεταµορφωθεί ο ίδιος στον πιο βιρτουόζο περφόρµερ και να δώσει ένα τελευταίο σόλο.
«Αυτό είναι το θέατρο, Γενίκα» λέει αναφερόµενος στην αγαπηµένη του ο Αρτό. «Πρέπει να επιτίθεται στο υποσυνείδητό σου και να το ξυπνά». Υπάρχει συγκεκριµένος τρόπος που πρέπει να φεύγει ένας θεατής από το θέατρο;
Το θέατρο απευθύνεται στη σκέψη, την ψυχή, τη φαντασία. Κοινωνεί ένα υλικό για να αναρωτηθούµε και να σκεφτούµε. Νοµίζω ότι ο ηθοποιός είναι ενεργό πλάσµα που βλέπει τη ζωή µέσα από δική του γωνία και θέλει να τη µοιραστεί µε τους φίλους, τους θεατές στην προκειµένη. Μας βάζει να σκεφτούµε αν έχουµε κάτι άλλο να διεκδικήσουµε. Θεωρώ ότι η τέχνη είναι αµφιβολία, αµφισβήτηση. Οπως ένα παιδί που µαθαίνει τον κόσµο. Αµφιβάλλω γι’ αυτό που συµβαίνει, στη συνέχεια ενδεχοµένως το αµφισβητώ και τέλος διεκδικώ. Το θέατρο είναι καθαρά κοινωνική πράξη η οποία τείνει προς την κατεύθυνση της δικαιοσύνης, της ανθρωπιάς, των ηθικών αρχών, µιας καλύτερης ζωής.
Είναι το «Κόκκαλο» µια κραυγή αµφισβήτησης απέναντι στις παραδοσιακές αξίες των δυτικών κοινωνιών;
Θέλω µε µια αίσθηση προβοκατόρικη να αλλάξω την κατεύθυνση της ερώτησης και να αναρωτηθώ: «Εµείς στη ζωή µας σήµερα σεβόµαστε τη δικαιοσύνη, την ηθική, τη θρησκεία, την οικογένεια; Ολοι µας – τόσο οι πολίτες όσο και το πολιτικό προσωπικό. Υστερα από κάθε εκλογική διαδικασία αναρωτιόµαστε εάν ψηφίσαµε αυτά που συµβαίνουν. Η παράσταση αµφισβητεί ότι εµείς πιστεύουµε και υπηρετούµε τις αξίες αυτές.
Προσωπικά θεωρώ πως αυτήν τη στιγµή δυστυχώς ο άνθρωπος σύρεται χάνοντας την ανθρωπιά του. ∆εν υπηρετεί ούτε πιστεύει σε τίποτε άλλο εκτός από το χρήµα. Ο Αρτό αυτά λέει· η προσπάθεια αυτού του φλεγόµενου ανθρώπου –που τελικά πυρακτώθηκε– κατέτεινε στην τροµακτική του επιθυµία να επικοινωνήσει στη βάση των ανθρώπινων αξιών. Αυτή η επιθυµία του καθοδηγούσε τη ζωή του.
Ο Αρτό σκεφτόταν και ζούσε έξω από τις κοινωνικές νόρµες και δεν µπόρεσε να γίνει αποδεκτός. Πώς µπορεί να επιβιώσει ένας διαφορετικός άνθρωπος µέσα σε µια συντηρητική κοινωνία;
Υστερα από τόσες χιλιάδες χρόνια πολιτισµού δεν µπορούµε να κατανοήσουµε ότι µόνο η διαφορετικότητα προχωράει τη ζωή µπροστά. Τις διαφορετικότητες πρέπει όχι απλώς να τις κανακεύουµε αλλά να τις επιθυµούµε. Κι ας µην καταλαβαίνουµε ότι το πρόβληµα δεν ήταν ποτέ οι διαφορετικοί αλλά η στενοµυαλιά και η πονηριά, ο δόλος κάποιων κοµµατιών της οργανωµένης κοινωνίας που χαρακτηρίζουν κάποιους ανθρώπους «διαφορετικούς» για να ρίχνουν εκεί τα δικά τους φταιξίµατα. Να βρίσκουν αποδιοποµπαίους τράγους στους διαφορετικούς για να καλύπτουν τις δικές τους ανικανότητες.
Κι όµως ήδη έναν αιώνα µετά τον Αρτό οι κοινωνίες µας συντηρητικοποιούνται. Να φέρω ένα πρόσφατο παράδειγμα για τις σφοδρές αντιδράσεις που προκάλεσε η απόφαση της υπουργού Παιδείας να επιτρέψει µια σειρά από βίντεο τα οποία αφορούν την προγεννητική αγωγή βασιζόµενα στη θεωρία του «αγέννητου παιδιού», τα οποία προορίζονταν για τα γυµνάσια της επικράτειας.
Ας βάλουµε και ένα µάθηµα µε ξεµατιάσµατα. Πολύ ταπεινά και ανθρώπινα θέλω να αναρωτηθώ: είναι υπερήφανοι οι υπουργοί Πολιτισµού και Παιδείας τα τελευταία 30 χρόνια µε ό,τι έχουν προσφέρει στην κοινωνία; Η παιδεία και ο πολιτισµός είναι τα µόνα εργαλεία που µπορούν να βγάλουν το ανθρώπινο πλάσµα από τη βαρβαρότητα και τη δυστυχία που βιώνουµε. ∆εν υπάρχει καµία ανθρωπιά γύρω µας, καµία αξία, τίποτε που να ακουµπά την ανθρώπινη ψυχή. Ολα στηρίζονται στο ψέµα, στην υποκρισία, σε έναν ευτελή ανταγωνισµό, στη µοναξιά.
Κι όµως στο έργο η Ιόλη Ανδρεάδη και ο Αρης Ασπρούλης αναφέρονται σε µια προσφιλή τους πεποίθηση ότι «θα πρυτανεύσει ο µέγας νόµος της καρδιάς». ∆εν το ενστερνίζεστε;
∆υστυχώς, είµαι αρκετά απαισιόδοξος. Νοµίζω ότι ο κόσµος έχει µπει σε έναν πάρα πολύ σκοτεινό δρόµο και θέλει πολύ χρόνο και δουλειά, να περάσει πολλές δυσκολίες ακόµη για να επιστρέψει στην αφετηρία του, στο ελάχιστο. Ωστόσο ακόµη και αυτή η απαισιοδοξία µου δεν είναι µεµψιµοιρία, δεν σηµαίνει ότι δεν κάνω τίποτε. Ο καθένας προσπαθεί µε τις µικρές του δυνάµεις, µε αυτό που του επιβάλλουν η ψυχή του και η σκέψη του.
Εσείς ποιον τρόπο έχετε βρει;
Με την επαφή µου µε ανθρώπους που αναπνέουν τη ίδια ακριβώς ανάσα µ’ εµένα. Αυτό κάνει το θέατρο· σου λέει «έλα να κάνουµε παρέα». ∆εν σου λέει «µπες µες στο σκυλάδικο» όπου είναι 2.000 µόνοι τους. ∆ιάβαζα προχθές αυτό που έγραψε ο ποιητής Χρήστος Λάσκαρης: «Επιµένω σε έναν άλλο κόσµο. Τον έχω τόσο ονειρευτεί, τόσο πολύ έχω σεργιανήσει µέσα του που πια είναι αδύνατο να µην υπάρχει». Ορίστε, η ποίηση τα λέει όλα, γιατί τη φοβόµαστε;
Πώς κρίνετε το πολιτιστικό µποϊκοτάζ ρωσικών παραγωγών και τον αποκλεισµό Ρώσων καλλιτεχνών ως αντίδραση στον πόλεµο στην Ουκρανία; ∆εν ήρθε η ώρα η τέχνη να δείξει τον ενοποιητικό της χαρακτήρα;
∆εν υπάρχουν πράγµατα που χωρίζουν τους ανθρώπους· είναι όλα ψεύτικα, κατασκευές οι οποίες γίνονται εκ του πονηρού και ο παρονοµαστής τους είναι το κέρδος, το διαίρει και βασίλευε. Ολοι οι καλλιτέχνες οφείλουµε να ενώσουµε τη φωνή µας και να διατρανώσουµε ότι ο κάθε πόλεµος, η κάθε πολεµική πράξη είναι κατακριτέα. Στην Ελλάδα πληρώνουµε 80% µε 90% φόρους· είµαστε νέου τύπου προλετάριοι. Και αυτοί που έχουν σπείρει την παγκόσµια φτώχεια αίφνης απαγορεύουν σε καλλιτέχνες την παρουσίαση του καλλιτεχνικού τους έργου, κλαίγοντας µε κροκοδείλια δάκρυα.
«Πήγαινε να βρεις όλους τους επικεφαλής των πνευµατικών ιδρυµάτων και πες τους πως µέσα στη στενή λιµνούλα που ονοµάζουνε σκέψη οι ακτίνες του πνεύµατος σαπίζουν σαν τα σκουπίδια» λέει ο Αρτό. Τελικά τα ιδρύµατα σώζουν τον πολιτισµό στη χώρα µας;
Αυτός ο θεσµός που λέγεται κράτος πρέπει να είναι ο πιο ισχυρός και να αναλάβει την ευθύνη του πολιτισµού, εκτός εάν αποδεχτούµε ότι δεν υπάρχουν πια κράτη αλλά µόνο εταιρείες. Είναι χαρακτηριστικό του νεοφιλελευθερισµού αυτό. Αναρωτιέµαι αν έτσι θέλουµε να είναι το µέλλον της κοινωνίας. Ενα κράτος που βάζει τον εαυτό του κάτω από τα ιδρύµατα; Και µην ξεχνάµε ότι στην πραγµατικότητα επιτελούν έργο µε χρήµατα του ίδιου του κράτους.
Εάν σας έλεγα να κρατήσετε µια φράση του κειµένου που σας συγκινεί ιδιαίτερα, ποια θα ήταν;
«Θα γίνω πάλι τεσσάρων χρόνων και δεν θα πονάω πουθενά» – εάν µας λέει κάτι η επιστροφή στην παιδικότητα.
INF0
«Κόκκαλο» των Ιόλης Ανδρεάδη και Άρη Ασπρούλη. Στον ρόλο του Αντονέν Αρτό ο Γεράσιμος Γεννατάς. Ζωντανά επί σκηνής ο μουσικός – περφόρμερ Γιώργος Παλαμιώτης.
Στο Θέατρο Τέχνης – Υπόγειο κάθε Δευτέρα και Τρίτη
