Ένας ακόμη Ρομά πέθανε από αστυνομική βία. Ο πρώτος; Όχι. Δυστυχώς, οι Ρομά παραμένουν παιδιά ενός κατώτερου θεού. Είναι καταδικασμένοι από κούνια να διανύσουν περιορισμένη κοινωνική τροχιά κι οι φωτεινές εξαιρέσεις (π.χ. καλλιτέχνες) δεν σπάζουν τον κανόνα της απουσίας ευκαιριών.
Διαχρονικά το σκούρο χρώμα συνδέεται με αρχέγονες συλλογικές φοβίες, για το «μαύρο» και το σκοτάδι. Σ΄αυτές πάτησαν οι φασιστικές θεωρίες. Κι ενώ έρευνες έχουν δείξει ότι το χρώμα του δέρματος είναι αφετηρία για ρατσιστικές συμπεριφορές, εγκληματίες αποτρόπαιων εγκλημάτων υπήρξαν φυσικά και ξανθοί και γαλανομάτηδες. Αποκορύφωμα οι σφαγές στο Άουσβιτς, το δουλεμπόριο Αφρικανών, οι γενοκτονίες Ινδιάνων κ.ά.
Η ελληνική γλώσσα βρίθει διαφόρων ρατσιστικών φράσεων για τους Ρομά, που βασίζονται σε μία στερεοτυπική αντίληψη, η οποία δυστυχώς διαπερνά σε μεγάλο βαθμό και τις δυνάμεις καταστολής. Αγνοείται έτσι συνειδητά ή ασυνείδητα ό, τι σημαντικό κομμάτι της κοινότητας των Ελλήνων Ρομά έχει καταφέρει μέσα από μακροχρόνιες κεντρώες κι αριστερές πολιτικές να ενταχθεί στον κοινωνικό ιστό. Προσπαθεί να προχωρήσει μέσα από «καθαρές» εμπορικές συναλλαγές, καλλιτεχνικές δραστηριότητες, τεχνικές εργασίες κ.ά.
Ο «κλέφτης» των 20 ευρώ στο βενζινάδικο καταδιώχτηκε, πυροβολήθηκε από δυνάμεις κι είναι νεκρός. Ουδείς θα σκεφτόταν να σηκώσει όπλο κατά της υπόδικης, αεράτης Εύας Καϊλή λόγω των πακέτων 600.000 ευρώ.
Η αντισυστημικότητα κι η παραβατικότητα των Ελλήνων Ρομά είναι μία πραγματικότητα, η οποία όμως δεν τους αγγίζει όλους. Εξελίσσεται αλλιώς σε κάθε τοπικό πεδίο. Κι η ευθύνη ανήκει στην πολιτεία για την αξιοποίηση πόρων, την ορθολογική διανομή επιδομάτων και την αποφυγή γκέτο. Χρειάστηκαν περίπου 50 χρόνια για να ενταχθεί το 1/3 των Ελλήνων Ρομά κι άλλο 1/3 παραμένει εκτός πλαισίου.
Η ταξική δικαιοσύνη στο πλαίσιο καπιταλιστικών συστημάτων οργάνωσης δυναμιτίζει και τη δυνατότητα ενσωμάτωσης. Κι αντί οι φυλακές να έχουν υποχρεωτικά, λειτουργικά προγράμματα εκπαίδευσης παραμένουν πεδίο αναπαραγωγής της εγκληματικότητας.
Στη φετινή ξακουστή εμποροπανήγυρη τον λεγόμενο Λάμποβο στην Παραμυθιά Θεσπρωτίας μεταξύ των παρισταμένων μικροπωλητών ήταν πολλοί Ρομά από τον Δενδροπόταμο Θεσσαλονίκης. Ξέχασα το πορτοφόλι μου κι όταν επέστρεψα, το είχαν κρατήσει. Δεν έλειπε σεντς. Δεν δέχτηκαν ούτε κέρασμα.
Ο κοινωνικός ρατσισμός απέναντι στους Ρομά δεν είναι ελληνικό φαινόμενο. Οι Ρομά δεν είναι ενιαία ομάδα. Υπάρχουν διαφορετικές φυλές, έχουν διαφορετικές θρησκείες κ.ά. Η στερεοτυπική αντίληψη πως οι Ρομά είναι «όλοι ίδιοι και κλέβουν ασύστολα» έχει διαποτίσει σημαντικό κομμάτι της ελληνικής κοινωνίας, που τους αντιμετωπίζει ως τωρινούς και δυνάμει εχθρούς της. Τους ομογενοποιεί, αγνοώντας τις διαφορές, που είναι τεράστιες ανάμεσα στις κοινότητες ή μεταξύ μεμονωμένων ατόμων. Κι ενώ η ελληνική κοινωνία καταπίνει την κάμηλο στα εγκλήματα λευκού κολάρου, φωνάζει κι εξανίσταται για τους Ρομά, που, κατά κανόνα, είναι φτωχοδιάβολοι.
Τα υψηλά ποσοστά αναλφαβητισμού, οι γάμοι σε μικρή ηλικία, η μαζική φτώχεια, η έλλειψη τεχνικών δεξιοτήτων είναι παράγοντες αναχαιτιστικοί για την ενσωμάτωση. Η ψηφιακή εκπαίδευση μπορεί να δημιουργήσει νέα δεδομένα για τα παιδιά των μετακινούμενων Ρομά, που έχουν μεγάλη σχολική διαρροή, κυρίως για λόγους οικονομικούς, εργασίας ή και νοοτροπίας.
Το ρατσιστικό παραλήρημα εμποδίζει να δούμε ορθολογικά τα προβλήματά τους κι έχουμε από τα χειρότερα ποσοστά ένταξης Ρομά στην Ε.Ε. Η κυβέρνηση Μητσοτάκη βλέπει τους Ρομά ψηφοθηρικά ή ως βαρίδι για την ελληνική κοινωνία, εξ ου κι έχουμε νομοθετικά πασαλείμματα. Στόχος, να ικανοποιηθεί το φιλοθεάμον κυρίως ακροδεξιό εκλογικό κοινό, που ομνύει στο δόγμα «τάξη κι ασφάλεια». Όμως, αυτή η στείρα πολιτική διαχρονικά ουδέποτε οδήγησε σε θετικές εξελίξεις ή πραγματικές λύσεις. Κι ο φόνος ενός ανήλικου αγοριού από δυνάμεις καταστολής, ανεξαρτήτως αν είναι ή όχι Ρομά, μας αφορά όλους.
*Η Άννα Στεργίου είναι κοινωνιολόγος, κοινοβουλευτική συντάκτρια και συγγραφέας
