Ακόμη ένα επεισόδιο πολιτικού χάους στη Λιβύη, αυτήν τη φορά η διαμάχη για τον έλεγχο της Κεντρικής Τράπεζας της χώρας (CBL), αποδεικνύει ότι η Τουρκία θέλει να παίξει –και το πετυχαίνει– ρόλο τοποτηρητή της κατάστασης, με το αζημίωτο, εντός της χώρας λόγω της ισχυρής παρουσίας της. Η πολιτική της Τουρκίας, η οποία έχει αναπτύξει διαύλους και με τις δύο κυβερνήσεις, της Δυτικής (Τρίπολη) και της Ανατολικής Λιβύης (Βεγγάζη), μπορεί να μην ήταν ικανή να αποσοβήσει μια νέα κρίση, αλλά έβαλε για άλλη μια φορά την Άγκυρα σε ρόλο μεσολαβητή.
Η κρίση ξεκίνησε τον Φεβρουάριο, όταν ο διοικητής της Κεντρικής Τράπεζας Σαντίκ Ελκαμπίρ εξέφρασε δημόσια τις διαφορές του με τον πρωθυπουργό Αμπντελχαμίντ Ντμπέιμπα σχετικά με τις δαπάνες. Σε μια επιστολή του τον επέκρινε επειδή υποσχέθηκε αυξήσεις μισθών και άλλες δημόσιες δαπάνες που θα υπερέβαιναν την εισοδηματική πολιτική. Επιπλέον, κατέδειξε τη συνεχιζόμενη απώλεια της αξίας του δηναρίου Λιβύης έναντι άλλων νομισμάτων. Από την πλευρά του, ο Ντμπέιμπα κατηγόρησε τον Ελκαμπίρ για ανεντιμότητα και διαφθορά, ανοίγοντας τον ασκό του Αιόλου για το ξέσπασμα της κρίσης, με την καθαίρεση του Ελκαμπίρ, που τελικά αναγκάστηκε μαζί με άλλα υψηλόβαθμα στελέχη της CBL να φύγει από τη χώρα και να βρει καταφύγιο στην… Τουρκία.
Τραπεζική συνεργασία
Εδώ και περίπου δύο χρόνια η τουρκική πλευρά –έχει θέσει στόχο την έντονη παρουσία της συνολικά στην Αφρική– είχε αναπτύξει στενές επαφές με τον Ελκαμπίρ. Μόλις τον Απρίλιο ο Ελκαμπίρ συναντήθηκε με τον Τούρκο ομόλογό του Φατίχ Καραχάν στο περιθώριο των εαρινών συναντήσεων του Διεθνούς Νομισματικού Ταμείου και της Παγκόσμιας Τράπεζας στην Ουάσινγκτον. Συζήτησαν την προώθηση της τραπεζικής συνεργασίας και την ανταλλαγή εμπειρογνωμοσύνης στους χρηματοοικονομικούς τομείς. Σε αυτό το πλαίσιο, διπλωματικές ανώνυμες πηγές σε παλαιότερες διαρροές για τον Ελκαμπίρ είχαν ξεκαθαρίσει ότι ο πρώην επικεφαλής του Συμβουλίου Εθνικής Ασφάλειας των ΗΠΑ Τζον Μπόλτον, αλλά και οι κυβερνήσεις της Γαλλίας, των Ηνωμένων Αραβικών Εμιράτων και η Αίγυπτος συμφωνούσαν ότι ο Ελκαμπίρ έπρεπε να φύγει από επικεφαλής αφού υπήρχαν στοιχεία εναντίον του για διαφθορά.
Παράλληλα, ο Τούρκος πρόεδρος στην προσπάθειά του να ενισχύσει περαιτέρω την τουρκική παρουσία στη Λιβύη υπέβαλε στο κοινοβούλιο στις 12 Αυγούστου μνημόνιο κατανόησης (MoU) –διαφορετικό από το αυθαίρετο μνημόνιο για την ΑΟΖ του 2019– σχετικά με το καθεστώς των τουρκικών δυνάμεων που βρίσκονται στη Λιβύη. Η συμφωνία, η οποία υπογραμμίζει την εμβάθυνση της στρατιωτικής συνεργασίας μεταξύ των δύο χωρών, παρέχει στις τουρκικές δυνάμεις ευρεία νομική προστασία και υλικοτεχνική υποστήριξη ενώ επιχειρούν στο λιβυκό έδαφος.
Η τουρκική ηγεσία μετά την προσέγγιση και τις επαφές που είχε με τον Αιγύπτιο πρόεδρο Αμπντέλ Φατάζ Αλ Σίσι ο Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν, και στις οποίες συζητήθηκε το μέλλον της Λιβύης, έστειλε εσπευσμένα στην Τρίπολη τον επικεφαλής των υπηρεσιών πληροφοριών της Τουρκίας Ιμπραχίμ Καλίν για συνομιλίες με την κυβέρνηση Ντμπέιμπα.
Η αγορά πετρελαίου
Η Κεντρική Τράπεζα κυριαρχεί στη λιβυκή οικονομία, καθώς κατέχει τις δύο κύριες εμπορικές τράπεζες και αποθέματα ύψους 27 δισ. δολαρίων, τα περισσότερα από τα οποία προέρχονται από τα έσοδα από το πετρέλαιο. Οι μισθοί εκατομμυρίων Λίβυων βασίζονται επίσης στη CBL. Η συνεχιζόμενη προσπάθεια από διάφορες φατρίες στη Λιβύη να αποκτήσουν τον έλεγχο της Κεντρικής Τράπεζας αποτελεί σαφή κίνδυνο για ολόκληρη τη χώρα, απειλώντας την ασφάλεια καθώς και την οικονομία της.
Η παραγωγή πετρελαίου είναι ζωτικής σημασίας τόσο για την οικονομία της Λιβύης όσο και για τις παγκόσμιες ενεργειακές αγορές. Ηδη η κρίση σχετικά με τον έλεγχο της CBL είχε αποτέλεσμα τη μείωση του 60% της παραγωγής της Λιβύης, οδηγώντας σε άμεση άνοδο 7% στις παγκόσμιες τιμές του πετρελαίου. Η ανατολική κυβέρνηση της Βεγγάζης διέταξε τη διακοπή των επιχειρήσεων φόρτωσης πετρελαίου στα λιμάνια Μπρέγκα, Ες Σίντερ, Ρας Λανούφ, Ζουεϊτίνα και Χαρίγκα, με αποτέλεσμα να τεθούν εκτός περίπου 700.000 βαρέλια την ημέρα. Τα ξένα ΜΜΕ εκτιμούν ότι η κρίση αυτή, καθώς και η αντίδραση της πλευράς του Χαλίφα Χαφτάρ που ελέγχει την Ανατολική Λιβύη θα ενισχύσουν τη θέση του τελευταίου στον ανταγωνισμό του για επιρροή με τη διεθνώς αναγνωρισμένη κυβέρνηση Ντμπέιμπα.
Ο ρόλος των ξένων δυνάμεων
Μεταξύ των διεθνών παραγόντων που εμπλέκονται στη Λιβύη (Τουρκία, Ρωσία, Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα, Αίγυπτος) δεν υπάρχει ουσιαστικά συμφωνία σχετικά με το πώς θα στηριχτεί η χώρα για να βγει από το τέλμα της. Παρόλο που τα βλέμματα του κόσμου είναι στραμμένα στις πολεμικές συγκρούσεις σε Γάζα και Ουκρανία, τα γεγονότα στη Λιβύη έχουν προκαλέσει διεθνή συναγερμό. Η Ευρωπαϊκή Ενωση και οι Ηνωμένες Πολιτείες έχουν εκφράσει «σοβαρή ανησυχία» για τις εξελίξεις και έχουν υποστηρίξει τις προσπάθειες του ΟΗΕ για την επίλυση της κρίσης (οι οποίες έχουν ήδη πάρει σάρκα και οστά). Ενώ η δέσμευση των ΗΠΑ είναι περιορισμένη, η Ευρώπη είχε δύο βασικούς στόχους στη Λιβύη: τον περιορισμό των μεταναστευτικών ροών από τη χώρα μέσω της Μεσογείου και την αναζήτηση περισσότερων συμβάσεων πετρελαίου, στην προσπάθεια να μειώσει την εξάρτησή της από το ρωσικό αέριο.
