Το συναρπαστικό βιβλίο του Βρετανοαμερικανού δημοσιογράφου Εντ Γιονγκ με θέμα τον τρόπο που νιώθουν τα έμβια όντα.
Ο βραβευμένος με Πούλιτζερ Βρετανοαμερικανός δημοσιογράφος με ειδίκευση σε επιστημονικά θέματα Εντ Γιονγκ είχε ήδη κάνει επιτυχία με το πρώτο βιβλίο του «I contain multitudes» (με θέμα τις συνεργασίες μεταξύ μικροβίων και ζώων), όταν το 2018 άρχισε να νιώθει πως η έμπνευσή του είχε στερέψει. Η βιολόγος σύζυγός του τον παρότρυνε να γράψει ένα βιβλίο για τον τρόπο που τα ζώα αντιλαμβάνονται τον κόσμο. Κάπως έτσι άρχισε το μεγάλο ταξίδι του βιβλίου «Ενας απέραντος κόσμος», το οποίο μόλις κυκλοφόρησε στα ελληνικά.
Αρκετά συχνά θεωρούμε δεδομένο πως ο κόσμος είναι όπως τον αντιλαμβανόμαστε εμείς. Γι’ αυτό και αναπτύσσουμε συμπεριφορές προς τα κοντινά μας ζώα –σκύλοι, γάτες κ.λπ.– οι οποίες τελικά μάλλον τα μπερδεύουν παρά μας βοηθούν να επικοινωνήσουμε. Ο Εντ Γιονγκ στο βιβλίο του υπενθυμίζει πως όπως εμείς, έτσι και κάθε ζώο έχει τη δυνατότητα να αντιληφθεί μόνο ένα μέρος του όλου. Οπως σημειώνει, καθένα περιβάλλεται από τη δική του μοναδική «αισθητηριακή φυσαλίδα», η οποία ονομάζεται Umwelt. Παρότι το αντιληπτικό πεδίο μας είναι περιορισμένο, εμείς το βιώνουμε ως απέραντο καθώς είναι το μόνο που γνωρίζουμε και η ψευδαίσθηση αυτή ισχύει για όλους τους ζωντανούς οργανισμούς του πλανήτη. «Δεν μπορούμε να αισθανθούμε τα αμυδρά ηλεκτρικά πεδία που αισθάνονται οι καρχαρίες και οι πλατύποδες. Δεν είμαστε μυημένοι στα μαγνητικά πεδία που ανιχνεύουν οι κοκκινολαίμηδες και οι θαλάσσιες χελώνες. Δεν μπορούμε να εντοπίσουμε τα αόρατα ίχνη ενός ψαριού που κολυμπάει όπως μπορεί μια φώκια» αναφέρει ο Γιονγκ.
Δεν είναι υποκατάστατα
Οπως σημειώνει ο συγγραφέας, υπάρχουν αρκετές περιπτώσεις επιστημόνων που μελετούν τις αισθήσεις των ζώων με στόχο να χρησιμοποιήσουν τα ευρήματα της έρευνάς τους για την κατανόηση των ανθρώπινων αισθητηριακών συστημάτων. Αλλοι τα μελετούν με σκοπό τη δημιουργία νέων τεχνολογιών. «Τα μάτια του αστακού έχουν εμπνεύσει διαστημικά τηλεσκόπια, τα αυτιά μιας παρασιτικής μύγας έχουν επηρεάσει ακουστικά βαρηκοΐας και το στρατιωτικό σόναρ έχει βελτιωθεί από τις έρευνες στα δελφίνια» γράφει. Ωστόσο επιμένει πως δεν πρέπει να ξεχνάμε ότι τα ζώα δεν είναι υποκατάστατα των ανθρώπων ούτε υλικό για συνεδρίες ιδεών. Ακριβώς πάνω στην ιδέα αυτή βασίζει το βιβλίο του, στο οποίο μελετά την ευρύτατη γκάμα αισθήσεων των ζώων σε κεφάλαια στα οποία αναλύει τι συμβαίνει όταν αυτά έρχονται σε επαφή με το φως, το χρώμα, τον πόνο, τη θερμότητα, την αφή, τις επιφανειακές δονήσεις, τον ήχο, τις αντηχήσεις, τα ηλεκτρικά και μαγνητικά πεδία.
«Δείτε μια φώκια που κολυμπάει και θα καταλάβετε ότι το νερό είναι γεμάτο ίχνη και διαδρομές» γράφει ο Γιονγκ και διευκρινίζει πως στον ωκεανό οι μυρωδιές είναι οδοδείκτες. Για παράδειγμα, τα οσφρητικά τοπία που ανιχνεύουν τα θαλασσοπούλια συνδέονται στενά με τα πραγματικά τοπία και έτσι είναι εκπληκτικά προβλέψιμα. Με αυτό τον τρόπο μαθαίνουν να χαρτογραφούν το τοπίο και εντοπίζουν τις θέσεις που μπορούν να τους προσφέρουν τροφή. Εξηγεί πως το σύμπαν των μυρμηγκιών βρίσκεται σε διαρκή αναβρασμό, καθώς είναι ένας θορυβώδης κόσμος από φερομόνες που ανταλλάσσονται. Δεν είμαστε σε θέση να το αντιληφθούμε χωρίς τη βοήθεια εργαστηριακών παρατηρήσεων, ωστόσο τα μυρμήγκια είναι ίσως το πιο χαρακτηριστικό παράδειγμα της δύναμης των φερομονών σύμφωνα με τους επιστήμονες.
Είναι το γρασίδι πράσινο;
Για εμάς τους ανθρώπους που κατά βάση βασιζόμαστε στην όραση δεν είναι εύκολα αντιληπτό πως οι ελέφαντες βασίζονται σε πολύ μεγάλο βαθμό στην όσφρηση. Οτι αντιλαμβάνονται τα πάντα γύρω τους μέσα από τη σχεδόν δύο μέτρων μήκους προβοσκίδα τους. Οτι με αυτή την προβοσκίδα μπορούν να μυρίσουν τον κίνδυνο και να προστατευτούν εγκαίρως. Ούτε οι περισσότεροι από εμάς γνωρίζουν πως όταν ένας κροταλίας γλιστράει στο έδαφος του δάσους η γλώσσα του μετατρέπει τον κόσμο σε χάρτη.
Το χρώμα για μας είναι κάτι δεδομένο. Το γρασίδι είναι πράσινο, η θάλασσα μπλε και το χώμα καφέ. Ωστόσο το χρώμα είναι υποκειμενικό. Το γρασίδι δεν είναι πράσινο. Ετσι το βλέπουμε εμείς. Βλέπουμε τα χρώματα σύμφωνα με το πώς αντιλαμβάνεται ο εγκέφαλός μας τα ερεθίσματα που λαμβάνει. Δεν συμβαίνει το ίδιο με τους αστερίες. «Ενας αστερίας έχει μάτια στις άκρες των πέντε βραχιόνων του. Αυτά τα μάτια δεν μπορούν να δουν χρώμα, λεπτομέρειες ή γρήγορες κινήσεις, αλλά δεν χρειάζεται να το κάνουν. Το μόνο που χρειάζεται να κάνουν είναι να ανιχνεύουν μεγάλα αντικείμενα, ώστε ο αστερίας να μπορεί να επιστρέφει αργά στην ασφάλεια ενός κοραλλιογενούς υφάλου. Ο αστερίας βλέπει μόνο ό,τι χρειάζεται» εξηγεί.
Το ίδιο πράγμα συμβαίνει και με τον πόνο. Δεν πονούν το ίδιο όλα τα είδη, κάποια δεν τον νιώθουν καν. Οπως γράφει ο Εντ Γιονγκ, ένας σκόρος bogong δεν θα μάθει ποτέ τι ακούει ένας σπίνος ζέβρα και ένας σκύλος δεν θα μπορέσει ποτέ να νιώσει πώς είναι να είσαι νυχτερίδα. Ούτε εμείς έχουμε τη δυνατότητα να αντιληφθούμε τη ζωή μέσα από τις αισθήσεις ενός άλλου είδους. Ωστόσο είναι πολύ σπουδαίο δώρο το γεγονός ότι η επιστήμη και η τεχνολογία που έχουμε αναπτύξει μας δίνουν τη δυνατότητα να μελετήσουμε σε βάθος τους διαφορετικούς τρόπους με τους οποίους εκτυλίσσεται η ζωή στον πλανήτη.
INFO
Το βιβλίο «Ενας απέραντος κόσμος» του Εντ Γιονγκ κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Πεδίο σε μετάφραση του Αλέξη Καλοφωλιά
