Ο Κώστας Παπακωνσταντίνου και η Άρτεμις Γρύμπλα συνσκηνοθετούν την τραγωδία «Ηρακλείδαι» του Ευριπίδη, ένα έργο με έντονη πολιτική χροιά που σπάνια βλέπουμε στη σκηνή. Οι απόγονοι του Ηρακλή καταδιωκόμενοι από τον βασιλιά του Άργους, Ευρυσθέα, καταφεύγουν στην Αθήνα όπου ζητούν να τους δοθεί άσυλο. Η δημοκρατική πόλη τούς το παρέχει παρά τις απειλές του Άργους για πόλεμο και δεν υποκύπτει στο συμφέρον του δυνατού. Στη μάχη, η Αθήνα κερδίζει και οι ρόλοι αντιστρέφονται. Ο Ευρυσθέας είναι πλέον αιχμάλωτος ικέτης και οι Ηρακλείδες ισχυροί νικητές. Ο Ελισσαίος Βλάχος ο οποίος πρωταγωνιστεί στην παράσταση μιλάει στο Documento για την ηθική και την έννοια του δικαίου, τον πόλεμο στην Ουκρανία και τον διαχρονικό πυρήνα αναζητήσεων της τραγωδίας, αλλά και το κίνημα #MeToo που άλλαξε το θέατρο και τις κυρίαρχες αφηγήσεις.
Τι σας γοήτευσε στους “Ηρακλείδες”, ένα από τα πλέον πολιτικά κείμενα του Ευριπίδη που παρουσιάζεται σπάνια επί σκηνής;
Οι Ηρακλείδες είναι μια από τις τραγωδίες του Ευριπίδη που έχουν παρασταθεί πολύ λίγες φορές. Σε αυτό συντελούν κι η πιθανή απουσία κάποιων χαμένων αποσπασμάτων καθώς και η έλλειψη εμβληματικού πρωταγωνιστικού ρόλου. Σε όλο το έργο η δράση και οι αποφάσεις περιστρέφονται γύρω από την τύχη των παιδιών του Ηρακλή -κατά βάση των αρρένων- αλλά ποτέ δεν ακούμε κάποιο απ’ αυτά τα αγόρια να λέει το παραμικρό. Όλα διαδραματίζονται για αυτά τα παιδιά, αλλά κι ερήμην τους. Λες και το παρελθόν της γενιάς τους να καθορίζει το παρόν τους, ακόμη και το μέλλον τους. Ακόμη κι η κόρη του Ηρακλή που επιλέγει να θυσιαστεί προκειμένου να εκπληρωθεί ένας άνωθεν χρησμός και να επιτευχθεί η σωτηρία των αδελφών της, στην ουσία επιλέγει λεύτερη το θάνατό της, αλλά όχι τη ζωή της.
Η πόλη είναι ελεύθερη γιατί παραμένει δίκαιη. Ποιες είναι οι σκέψεις σας πάνω σε αυτή τη φράση και ποιες είναι οι συνδέσεις με την κοινωνία και την πολιτική πραγματικότητα σήμερα;
Το τι είναι δίκαιο ορίζεται κάθε φορά από την εκάστοτε κοινωνία. Είναι αναπόσπαστο κομμάτι του αξιακού της συστήματος. Οι αξίες κάθε κοινωνίας διαμορφώνουν την έννοια του δικαίου, πρωτίστως ηθικά και δευτερευόντως νομικά. Ταυτόχρονα οι κοινωνίες έχουν τη βαθύτερη ανάγκη να κοιμούνται ήσυχες, θεωρώντας πως οι πράξεις και οι θέσεις τους είναι δίκαιες. Και αυτή η ανάγκη συχνά μετατοπίζει το αξιακό σύστημα ώστε αυτό να έρθει να κουμπώσει πάνω στις πράξεις. Οι ολοκληρωτισμοί σε κοινωνίες που έχουν περάσει από τη δημοκρατία και το διαφωτισμό, δεν είναι απόρροια της τρέλας του ενός ή των λίγων. Είναι μια διαρκής μετατόπιση του αξιακού συστήματος που συντελείται με μικρά ή μεγαλύτερα βήματα, μέχρις ότου περάσουμε από το ένα πολιτικό σύστημα στο άλλο. Το ίδιο μπορούμε να πούμε και για πολλά ζητήματα που κάποτε θα φάνταζαν αδιανόητα, όπως το να πνίγονται εκατοντάδες άνθρωποι στη Μεσόγειο, να εισβάλλει η Ρωσία στην Ουκρανία, να βομβαρδίζεται η Γιουγκοσλαβία, να παρακολουθούμε τον πόλεμο ως θέαμα. Φαντάζεστε να μην είχε προηγηθεί ο βομβαρδισμός της Γιουγκοσλαβίας, οι πόλεμοι στο Ιράκ και το Αφγανιστάν, όλη η πολιτική της Νέας Παγκόσμιας Τάξης, και να εισέβαλλε η Ρωσία στην Ουκρανία; Με τίποτα. Έχει συντελεστεί μια τεράστια μετατόπιση του αξιακού συστήματος σχεδόν σε όλο τον κόσμο που να δίνει ηθικά ερείσματα στην απολυταρχική ρωσική κυβέρνηση.
Η παράσταση φιλοδοξεί να φωτίσει τον αντιπολεμικό χαρακτήρα του έργου και το πεδίο όπου συγκρούονται οι αρχές της ελευθερίας, της δημοκρατίας και της δικαιοσύνης, με αυτές της ιδιοτέλειας, της βίας και του συμφέροντος του ισχυρού. Πόσο διαχρονικά και πανανθρώπινα παραμένουν αυτά τα μηνύματα;
Το έργο ξεκινάει με τα εξής λόγια από το στόμα του γέροντα Ιόλαου, σαν απόσταγμα της βιωτικής του πείρας: «Ο ένας άνθρωπος χρήσιμος στους άλλους (στο κοινωνικό σύνολο) είναι και ο άλλος χρήσιμος στον εαυτό του, μα για την πόλη ανώφελος.» Το θέμα του δημόσιου και του ιδιωτικού θίγεται από την πρώτη στιγμή και είναι βασικό κριτήριο των επιλογών μας. Όσο κι αν μέσα μας λέμε πως ιδιωτεύοντας δεν βλάπτουμε κανέναν, είναι βασικό στοιχείο προόδου μιας κοινωνίας, βασικό στοιχείο της ανάπτυξης ελεύθερου πνεύματος, να γνωρίζουμε τα της δημόσιας σφαίρας, να παίρνουμε θέση και να δεχόμαστε το τίμημα της επιλογής μας, γιατί κάθε επιλογή δεν είναι μονοσήμαντη. Κάτι θα κερδίσεις και κάτι θα χάσεις, είναι βασική συνθήκη της ίδιας της ζωής. Και φυσικά, να μπορούμε να αναγνωρίζουμε με παρρησία το λάθος μιας επιλογής, που είναι μια άλλη βασική συνθήκη της ζωής. Πως πορευόμαστε και μαθαίνουμε μέσα από λάθη. Νομίζω πως αυτά είναι ζητήματα που απασχολούν τους ανθρώπους και τις κοινωνίες μας, από τις απαρχές της συνείδησης μας. Ο Ευριπίδης δανείζεται έναν παλιό μύθο για να μιλήσει στους συγχρόνους του. Εμείς δανειζόμαστε το έργο του Ευριπίδη για να μιλήσουμε στους συγκαιρινούς μας. Έχει αλλάξει το πλαίσιο της κατανόησης, έχουν αλλάξει τα συμφραζόμενα, ο πυρήνας των αναζητήσεων παραμένει.
Η ομάδα Ξανθίας συνεχίζει την έρευνά της πάνω σε θέματα υποκριτικής και παράστασης και πειραματίζεται στο πώς ο ρυθμός και η μουσική του λόγου εναρμονίζονται με την κίνηση των σωμάτων. Με ποιον τρόπο αποδίδεται πάνω στη σκηνή αυτή η ερευνητική διαδικασία;
Ως ομάδα είναι η πρώτη μας φορά που καταπιανόμαστε με ένα κείμενο της αρχαίας ελληνικής γραμματείας, κείμενα που εξ’ αρχής γράφτηκαν ως ποιήματα με μέτρο και στίχο. Πριν από το θέαμα υπάρχει πρωτίστως ένα ακρόαμα, αλλά δεν είναι μόνο του. Δεν έχουμε μια απαγγελία του ποιητικού λόγου, αλλά μια αναπαράστασή του. Η κίνηση των σωμάτων, οι χειρονομίες, είναι μέρος του ρυθμού του λόγου, ενισχύει την ακρόαση. Ταυτόχρονα λειτουργεί και αυτόνομα, αφηγούμενο μια ιστορία, δημιουργώντας ένα σχόλιο για το σήμερα και φωτίζοντας τη γήινη υπόσταση των ηρώων, που βοηθά κι εμάς και τους θεατές κατ’ επέκταση να συνδεθούμε μαζί τους.
Ποιες είναι οι εκτιμήσεις σας για την κατάσταση στο θέατρο εν μέσω πανδημίας και πόσα πράγματα άλλαξαν για τον χώρο την εποχή του #MeToo;
Νομίζω πως κάθε μεγάλη κρίση, δημιουργεί αντίρροπες τάσεις και γεγονότα. Μαζί με την επί σκηνής σιωπή που επέβαλλε η πανδημία και οι πολιτικοί χειρισμοί, ζήσαμε την ανάγκη των ανθρώπων γενικότερα και των καλλιτεχνών ειδικότερα να μιλήσουν για τις ζωές τους. Ζήσαμε μεγάλες κινητοποιήσεις των καλλιτεχνών, πολύ μεγάλες συνελεύσεις των καλλιτεχνικών σωματείων, πληθώρα δράσεων με κάθε αφορμή. Όταν ανατρέπεται η καθημερινότητα και ο ρυθμός της, πολλά καταχωνιασμένα πράγματα αναδύονται και αναζητούν να γίνουν φωνή που θα τα φωνάξει. Δεν είναι σύμπτωση πως δύο χώροι που κατεξοχήν αναδείχθηκαν ζητήματα βιασμών και κακοποίησης ήταν ο καλλιτεχνικός και ο αθλητικός. Δύο χώροι που λόγω των συνθηκών σώπασαν βίαια και καθολικά. Προφανώς συμβαίνουν και σε άλλους χώρους τέτοια ζητήματα. Είναι κοινωνικά τα φαινόμενα, όχι κλαδικά. Και μόνο που έχουν γίνει καταγγελίες, γίνεται κουβέντα, υπάρχουν δίκες σε εξέλιξη, είναι κέρδος για όλη την κοινωνία. Από μόνο του αυτό δεν αλλάζει τα πράγματα. Όσο συνεχίζει η αναπαραγωγή σχέσεων εξουσίας και εκμετάλλευσης, όσο συνεχίζει την κυριαρχία της η κουλτούρα της πατριαρχίας, τόσο στην κορυφή του παγόβουνου θα βλέπουμε κακοποιήσεις, βιασμούς και δολοφονίες. Στο χώρο μας σίγουρα κάποιοι θα γίνουν πιο προσεκτικοί στον τρόπο που συμπεριφέρονται, αλλά αυτό δεν ακυρώνει τα αίτια. Οφείλουμε να είμαστε σε εγρήγορση, και να ενθαρρύνουμε θεσμικά και ηθικά το να μιλάμε για αυτά που μας συμβαίνουν.
Όσον αφορά την πορεία του θεάτρου στην Ελλάδα, μου είναι δύσκολο να μιλήσω. Δεν μπορώ να αποτιμήσω ακόμη την επίδραση και τα απόνερα της πανδημίας. Ακόμη είναι σε εξέλιξη μια σειρά από κρίσεις, οικονομικές, υγειονομικές, προσφάτως πολεμικές που μάλλον είναι κρίση του ίδιου του κυρίαρχου κοινωνικού συστήματος. Το μόνο σίγουρο πως η τέχνη του θεάτρου, η βαθύτερη ανάγκη των ανθρώπων και των κοινωνιών για έκφραση και συνεύρεση μέσω της αναπαράστασης, έχει αντέξει αιώνες και θα συνεχίσει να αντέχει χωρίς εμάς και πέρα από εμάς.
INFO:
Κάθε Σάββατο στις 21:15
Θέατρο Olvio, Ιερά Οδός 67 & Φαλαισίας 7, Βοτανικός
Eισιτήρια:
Γενική Είσοδος: 15€ | Μειωμένο: 10€ | Ανέργων-ΑμεΑ: 5€ | Ατέλειες ΣΕΗ: Δωρεάν
Πληροφορίες / Κρατήσεις:
Tηλ: 210 34 14 118 | olviotheater.gr
