Κατερίνα Ευαγγελάκου και Ηλίας Γιαννακάκης γράφουν για τον σκηνοθέτη, συγγραφέα και δάσκαλο Λάκη Παπαστάθη που έφυγε από τη ζωή πριν από λίγες μέρες
Δύο σκηνοθέτες, άνθρωποι οικείοι του, μοιράζονται σκέψεις και λόγια για τον Λάκη Παπαστάθη, τον δάσκαλο και σημαντικό δημιουργό, άλλοτε λογοτέχνη της εικόνας κι άλλοτε εικονοπλάστη της γραφής, ο οποίος έσκυψε με αγάπη, δέος και σεβασμό πάνω σε έργα τέχνης και άλλων δημιουργών με το θρυλικό «Παρασκήνιο», ανοίγοντας νέους δρόμους στην τηλεόραση και στο είδος του ντοκιμαντέρ. Εφυγε από κοντά μας την Τετάρτη και ήδη λείπουν οι γνώσεις, η ευαισθησία και η ματιά ενός διανοούμενου, που ήταν όμως και βαθιά λαϊκός στην τέχνη του.
Αφήνει ένα βαθύ κενό
Του Ηλία Γιαννακάκη
Με τον Λάκη γνωριστήκαμε τον Οκτώβριο του 1993. Η σύντροφός μου τότε και τώρα, η Αποστολία Παπαϊωάννου, ετοίμαζε την πρώτη της μικρού μήκους ταινία με πρωταγωνιστή τον μυθικό Αλέξη Δαμιανό. Εγώ βοηθούσα όπως μπορούσα. Ημασταν παιδιά ακόμη στη Σχολή Σταυράκου. Τότε ο Λάκης πραγματοποιούσε ένα «Παρασκήνιο» για τον Δαμιανό, με τον οποίο συνδεόταν άρρηκτα από τα χρόνια που ήταν βοηθός του στην «Ευδοκία». Τότε λοιπόν, το 1993 στην Πάρνηθα, μου δόθηκε η δυνατότητα να εισέλθω για πρώτη φορά στον μαγικό κόσμο του «Παρασκηνίου», καθώς ο Αλέξης Δαμιανός ζήτησε από τον Λάκη να είμαστε παρόντες κι εμείς, τα στραβάδια. Το 2000 με μεσολάβηση της αδερφικής μέχρι σήμερα φίλης Εύας Στεφανή έγινα μέλος ως σκηνοθέτης της ομάδας του «Παρασκηνίου». Κάπου εκεί ξεκίνησαν τα σχεδόν 25 χρόνια συνεργασίας και φιλίας, η οποία προσέλαβε χαρακτήρα συγγενικό. Η σχέση μας με τον Λάκη ήταν πάντα ειλικρινής. Αυτό ήταν άλλωστε το πνεύμα στο «Παρασκήνιο» και στα γραφεία της περίφημης Cinetic, στον περιφερειακό του Λυκαβηττού. Ο Λάκης Παπαστάθης μαζί με τον έτερο συνδημιουργό της Cinetic, τον Τάκη Χατζόπουλο, ουδέποτε ζήτησαν να δουν από πριν κάποιο επεισόδιο από τα «Παρασκήνια» που ετοιμάζαμε. Την επομένη όμως της προβολής στην ΕΡΤ η κριτική που ακολουθούσε ήταν αδυσώπητη και οι συζητήσεις έπαιρναν φωτιά.
Το «Παρασκήνιο» αποτελεί την πιο ρηξικέλευθη, καλλιτεχνικά και πνευματικά, σειρά στην ιστορία της ΕΡΤ. Το ίδιο και η φυσική της συνέχεια από το 2020, το «Υστερόγραφο». Η δημιουργική τόλμη του Λάκη τόσο στις μυθοπλασίες του όσο ασφαλώς και στα «Παρασκήνιά» του ήταν αδιανόητη. Οσο «παραδοσιακός» φάνταζε εξ όψεως με το μεγαλοπρεπές του μουστάκι, άλλο τόσο τολμηρός ήταν στις καλλιτεχνικές του επιλογές. Το «Παρασκήνιο», που κράτησε από το 1976 μέχρι το κλείσιμο της ΕΡΤ το 2013, όπως και το «Υστερόγραφο» τα τελευταία χρόνια φέρουν ανεξίτηλα την πνευματική υπογραφή του και αποτελούν μια ανεκτίμητη παρακαταθήκη.
Η σταθερή του παραίνεση σε όλους τους σκηνοθέτες στο «Παρασκήνιο» ήταν ότι κάθε επεισόδιο πρέπει να φέρει τον μόχθο και την αγωνία μιας προσωπικής ταινίας. Μέχρι το τέλος της ζωής του αγωνιούσε για την (ακόμη αβέβαιη) ανανέωση του επόμενου κύκλου στο «Υστερόγραφο». Ο Λάκης μού άνοιξε τη μεγαλύτερη πόρτα στη δημιουργική και επαγγελματική μου ζωή καλώντας με στη Cinetic. Μέσα εκεί διαμορφώθηκα και έκανα πάνω από 50 ταινίες ως σκηνοθέτης. Εκεί πάτησα για να ακολουθήσουν όλες οι υπόλοιπες μέχρι σήμερα, ντοκιμαντέρ και μυθοπλασίες.
Η απώλειά του την Τετάρτη 8 Μαρτίου 2023 ήταν τεράστια. Για μένα μορφοποιείται σε ένα βαθιά μελαγχολικό κενό που δεν θα κλείσει.
*Ο Ηλίας Γιαννακάκης είναι σκηνοθέτης, σεναριογράφος, παραγωγός
Ποιητής λόγου και εικόνας
Της Κατερίνας Ευαγγελάκου
Ηταν ο δάσκαλός μας. «Εμείς» είμαστε η άτυπη ομάδα σκηνοθετών και τεχνικών που πήραμε το δεύτερο πτυχίο μας από το πανεπιστήμιο της Cinetic, της εταιρείας παραγωγής που ίδρυσαν ο Λάκης Παπαστάθης και ο Τάκης Χατζόπουλος στα πρώτα χρόνια της μεταπολίτευσης. Με παρότρυνση του Ροβήρου Μανθούλη οι δύο νεαροί τότε σκηνοθέτες σταδιακά εγκατέλειψαν τη χρυσοφόρα ενασχόλησή τους με τη διαφήμιση για να δημιουργήσουν τη μακροβιότερη και αξιολογότερη τηλεοπτική εκπομπή πολιτισμού, το «Παρασκήνιο» – μια σύγχρονη ακαδημία νεοελληνικού πολιτισμού για όλους που εργαστήκαμε εκεί. Με ύφος κινηματογραφικό και ήθος στοχαστικό οι σκηνοθέτες του «Παρασκηνίου» κατέγραψαν επιμελώς εκατοντάδες πτυχές της σύγχρονης πολιτιστικής μας φυσιογνωμίας κι έφτιαξαν ένα αποθετήριο στιγμών, σκέψης και δημιουργίας.
Ο Παπαστάθης ήρθε στο σινεμά από τη λογοτεχνία και τα τελευταία χρόνια επέστρεψε σε αυτήν γράφοντας ο ίδιος τέσσερις συλλογές διηγημάτων, αλλά κι έναν αξιόλογο τόμο για τα γυρίσματα της ταινίας «Ευδοκία» (1971). Η λαϊκή αυθεντική δύναμη του Δαμιανού άνοιξε νέους δρόμους στον νεαρό διανοούμενο κινηματογραφιστή και του αποκάλυψε αυτό που πραγματικά είναι ο κινηματογράφος πέρα από το κάδρο, τον φακό, το ντεκουπάζ. Το ταπεινό βλέμμα του Παπαστάθη είδε στον Δαμιανό τη συνέχεια του λαϊκού πολιτισμού, από τον Καραγκιόζη στο ζεϊμπέκικο κι ύστερα στις ποιητικές σιωπές του κινηματογράφου του δημιουργού. Αυτό το ανιδιοτελές καθαρό βλέμμα του επαρχιώτη νεαρού δεν άλλαξε ποτέ. Ηταν πάντα ο οδηγός του σε οτιδήποτε έκανε ο ίδιος ή οι άλλοι γύρω του. Ανήκε στην πρωτοπορία του νέου ελληνικού κινηματογράφου (ΝΕΚ) και οι ταινίες του είναι μια «δήλωση» για την τέχνη, το σινεμά, τον πολιτισμό. Ανήκουν στο ρεύμα που έδωσε στον κινηματογράφο μας την ώθηση που χρειαζόταν για να εισβάλει στο ευρωπαϊκό περιβάλλον και να ξεφύγει από την αμιγώς εμπορική διάσταση. Αυτό δεν έγινε χωρίς κόστος. Οι σκηνοθέτες του ΝΕΚ, η γενιά του Παπαστάθη, του Βούλγαρη, του Αγγελόπουλου, της Μαρκετάκη, η ηθική και κινηματογραφική τους πρόταση δεν πιστεύω ότι έχουν μελετηθεί ακόμη. Είμαι σίγουρη ότι οι νεότερες γενιές θα ανακαλύψουν τον γνήσιο λαϊκό θησαυρό που βρίσκεται σε αυτές τις ταινίες και θα τις εκτιμήσουν όπως τους αξίζει. Για όλους εμάς που είχαμε το προνόμιο να μας σπρώξει στην τέχνη και να μας επαναφέρει προς αυτήν όταν λοξοδρομούσαμε, ο Λάκης είναι ένας ποιητής του λόγου και της εικόνας, ένας δαιμόνιος γεφυροποιός του παλιού που αντέχει και του καινούργιου που εφορμά ακάθεκτο.
*Η Κατερίνα Ευαγγελάκου είναι σκηνοθέτρια
