Οσο συνεχίζεται ο χορός των Ρίχτερ με απρόβλεπτη κατάληξη στις Κυκλάδες, οι επιστήμονες συνιστούν ψυχραιμία και αναμένουν τη σεισμική εκτόνωση του φαινομένου, το οποίο αποσυνδέουν από μια ηφαιστειακή έκρηξη βιβλικής καταστροφής.
Το Documento ανοίγει τον φάκελο των συνεχιζόμενων σεισμών που σημειώνονται στη Σαντορίνη και όσων συμβαίνουν κάτω από τη θάλασσα, σε έναν κόσμο ρηγμάτων, ηφαιστείων και σεναρίων που εκτιμούν οι επιστήμονες βασισμένοι στα δεδομένα που έχουν. Μέσα στις λέξεις που γράφονται συνεχώς αυτές τις μέρες είναι και το υποθαλάσσιο και ενεργό ηφαίστειο Κολούμπο, για το οποίο η καθηγήτρια Γεωλογικής Ωκεανογραφίας Εύη Νομικού και ο ομότιμος καθηγητής Γεωλογίας του ΕΚΠΑ Δημήτρης Παπανικολάου μιλούν στο Documento και τονίζουν: Δεν υπάρχει φόβος κάποιας ηφαιστειακής έκρηξης, αλλά είναι η σεισμική δραστηριότητα των ρηγμάτων της Ιου και της Ανύδρου αυτή που θα εκτονώσει τον χορό των Ρίχτερ.
Τοποθετούνται ακόμη και για το ενδεχόμενο ενός τσουνάμι στο Αιγαίο από τον σεισμό που θα «κλείσει» το φαινόμενο, το οποίο έχει οδηγήσει πάνω από 11.000 πολίτες να φύγουν από τη Σαντορίνη και έχει θέσει σε επιφυλακή και τα γύρω νησιά.
Οι πάνω από 7.700 σεισμοί που είχαν σημειωθεί μέχρι και την ώρα που γράφονται οι γραμμές του δημοσιεύματος (το βράδυ της Παρασκευής) έχουν επίκεντρο τη βορειανατολική πλευρά της Σαντορίνης, μια περιοχή μεταξύ της Θήρας, της ακατοίκητης Ανύδρου, της Ιου και της Αμοργού, όπου υποθαλάσσια βρίσκεται το τόξο του Αιγαίου.
Τι κρύβεται κάτω από το Αιγαίο
Ο καθηγητής Δ. Παπανικολάου εξηγεί στο Documento τι κρύβεται κάτω από τα κύματα του Αιγαίου και ποιο ρήγμα ήταν αυτό που έδωσε τον μεγάλο σεισμό του 1956: «Υπάρχει ένα βύθισμα τεκτονικό (μεγάλη τάφρος), μήκους 160 χλμ., που ξεκινάει από τις νησίδες Χριστιανά στα ΝΔ της Σαντορίνης, περνάει το Κολούμπο, φτάνει στην Αμοργό και διασχίζει όλη την ακτή μέχρι την άλλη πλευρά της. Είναι κεντρικό κομμάτι του τόξου του Αιγαίου και η δομή που λέμε “ηφαίστειο Σαντορίνης” βρίσκεται σε αυτό το βύθισμα. Στο ανατολικό του κομμάτι, της Αμοργού, που είναι πάνω από 40 χλμ. μήκος, βρίσκεται το μεγάλο ρήγμα της Αμοργού που έδωσε τον μεγάλο σεισμό και το τσουνάμι του 1956. Αυτό έχει αδρανοποιηθεί πλέον και για δύο ή τρεις αιώνες δεν πρόκειται να ξαναδώσει γεγονός. Το κεντρικό κομμάτι ανατολικά της Σαντορίνης πιάνει το Κολούμπο και το νησάκι της Ανύδρου προτού φτάσουμε στην Αμοργό κι αυτό είναι το κομμάτι που έχει ενεργοποιηθεί. Σε αυτό εσωτερικά υπάρχουν δύο μεγάλα ρήγματα. Το ένα είναι το ρήγμα της Ανύδρου, που “κόβει” τη δομή του Κολούμπο, και το άλλο είναι το μεγάλο ρήγμα που περνάει νότια από την Ιο και μετά φτάνει στην Αμοργό και συνεχίζει εκεί. Στην αρχή, έτσι όπως έπεφταν τα επίκεντρα των σεισμών, φαίνονταν πάνω στο ρήγμα της Ανύδρου, αλλά όπως εξελίσσεται το φαινόμενο με τα 5 και 5,2 Ρίχτερ είναι σαφές ότι ο χώρος έχει ανοίξει περισσότερο και δεν καλύπτεται αυτή η παραμόρφωση από το ρήγμα της Ανύδρου. Βλέποντας πώς τέμνονται τα ρήγματα, πιστεύω ότι το ρήγμα της Ιου είναι το πιο πιθανό να δώσει τον μεγαλύτερο σεισμό, πιθανόν έως 6 Ρίχτερ με τα μέχρι στιγμής δεδομένα, με τον οποίο θα κλείσει ο κύκλος της σεισμικής δραστηριότητας. Και τα δύο ρήγματα έχουν το ίδιο δυναμικό».
Καθησυχαστική και ξεκάθαρη ως προς την ενδεχόμενη έκρηξη του Κολούμπο είναι η Εύη Νομικού, η οποία στέκεται απέναντι σε σενάρια που συνεχώς γράφονται σε ΜΜΕ και social media: «Η δραστηριότητα έχει μεταφερθεί στο ρήγμα της Ανύδρου, που είναι ενεργοποιημένο, και είμαι κάθετη σε αυτό που σας δηλώνω, ότι δεν πάμε για υποθαλάσσια έκρηξη του Κολούμπο, όπως επίσης ούτε της Νέας ή της Παλαιάς Καμμένης. Μιλάμε για καθαρά τεκτονική δραστηριότητα κατά μήκος του ρήγματος που έχει μήκος περίπου 20 χλμ. Στην περιοχή αυτή υπάρχουν περίοδοι έντονης σεισμικής δραστηριότητας, όχι όπως αυτή αυτών των ημερών, όπως και γύρω από το Κολούμπο, πράγμα φυσιολογικό, γιατί μιλάμε για ένα υποθαλάσσιο ηφαίστειο. Το 1956 είχαμε τον μεγαλύτερο σεισμό της Αμοργού, που το επίκεντρο ήταν προς το νησί, και επίτηδες το τόνισα, για να το διαχωρίσουμε στον δημόσιο διάλογο με την καταστροφή του 1956 στη Σαντορίνη».
Οι επιστήμονες για τσουνάμι
Σε καμία περίπτωση και οι δύο επιστήμονες δεν θεωρούν ότι το 2025 θα ξαναδούμε ένα τσουνάμι όπως αυτό που προκλήθηκε με την έκρηξη από το Κολούμπο στις 27/09/1650, σκότωσε 70 ανθρώπους και προκάλεσε καταστροφές σε περιοχές που απείχαν έως και 150 χιλιόμετρα.
Η Εύη Νομικού εξηγεί: «Είναι ένα ενεργότατο ηφαίστειο. Το παρακολουθούμε όπως γίνεται παγκοσμίως σε τέτοια ηφαίστεια για να βλέπουμε τις αλλαγές στη χημική σύσταση των αερίων και δεν θέλουμε να συμβεί κάποια υποθαλάσσια έκρηξη που δεν τη γνωρίζουμε. Τα δεδομένα που κρατάμε μας δείχνουν έντονη τεκτονική δραστηριότητα, αλλά και κίνηση του μάγματος να έχουμε δεν σημαίνει απαραίτητα πως θα έχουμε έκρηξη».
Το ενδεχόμενο ενός έντονου κυματισμού από ένα δευτερογενές τσουνάμι θεωρεί πιθανότερο ο Δ. Παπανικολάου, ενώ μας υπενθυμίζει και τα κύματα των δύο τριών μέτρων που προκάλεσε ο μεγάλος σεισμός (7 Ρίχτερ) της Σάμου στις 30/10/2020: «Για να υπάρξει τσουνάμι από σεισμό πρέπει να φτάσουμε τα 6, 7, 8 Ρίχτερ, όπως έγινε στη Σάμο που έδωσε δύο τρία μέτρα κυματισμό, όμως θέλει προσοχή το εξής: τα τσουνάμι γίνονται την ώρα που σπάει ένα ρήγμα από τον σεισμό και ξαφνικά κατεβαίνει μια τέμαχος (μπλοκ) πολλά μέτρα κάτω από την άλλη. Αυτός ο όγκος του νερού κινείται και δημιουργεί το τσουνάμι. Το ρήγμα σπάει δύο μπλοκ και όταν μιλάμε για ένα σεισμό από 7 Ρίχτερ και πάνω, το άλμα των μπλοκ μετατοπίζεται 5, 7 ή και 12 μ. Στην Αμοργό το 1956 η μετατόπιση τότε ήταν 12 μ. Οταν ο σεισμός είναι 6 Ρίχτερ και κάτω, η μετατόπιση είναι κάτω του 1 μ., γι’ αυτό και δεν μπορεί να δώσει τσουνάμι. Θεωρώ πιο πιθανό να υπάρξει ένα δευτερογενές τσουνάμι από τις κατολισθήσεις στον πυθμένα της θάλασσας. Το Κολούμπο έχει πρανή σχεδόν κατακόρυφα και ύψος 500 μ. από το χείλος στη βάση. Φανταστείτε λοιπόν ότι με μια δόνηση των 6 Ρίχτερ μπορούν να φύγουν μεγάλα κομμάτια και να δώσουν μικρό τσουνάμι από την κατολίσθηση σε αυτά τα πρανή. Τα κομμάτια θα προκαλέσουν μια κυμάτωση ενός δύο μέτρων, η οποία όμως θα είναι περιορισμένη. Είναι διαφορετικό να υπάρχει μετατόπιση ενός ρήγματος των 15-20 ή και 30 χλμ. και άλλο ένα μπλοκ των 100-200 μ. Το ένα είναι χιλιόμετρα και το άλλο μέτρα».
«Δεν είναι σαν το 1956 ούτε σαν το 2011»
Ο Λουκάς Λιγνός, εκπαιδευτικός σε ΓΕΛ της Σαντορίνης, μένει μόνιμα στο νησί από το 1982. Με ψυχραιμία μάς περιγράφει την κατάσταση και συγκρίνει τους συνεχείς σεισμούς που ζει με παλαιότερες περιόδους, όπως αυτή του 2011-12: «Δεν θυμάμαι κάτι αντίστοιχο σαν αυτό που ζούμε τώρα. Ισως κάτι ανάλογο αλλά σε μικρότερη έκταση ήταν το 2011-12, όταν οι σεισμοί στο νησί ήταν πολύ μικρότεροι, μέχρι 3,5 Ρίχτερ στην καλντέρα, που ούτε τους καταλαβαίναμε. Τα πρωινά ξυπνάμε με ανησυχία, επειδή ο σεισμός μας ξυπνάει κουνώντας τα κρεβάτια μας και μας κάνει να θέλουμε να βγούμε έξω γιατί δεν ξέρουμε πόσο μπορούν να αντέξουν τα σπίτια μας. Ειδικά αν κάποιος έχει μικρά παιδιά ή ηλικιωμένους γονείς η αγωνία είναι μεγαλύτερη. Μοιάζει να έχει φύγει το 1/3 ή και το ήμισυ των κατοίκων. Οσοι είχαν δεύτερα σπίτια ή συγγενείς στην Αθήνα έφυγαν, καθώς και εργαζόμενοι οι οποίοι αυτούς τους δύο μήνες ούτως ή άλλως ξεκουράζονται από την τουριστική περίοδο. Με τον φόβο και την ενόχληση που αισθάνεσαι όταν η γη τρέμει κάτω από τα πόδια σου, ο κόσμος αποφάσισε να φύγει».
Στην ερώτηση αν οι σεισμοί των ημερών ξυπνούν μνήμες από την καταστροφή του 1956, που κόστισε τη ζωή σε 53 κατοίκους, απαντά: «Από ό,τι ξέρουμε από τις αναμνήσεις και τις αφηγήσεις των παππούδων μας η καταστροφή του 1956 ήταν ακαριαία. Ο σεισμός χτύπησε συθέμελα το νησί και εντελώς απροειδοποίητα. Ηταν έντονος και χωρίς κάποια δόνηση πιο πριν».
Συνεισφέρει €5,9 δισ. στο ΑΕΠ, αλλά δεν βρέθηκαν €60.000 για το Κολούμπο
Το ερευνητικό πρόγραμμα SANTORY για το ηφαίστειο έχει ήδη διακοπεί λόγω έλλειψης των απαραίτητων πόρων
Απίστευτο και εξοργιστικό αλλά πέρα για πέρα… ελληνικό είναι το γεγονός ότι ο δήµαρχος Σαντορίνης στερεί από τους επιστήµονες τους απαραίτητους πόρους για τις έρευνές τους την ώρα που το νησί το οποίο διοικεί συνεισφέρει περίπου 2,5% στο ελληνικό ΑΕΠ – περίπου 5,9 δισ. ευρώ.
Οι εισπράξεις του ∆ήµου Θήρας είναι ανάλογα υψηλές, αφού εισπράττει τα δικαιώµατα από τα τραπεζοκαθίσµατα και το τέλος ακίνητης περιουσίας (ΤΑΠ). Εν µέσω αυτού του χορού εκατοµµυρίων µόνο ερωτήµατα προκαλούνται για τη διακοπή του ερευνητικού προγράµµατος SANTORY, που παρακολουθεί στενά το ενεργό υποθαλάσσιο ηφαίστειο Κολούµπο.
Είναι τα ίδια που αποστείλαµε και στον δήµαρχο Νίκο Ζώρζο, ο οποίος δεν µας απάντησε ποτέ, αν και τα αποστείλαµε γραπτώς την Τετάρτη 5/2, όπως µας ζητήθηκε.
Ο ∆ήµος Θήρας επικαλέστηκε «συνεχείς συσκέψεις» που δεν του επέτρεψαν να µας απαντήσει.
Ευτυχώς η γερµανική κυβέρνηση µεσολάβησε τον ∆εκέµβριο για να βοηθήσει το ερευνητικό πρόγραµµα, όπως εξηγεί η καθηγήτρια Εύη Νοµικού: «Ισχύει ότι ο δήµαρχος Σαντορίνης δεν έχει απαντήσει καν στο αίτηµά µας. Την επιστολή µας προς τον κ. Ζώρζο την έχει και ο κ. Κικίλιας. Στις 9 ∆εκεµβρίου µε αριθµό πρωτοκόλλου η επιστηµονική µας οµάδα έχει στείλει αίτηµα για συνέχιση της χρηµατοδότησης. Είµαστε τυχεροί που έγινε η ωκεανογραφική αποστολή τον ∆εκέµβριο και µας βοήθησαν οι ξένοι συνάδελφοι. Για τους Γερµανούς το Κολούµπο είναι ένα ηφαίστειο-πρότυπο που πρέπει να παρακολουθείται. Τοποθετήσαµε σεισµογράφους και για να τους σηκώσουµε θα έρθει το γερµανικό πλοίο σε νέα αποστολή τον Μάρτιο. Το πλοίο αυτό στοίχιζε στη γερµανική κυβέρνηση 75.000 ευρώ την ηµέρα. Εχουµε καταγραφές 14 µηνών και, επειδή φανταστήκαµε ότι θα συνεχιστεί η χρηµατοδότηση, αφήσαµε κάποια όργανα µέσα, τα οποία είναι ακόµη εκεί. Πώς θα τα πάρουµε πάνω; Με την ξένη ωκεανογραφική αποστολή. Είναι κρίµα να περιµένουµε τους ξένους για βοήθεια. Αυτήν τη στιγµή, εκτός των σεισµογράφων, δεν έχουµε άλλες καταγραφές µέσα από το νερό, τα όργανα πρέπει να ανέβουν στην επιφάνεια. ∆εν έχουµε τους πόρους για να γίνει µια αποστολή, άρα τα όργανα παραµένουν στον υποθαλάσσιο πυθµένα. Είµαστε τυχεροί που µε τη βοήθεια συναδέλφων από το εξωτερικό έχουµε δεδοµένα των αερίων έως τον ∆εκέµβρη του 2024. Αν µε ρωτήσετε αυτήν τη στιγµή τα αέρια τι χηµική σύσταση έχουν, θα σας πω ότι δεν ξέρω, αφού δεν συνεχίστηκε η χρηµατοδότηση. Εµείς ζητήσαµε 60.000 ευρώ για έναν χρόνο. Η προηγούµενη δηµοτική αρχή έδινε 50.000 τον χρόνο. Το πρόγραµµα άρχισε τον Νοέµβριο του 2022».
