«Ο Τζορτζ Οργουελ τρώει μια σφαίρα στον λαιμό. Ο Αντρές Νιν δολοφονείται. Ο Λόρκα εκτελείται. Επτά διαφορετικοί θάνατοι για τον Μπουεναβεντούρα Ντουρούτι, τον θρυλικό ηγέτη των αναρχικών. Ο Τρότσκι καταδικάζει το POUM. Ο Στάλιν αρπάζει τον ισπανικό χρυσό. Ο Χίτλερ ακούει Βάγκνερ στο Μπάιροϊτ. Ο Φράνκο και ο Πρίμο ντε Ριβέρα θαμμένοι δίπλα δίπλα»: με αυτό τον τρόπο γίνεται η εισαγωγή στη θεατρική παράσταση «Μικρό αναρχικό καλοκαίρι / Βαρκελώνη ’36» –βασισμένη εν πολλοίς στο «Σύντομο καλοκαίρι της αναρχίας» του Χανς Μάγκνους Εντσενσμπέργκερ και στον «Φόρο τιμής στην Καταλονία» του Τζωρτζ Όργουελ–, η οποία θα ανέβει από την ομάδα RMS Mataroa στο Θέατρο Τέχνης.
Καθώς μια παράσταση για τον Ισπανικό Εμφύλιο, για πολλούς η τελευταία επανάσταση που θα μπορούσε να κάνει την ουτοπία ευτοπία, είναι από μόνη της είδηση, αναζητήσαμε τον σκηνοθέτη Ακύλλα Καραζήση για να συζητήσουμε σχετικά.
«¡A las barricadas! / Por el triunfo de la Confederación»
Η κουβέντα ξεδιπλώνεται από τον τίτλο του θεατρικού έργου. Γιατί «Μικρό αναρχικό καλοκαίρι»; «Είναι το “καλοκαίρι” που εκτείνεται από τον Ιούλιο του 1936 μέχρι τις αρχές του ’37, ο πρώτος καιρός του Ισπανικού Εμφυλίου, όταν ο Φράνκο επιτίθεται στην ισπανική δημοκρατία. Τότε συμπτύσσονται όλες οι δημοκρατικές δυνάμεις για να τον αποκρούσουν. Έτσι στην κυβέρνηση του Λαϊκού Μετώπου συμμετέχουν και τέσσερις αναρχικοί υπουργοί της CNT-FAI – είναι η πρώτη φορά που βλέπουμε αναρχικούς υπουργούς.
Όμως από τους πρώτους μήνες δημιουργείται αντιπαλότητα μεταξύ του Κομμουνιστικού Κόμματος που υποστηρίζεται από τη Σοβιετική Ένωση και των αναρχικών και του POUM, ενός μαρξιστικού κόμματος που βρισκόταν κοντά στον Τρότσκι. Ξεσπά λοιπόν ένας εμφύλιος μες στον εμφύλιο. Το ΚΚΙ προσπαθεί να πάρει το πάνω χέρι, να εξωθήσει τους αναρχικούς και το POUM εκτός κυβέρνησης και εκτός δράσης από το ’37 και μετά» λέει ο Ακύλλας Καραζήσης.
Αρα η ουτοπία παρέμεινε ουτοπία. Ο ιστορικός χρόνος δεν χαρίστηκε στο ελάχιστο στην προοπτική της συγκρότησης μιας διάφορης κοινωνικής οργάνωσης. «Τους πρώτους μήνες δημιουργείται ένα είδος μικρής ουτοπίας. Οι αυθόρμητα εξεγερμένοι κοινωνικοποιούν τα πάντα· υπάρχει μια πολεμική κατάσταση αλλά μες στην ευφορία της ουτοπίας. Αυτή την περίοδο εξετάζουμε, σε αυτήν εστιάζουμε».
Γιατί όμως η CNT-FAI και το POUM δεν ανέλαβαν τον έλεγχο της κατάστασης στο «σύντομο καλοκαίρι της αναρχίας» και άφησαν τους πολιτικούς του Λαϊκού Μετώπου να συνεχίζουν να λειτουργούν ανασχετικά στην προοπτική της επανάστασης; «Για πολλούς λόγους. Δεν μπορώ να απαντήσω, είναι μεγάλο ζήτημα. Σαν να με ρωτάτε γιατί το ΚΚΕ το ’46 αποφάσισε αποχή από τις εκλογές. Οι άνθρωποι εκ των υστέρων βλέπουμε την Ιστορία με τη γνώση του τι συνέβη μετά. Αυτοί όμως δεν ήξεραν τι θα συνέβαινε μετά. Με ενδιαφέρει προσωπικά –όχι μόνο για την παράσταση– η Αριστερά. Εχω μεγαλώσει τη δεκαετία του 1960-70 με το ΚΚΕ παράνομο και τη χούντα κυρίαρχη. Η τιμημένη Αριστερά ήταν πολύ γοητευτική υπόθεση» αναφέρει ο σκηνοθέτης.
Εχει χάσει τη γοητεία της σήμερα; «Αυτή που είχε ο παλιός αριστερός όπως ο Μπάμπης Δρακόπουλος, γενικός γραμματέας του ΚΚΕ Εσωτερικού στα χρόνια της μεταπολίτευσης, ένας μορφωμένος ανθρωπιστής αγωνιστής… ναι, την έχει χάσει. Η παράστασή μας κινείται στο πλαίσιο της αναζήτησης της αριστερής μελαγχολίας, η οποία είναι άκρως δημιουργική και όχι νοσταλγική. Δεν επιδιώκουμε την αναπόληση αλλά την αναζήτηση της Αριστεράς του ανθρωπισμού και της καλλιέργειας, όχι του λαϊκισμού. Δεν ξέρω τι θα γινόταν εάν η CNT και το POUM κρατούσαν την εξουσία λίγο ακόμη. Ούτως ή άλλως στη συνέχεια θα νικούσε και πάλι ο Φράνκο. Σήμερα το ξέρουμε. Γιατί θα τους νικούσε; Γιατί δεν είχαν τη Σοβιετική Ένωση με τη μεριά τους.
Την είχε το ΚΚΙ, το οποίο μάλιστα εξολόθρευσε τους αναρχικούς και τους τροτσκιστές για να εξασφαλίσει τη βοήθεια του Στάλιν που έθετε ως όρο τον εξοστρακισμό τους από τη λαϊκή κυβέρνηση. Ούτε αυτό όμως κατάφερε να τους σώσει. Γιατί η Ιταλία και η Γερμανία ήταν πολύ πιο αποφασισμένες απ’ ό,τι οι δυτικές δημοκρατίες, οι οποίες δεν βοήθησαν την Ισπανία· μόνο ο Στάλιν υπό όρους. Αυτοί οι όροι χαντάκωσαν την επανάσταση. Δεν επρόκειτο η Αγγλία και η Γαλλία να πριμοδοτήσουν τους αναρχικούς και τους τροτσκιστές».
Μία, δύο, τρεις, πολλές κοινωνικές ουτοπίες
Για ποιο λόγο η ομάδα RMS Mataroa ασχολείται με τον Ισπανικό Εμφύλιο; «Έτσι κι αλλιώς στο θέατρο διαλέγεις να πεις κάτι το οποίο θες να μοιραστείς με άλλους. Αυτή είναι μια εμπειρία γνώσης που θέλουμε να μοιραστούμε, να την κουβεντιάσουμε με όσο το δυνατό περισσότερο κόσμο. Το θέατρο είναι χώρος κοινοποίησης, επικοινωνίας και συζήτησης. Όχι με την έννοια ότι καθόμαστε και συζητάμε –και αυτό βέβαια μπορεί να συμβαίνει–, αλλά κυρίως με την πιο κλασική έννοια, της αδιαμεσολάβητης δημοκρατίας. Και μόνο ότι μιλάω για κάποιο θέμα δημιουργεί μια μαγιά γνώσης που ζυμώνουμε εμείς και οι θεατές. Θέλαμε να φέρουμε στη σκηνή όχι γενικά τον εμφύλιο, αλλά αυτό που προανέφερα: την εποχή που η σταλινική γραφειοκρατία κυριαρχεί στα κομμουνιστικά κόμματα και στην Ευρώπη επικρατούν ο Χίτλερ και ο Μουσολίνι, στην Καταλονία η οποία υφίσταται επίθεση από τον φαλαγγίτικο στρατό του Φράνκο φαίνεται να γεννιέται κάτι καινούργιο».
Καινούργια όμως ήταν και τα σοβιέτ στην πατρίδα των εργατών εκείνη την εποχή. «Ο κομμουνισμός με την έννοια του υπαρκτού σοσιαλισμού της ανατολικής Ευρώπης δοκιμάστηκε και απέτυχε. Ζήσαμε τη “χρεοκοπία” των χωρών του σοσιαλιστικού στρατοπέδου. Όμως υπάρχουν ουτοπίες που ούτε τις έχουμε ζήσει ούτε τις έχουμε δοκιμάσει. Όπως ας πούμε η ουτοπία της αναρχίας. Όχι με την έννοια των μπαχαλάκηδων, του black block, αλλά της κλασικής αναρχίας όπως δοκιμάστηκε στη Βαρκελώνη ή στο Κίεβο το 1917 με τον Νέστορ Μαχνό που εκείνη την εποχή βομβαρδιζόταν από μπολσεβίκους και από λευκούς και εθνικιστές Ουκρανούς» υπογραμμίζει ο Ακ. Καραζήσης.
INF0
«Μικρό αναρχικό καλοκαίρι / Βαρκελώνη ’36».
Μια παράσταση της ομάδας RMS Mataroa, σε σκηνοθεσία Ακύλλα Καραζήση.
Από τις 13 Μαΐου στο Θέατρο Τέχνης Κάρολος Κουν – Φρυνίχου.
Μέρες και ώρες παραστάσεων:
Παρασκευή& Σάββατο 20.30, 23.00 (short version), Κυριακή 18.00, 23.00 (long version- 5 ωρών)
