Ο άγνωστος «Αγώνας τους»

Δύο παραστάσεις γι’ αυτούς που εξορίστηκαν από το πεδίο της «πολιτικής ορθότητας» της μνήμης και της Ιστορίας.

Οι «Κούκλοι»: έτσι ονομάζονταν τα αγόρια που στρατολογούνταν από το διοικητικό και στρατιωτικό προσωπικό των SS στα στρατόπεδα εξόντωσης.

Το θεατρικό έργο είναι εμπνευσμένο από την εμβληματική ταινία «Bent» και παρακολουθεί τη συγκλονιστική ιστορία δύο αντρών. Η παράσταση «Οι Τσιγγάνοι» προσεγγίζει ένα λιγότερο γνωστό Ολοκαύτωμα καθώς υπολογίζεται ότι παραπάνω από 500.000 Ρομά δολοφονήθηκαν στα στρατόπεδα θανάτου. Ο σκηνοθέτης Φίλιππος Ζαρφειάδης μιλάει στο Documento για τις δύο παραστάσεις που ανεβαίνουν στο θέατρο Αβατον.

«Εχει γραφτεί ότι το Ολοκαύτωμα είναι ο Παρθενώνας της απανθρωπιάς. Προτού ξεκινήσω να γράφω το έργο “Ο ΑΓΩΝας ΤΟΥΣ” είχα επιφυλάξεις για το αν θα μπορούσα να προσεγγίσω το θέμα με αξιοπρέπεια και σεβασμό». Οι Εβραίοι της Ευρώπης ήταν τα κύρια θύματα του Ολοκαυτώματος. Υπάρχουν όμως και λιγότερο γνωστές όψεις της ιστορικής πραγματικότητας. «Στη χιτλερική Γερμανία δολοφονήθηκαν άνθρωποι με τον σκληρότερο τρόπο. Το γιατί συνέβη δεν μπορεί να απαντηθεί εύκολα ή γρήγορα. Κατά τη διάρκεια της έρευνάς μου εντυπωσιάστηκα από το γεγονός ότι το μίσος των ναζί στράφηκε με την ίδια ένταση και προς δύο άλλες ομάδες ανθρώπων πέρα από τους Εβραίους: τους Τσιγγάνους και τους ομοφυλόφιλους. Ετσι γεννήθηκαν αυτά τα δύο έργα. Ελπίζω σε έναν κόσμο όπου το πέρασμα από το “Ο αγών μου” στο “Ο αγώνας τους” θα σηματοδοτεί το πέρασμα από το “εγώ” στο “εμείς”, από το γνώριμο στο διαφορετικό, από τους τοίχους στις γέφυρες…» προσθέτει ο κ. Ζαρφειάδης.

Το ροζ τρίγωνο

Για τους ομοφυλόφιλους ο Χίμλερ υποστήριζε πως «έπρεπε να ξεριζωθούν σαν τις τσουκνίδες, να ριχτούν στον σωρό και να καούν». «Μέχρι και σήμερα κανείς δεν γνωρίζει τον ακριβή αριθμό των ομοφυλόφιλων αντρών που έχασαν τη ζωή τους το διάστημα 1933-1945. Τα SS κοινοποιούσαν πολλές φορές αναληθή στοιχεία για να διαστρεβλώσουν την πραγματικότητα. Το ροζ τρίγωνο ήταν δύο με τρία εκατοστά μεγαλύτερο από τα άλλα για να αναγνωρίζουν από μακριά τους ομοφυλόφιλους».

Τελικά, ένας μεγάλος αριθμός αντρών κατάφερε να παραμείνει «μη ανιχνεύσιμος» από τους ναζί. «Πρέπει ωστόσο να γίνει σαφές πως ακόμη και αυτοί που γλίτωσαν τη σύλληψη έζησαν μέσα στον φόβο. Ηταν αδύνατο για έναν ομοφυλόφιλο άντρα να εμπιστευτεί τον οποιονδήποτε».

Οι περισσότεροι επιζώντες αρνήθηκαν να καταθέσουν την εμπειρία τους καθώς η ομοφυλοφιλία παρέμενε εκτός νόμου μέχρι και τη δεκαετία του ’70. «Ενας άντρας που καταδικάστηκε για εγκλήματα σύμφωνα με την παράγραφο 175 δεν θα μπορούσε να βρει δουλειά ή να ξαναφτιάξει τη ζωή του. Αρκετοί παντρεύτηκαν κι έκαναν παιδιά θέλοντας να σβήσουν μια για πάντα την τραυματική μνήμη από τα στρατόπεδα. Οι πληροφορίες που έχουν διασωθεί συγκλίνουν στο ότι οι άντρες με το ροζ τρίγωνο ήταν από τις μικρότερες μειονότητες ενός στρατοπέδου, ζούσαν απομονωμένοι και ανήκαν στη χαμηλότερη βαθμίδα της ιεραρχίας».

Το καφέ τρίγωνο

«Με το που μπήκαμε στο στρατόπεδο η παιδική μας ηλικία είχε πια χαθεί. Για την ακρίβεια είχαμε πια πάψει να είμαστε άνθρωποι» αναφέρει μια μαρτυρία. Η «τελική λύση» του τσιγγάνικου ζητήματος προέβλεπε τη μαζική εκτόπιση των Σίντι και Ρομά από τις περιοχές διαβίωσής τους σε γκέτο και στη συνέχεια τον εγκλεισμό σε στρατόπεδα εξόντωσης. «Κάθε πρωί μας έβγαζαν και μας έξυναν τα πρόσωπα με τούβλα για να μας ασπρίσουν. Τα SS μάλιστα είχαν κλομπ και χτυπούσαν όποιον αντιστεκόταν», σύμφωνα με άλλη προσωπική κατάθεση. Πολλοί Τσιγγάνοι ήταν αναγκασμένοι να παίζουν μουσική, παίρνοντας μέρος στην ορχήστρα του στρατοπέδου. «Ηταν φρικτό να βλέπεις να παίζουν τα χαρούμενα εμβατήριά τους ενώ οι εξουθενωμένοι φυλακισμένοι κουβαλούσαν τους νεκρούς συντρόφους τους…».

Οι συνθήκες διαβίωσης των Τσιγγάνων ήταν θανατηφόρες. «Στο συσσίτιο το μοίρασμα γινόταν πάντοτε με τέτοιον τρόπο ώστε φτάναμε συχνά σε συμπλοκές. Αυτές πάντα άφηναν πίσω τους νεκρούς. Η πείνα ήταν πολύ μεγάλη» αναφέρουν μαρτυρίες. «Οι ναζί υποδαύλιζαν συνεχώς και συνειδητά καβγάδες μεταξύ των φυλακισμένων μοιράζοντας το φαγητό με άνισο τρόπο. Πέρα από την πείνα και τις κακουχίες, όμως, είχαν να αντιμετωπίσουν και τις αρρώστιες που τους θέριζαν. Σε μια επιδημία τύφου μια φυλακισμένη θυμάται: «Και εγώ αρρώστησα και μεταφέρθηκα στο λεγόμενο κτίριο των ασθενών. Εκεί ήμασταν όλοι ξαπλωμένοι γυμνοί. Επειδή δεν υπήρχε νερό, συνέβαινε συχνά αυτοί που είχαν πυρετό να πίνουν τα ούρα τους».

Η 2η προς 3η Αυγούστου 1944 έχει μείνει στην ιστορία ως η νύχτα των Τσιγγάνων. «2.897 ψυχές δολοφονήθηκαν στους θαλάμους αερίων, ανάμεσα στις οποίες και πολλά παιδιά. “Μα είμαστε Γερμανοί. Δεν κάναμε τίποτε κακό. Θέλουμε να ζήσουμε” φώναζαν οι φυλακισμένοι. Ακόμη και μέσα από τους θαλάμους αερίων άκουγες για λίγο απελπισμένες κραυγές…».